Улс орнуудын жагсаалт
Чөлөөт нэвтэрхий толь, Википедиагаас
Энэхүү улс орнуудын жагсаалт нь дэлхийн улс гүрнүүдийг цагаан толгойн үсгийн дарааллаар жагсаасан жагсаалт болно.
Үүнд, тусгаар тогтносон улсууд (олон улсаар хүлээн зөвшөөрөгдсөн болон хүлээн зөвшөөргдөөгүй орнууд аль аль нь), хүн амтай харъяат нутаг дэвсгэрүүд, тусгай тусгаарлалтай нутаг дэвсгэрүүд хамаарна. Ийнхүү энэ хуудсанд хэрэглэгдэж буй "улс" гэсэн тодотгол нь "бүрэн тусгаар тогтнож хүлээн зөвшөөрөгдсөн улс"-тай ижил биш байж болно гэсэн үг.
Жагсаалт нь жагсаагдсан улс орнуудын захиргаа доор байдаг бүхий л газар нутгийг хамруулна. Үүнд, нутаг дэвсгэр, ус (дотоод болон эрэг орчмын гадаад), тусгай эдийн засгийн бүс, тивийн шельф, агаарын орон зайг оролцуулна.
Жагсаалт дахь улсууд нь Монгол хэлээр өгөгдсөн бөгөөд богино буюу өргөн хэрэглэгддэг нэр (ж.нь. Афганистан) болон (байвал) албан ёсны урт нэр (ж.нь. Исламын Бүгд Найрамдах Афганистан Улс)-г оруулсан.
| Агуулга: | Оролцуулсан нэгжүүд - Оролцуулаагүй нэгжүүд А Б В Г Д Е Ж З И Й К Л М Н О Ө П Р С Т У Ф Х Ч Ш Э Я |
|---|
Оролцуулсан улс төрийн нэгжийн төрлүүд [засварлах]
Энэхүү 245 улс төрийн нэгжийн (улс) жагсаалтад дараах багтана:
- Олон улсаар хүлээн зөвшөөрөгдсөн 193 орон:
- НҮБ-ын 192 гишүүн орон
- НҮБ-ын гишүүн биш боловч олон улс хүлээн зөвшөөрдөг, Ариун хаан ширээгээр удирдуулдаг (НҮБ-ийн үүрдийн ажиглагч): Ватикан Хот Улс[1].
- Олон улсаар хүлээн зөвшөөрөгдөөгүй 9 орон. Эдгээрээс аль нь ч НҮБ-ын гишүүн биш боловч Монтевидеогийн Конвенцод үндэслэн олон улсын хуулиар улс гэж тодорхойлж болох нэгжүүд:
- Олон улсаар хүлээн зөвшөөрөгдсөн явдал нь хязгаарлагдмал боловч олон улсын байгууллагуудад (ж.нь. Дэлхийн Банк, Африкийн Холбоо) гишүүн тул Монтевидеогийн конвенцын d дугаар зүйлийн (бусад орнуудтай харилцаа тогтоох чадавх) нөхцлийг хангаж буй 3 орон
- 1971 оны сүүл үеэс НҮБ-ийн гишүүн байхаа больсон, НҮБ-ын 22 орон ба Ариун Хаан Ширээтэй (Ватикан Хот Улс) дипломат харилцаа тогтоосон, бусад орнуудтай де факто харилцаатай 1 улс: Бүгд Найрамдах Хятад Улс (голдуу Тайвань гэгддэг).
- НҮБ-ын 47 гишүүн ба Бүгд Найрамдах Хятад Улс (Тайвань)[2] хүлээн зөвшөөрдөг 1 улс: Бүгд Найрамдах Косово Улс[3].
- НҮБ-ийн 46 гишүүн хүлээн зөвшөөрдөг боловч НҮБ-д элсүүлэгдэж байгаагүй, өмнөд хэсэг нь де факто Мароккогийн захиргаан доор байдаг 1 улс: Баруун Сахарын Сахравигийн Ардчилсан Араб Бүгд Найрамдах Улс.
- Олон улсад маш цөөн орноор буюу ерөөсөө хүлээн зөвшөөрөгддөггүй 6 улс.
- НҮБ-ын 2 гишүүн хүлээн зөвшөөрдөг 2 улс: Бүгд Найрамдах Абхази Улс[4] ба Бүгд Найрамдах Өмнөд Оссет Улс[5]
- НҮБ-ын гишүүдээс Турк дан ганцаараа л хүлээн зөвшөөрдөг 2 улс: Туркийн Бүгд Найрамдах Хойд Кипр Улс[6].
- НҮБ-ийн аль ч гишүүн хүлээн зөвшөөрдөггүй 3 улс: Нагорно-Карабахын Бүгд Найрамдах Улс[7], Бүгд Найрамдах Сомалиланд Улс[8] ба Транснистриа[9].
- Олон улсаар хүлээн зөвшөөрөгдсөн явдал нь хязгаарлагдмал боловч олон улсын байгууллагуудад (ж.нь. Дэлхийн Банк, Африкийн Холбоо) гишүүн тул Монтевидеогийн конвенцын d дугаар зүйлийн (бусад орнуудтай харилцаа тогтоох чадавх) нөхцлийг хангаж буй 3 орон
- Хүний оршин суудаг 38 харъяат нутаг дэвсгэр:
- Австралийн 3 (Зул Сарын Арал, Кокос (Кийлинг) Арлууд ба Норфолк Арал).
- Данийн Нэгдсэн Вант Улсын 2 гадаад улс (Фарерын арлууд ба Гренланд).
- Францын 7 гадаад нутаг дэвсгэр:[10]
- 1 sui generis (unique) community (Шинэ Каледони).
- 6 Collectivité d'outre-mer/гадаад коллективити:
- 1 Pays d'outre-mer/гадаад улс (Францын Полинез)
- 1 Collectivité départementale/департментийн коллективити (Майотта)
- 1 Collectivité territoriale/нутаг дэвсгэрийн коллективити (Сент Пьер ба Микелон)
- 2 коллективити (Сент Бартельми ба Сент Мартин)
- 1 нутаг дэвсгэр (Уоллис ба Футуна)
- Нидерландын Вант Улсын 3 гадаад улс (Аруба, Кюрасао, Синт Мартен)[11]
- Шинэ Зеландын 3 харьяат нутаг дэвсгэр:
- Шинэ Зеландын 2 хамтрагч улс (Күүкийн Арлууд ба Ниуэ).
- 1 гадаад нутаг дэвсгэр (Токелау).
- Нэгдсэн Вант Улсын 16 харьяат нутаг дэвсгэр:
- Британийн 13 гадаад нутаг дэвсгэр (Ангилья, Бермудын Арал, Британийн Виржиний Арлууд, Кайманы Арлууд, Фолклендийн Арлууд, Гибралтар, Монтсеррат, Питкэрн Арлууд, Сент Хелена (мөн үүний харьяат газрууд Халилын Арлууд ба Тристан да Кунья), Туркс ба Кайкосын Арлууд, ба Акротири ба Декелиагийн Бүрэн Эрхт баазын нутаг дэвсгэрүүд.
- 3 Британийн титмийн харьяат улс (Гернси, Жерси ба Мэн Арал).
- АНУ-ын 5 гадаад (оролцуулаагүй) нутаг дэвсгэр:
- 2 хамтын нөхөрлөл (Хойд Марианы Арлууд ба Пуэрто-Рико).
- 2 зохицуулалттай нутаг дэвсгэр (Гуам ба АНУ-ын Виржиний Арлууд).
- Organic Act-гүй 1 де факто зохицуулалттай нутаг дэвсгэр. (Америкийн Самоа).
- Олон улсын гэрээ хэлэлцээрээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн 5 тусгай нэгж (Финляндад Аландын Арлууд; Норвегид Свалбард; Палестины нутаг дэвсгэрүүд; Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улсын Тусгай Захиргааны Бүсүүд буюу Хонг Конг ба Макао).
'Оролцуулаагүй нэгжүүд' гэдэгт энэ жагсаалтад оролцуулаагүй нэгжийн төрлүүдийг хамруулна. Үүнд, улсууд хэмээн нэрлэгддэг боловч тусгаар улсын зайлшгүй чухал хэсэг болдог газруудыг оролцуулна - үүнээс хамгийн мэдэгдэхүйц нь Нэгдсэн Вант Улсын 4 улс.
Улсуудын нэрсийн зураглалын тайлбар [засварлах]
- Афганистан (тодруулсан) - Олон улсаар хүлээн зөвшөөрөгдсан улсууд
- Абхази (тодруулсан ба налуу) - Олон улсаар хүлээн зөвшөөрөгдөөгүй улсууд
- Акротири ба Декелиа (хэвийн) - Бусад
Улсуудын жагсаалт [засварлах]
А [засварлах]
Абхази – Бүгд Найрамдах Абхази Улс[4]
Австрали – Австралийн Хамтын Нөхөрлөл
Австри – Бүгд Найрамдах Австри Улс
Азербайжан – Бүгд Найрамдах Азербайжан Улс[12]
Акротири ба Декелиа – Акротири ба Декелиагийн Бүрэн Эрхт баазын нутаг дэвсгэрүүд (Нэгдсэн Вант Улсын гадаад нутаг дэвсгэр)
Аланд – Аландын Арлууд (Финляндын автономит муж)
Албани – Бүгд Найрамдах Албани Улс
Алжир – Бүгд Найрамдах Ардчилсан Алжир Ард Улс
Америкийн Нэгдсэн Улс
Америкийн Самоа – Америкийн Самоагийн Нутаг дэвсгэр (АНУ-ын нутаг дэвсгэр)
Ангилья (Нэгдсэн Вант Улсын гадаад нутаг дэвсгэр)
Ангол – Бүгд Найрамдах Ангол Улс
Андорра – Андоррагийн Вант Улс
Антигуа ба Барбуда
Арабын Нэгдсэн Эмирт Улс
Аргентин – Бүгд Найрамдах Аргентин Улс[13]
Армен – Бүгд Найрамдах Армен Улс & Нагарно-Карабахын Бүгд Найрамдах Улс (Арцах)
Аруба (Нидерландын Вант Улс дахь Өөрийгөө Захирагч Улс)
Афганистан – Исламын Бүгд Найрамдах Афганистан Улс
Б [засварлах]
Багамын арлууд – Багамын Арлуудын Хамтын Нөхөрлөл
Балба – Холбооны Бүгд Найрамдах Балба Улс
Бангладеш – Бүгд Найрамдах Бангладеш Ард Улс
Барбадос
Баруун Сахар - Сахравигийн Ардчилсан Араб Бүгд Найрамдах Улс[14]
Бахрейн – Бахрейны Вант Улс
Белиз
Беларусь – Бүгд Найрамдах Беларусь Улс
Бельги – Бельгийн Вант Улс
Бенин – Бүгд Найрамдах Бенин Улс
Бермудын Арал (Нэгдсэн Вант Улсын гадаад нутаг дэвсгэр)- "Бирм"-г үзье гэвэл Мьянмар руу очно уу
Болгар – Бүгд Найрамдах Болгар Улс
Боливи – Боливийн Олон Үндэстний Улс
Босни-Герцеговин[15]
Ботсван – Бүгд Найрамдах Ботсван Улс
Бразил – Холбооны Бүгд Найрамдах Бразил Улс
Бруней – Негара Бруней Даруссалам
Буркина Фасо
Бурунди – Бүгд Найрамдах Бурунди Улс
Бутан – Бутаны Вант Улс
В [засварлах]
Вануату – Бүгд Найрамдах Вануату Улс
Ватикан Хот Улс[1]
Венесуэл – Бүгд Найрамдах Боливарын Венесуэл Улс
Виржиний Арлууд, Британийн – Британийн Виржиний Арлууд (Нэгдсэн Вант Улсын гадаад нутаг дэвсгэр)
Виржиний Арлууд, АНУ – АНУ-ын Виржиний Арлууд (АНУ-ын зохицуулалттай нутаг дэвсгэр)
Вьетнам – Бүгд Найрамдах Социалист Вьетнам Улс
Г [засварлах]
Габон – Габоны Бүгд Найрамдах Улс
Гайана – Бүгд Найрамдах Хоршооллын Гайана Улс
Гайти – Бүгд Найрамдах Гайти Улс
Гамби – Бүгд Найрамдах Гамби Улс
Гана – Бүгд Найрамдах Гана Улс
Гватемал – Бүгд Найрамдах Гватемал Улс
Гвиней – Бүгд Найрамдах Гвиней Улс
Гвиней-Бисау – Бүгд Найрамдах Гвиней-Бисау Улс
Герман – Холбооны Бүгд Найрамдах Герман Улс
Гернси – Гернсигийн Байливик (Британийн титмийн харъяат улс)[16]
Гибралтар (Нэгдсэн Вант Улсын гадаад нутаг дэвсгэр)
Гондурас – Бүгд Найрамдах Гондурас Улс
Грек – Бүгд Найрамдах Грек Улс
Гренада
Гринланд (Данийн Вант Улс доторх өөрийгөө захирагч улс)
Гуам – Гуамын Нутаг Дэвсгэр (АНУ-ын зохицуулалттай нутаг дэвсгэр)
Гүрж[17]
Д [засварлах]
Дани – Данийн Вант Улс- "Декелиа"-г үзье гэвэл Акротири ба Декелиа-г үзнэ үү.
Джибути – Бүгд Найрамдах Джибути Улс
Доминика – Доминикагийн Хамтын Нөхөрлөл
Доминиканы Бүгд Найрамдах Улс
Е [засварлах]
Египет – Арабын Бүгд Найрамдах Египет Улс
Ж [засварлах]
Жерси – Жерсигийн Байливик (Британийн титмийн харъяат улс)
З [засварлах]
Зааны Ясан Эрэг – Зааны Ясан Эргийн Бүгд Найрамдах Улс[18]- "Зайр"-г үзье гэвэл Бүгд Найрамдах Ардчилсан Конго Улс руу очно уу.
Замби – Бүгд Найрамдах Замби Улс
Зимбабве – Бүгд Найрамдах Зимбабве Улс
Зул Сарын Арал – Зул Сарын Арлын Нутаг Дэвсгэр (Австралийн гадаад нутаг дэвсгэр)
Зүүн Тимор – Бүгд Найрамдах Ардчилсан Тимор-Лесте Улс
И [засварлах]
Израйль – Израйль Улс
Индонез – Бүгд Найрамдах Индонез Улс
Ирак – Бүгд Найрамдах Ирак Улс
Иран – Исламын Бүгд Найрамдах Иран Улс
Ирланд[19]
Исланд – Бүгд Найрамдах Исланд Улс
Испани – Испанийн Вант Улс
Итали – Бүгд Найрамдах Итали Улс- "Их Британи, Умард Ирландын Нэгдсэн Вант Улс"-г үзье гэвэл Нэгдсэн Вант Улс руу очно уу.
Й [засварлах]
К [засварлах]
Кабо-Верде – Бүгд Найрамдах Кабо-Верде Улс
Казахстан – Бүгд Найрамдах Казахстан Улс
Кайманы Арлууд (Нэгдсэн Вант Улсын гадаад нутаг дэвсгэр)
Камбож – Камбожийн Вант Улс
Камерун – Бүгд Найрамдах Камерун Улс
Канад[20]
Катар – Катар Улс
Кени – Бүгд Найрамдах Кени Улс
Кипр – Бүгд Найрамдах Кипр Улс[21]
Кирибати – Бүгд Найрамдах Кирибати Улс
Кокос (Кийлинг) Арлууд – Кокос (Кийлинг) Арлуудын Нутаг Дэвсгэр (Австралийн гадаад нутаг дэвсгэр)
Колумб – Бүгд Найрамдах Колумб Улс
Коморын арлууд – Коморосын Эвлэл
Конго – Бүгд Найрамдах Ардчилсан Конго Улс[22]
Конго – Бүгд Найрамдах Конго Улс[23]
Косово – Бүгд Найрамдах Косово Улс[3]
Коста-Рика – Бүгд Найрамдах Коста-Рика Улс- "Кот д'Ивуар"-г харахын тулд Зааны Ясан Эрэг рүү очно уу.
- "Крисмас Арал"-г харахын тулд Зул Сарын Арал рүү очно уу.
Куба – Бүгд Найрамдах Куба Улс
Кувейт – Кувейт Улс
Кыргызстан – Кыргызын Бүгд Найрамдах Улс[24]
Күүкийн Арлууд (Шинэ Зеландын хамтрагч улс)
Кюрасао (Нидерландын Вант Улс дахь Өөрийгөө Захирагч Улс)
_Islands.svg){kind=small}
Л [засварлах]
Лаос – Лаогийн Бүгд Найрамдах Ардчилсан Улс
Латви – Бүгд Найрамдах Латви Улс
Лесото – Лесотын Вант Улс
Либери – Бүгд Найрамдах Либери Улс
Ливан – Бүгд Найрамдах Ливан Улс
Ливи – Ардын Их Социалист Ливийн Араб Жамахирия
Литва – Бүгд Найрамдах Литва Улс
Лихтенштейн – Лихтенштейны Вант Улс
Люксембург – Люксембургийн Их Вант Улс
М [засварлах]
Маврикий – Бүгд Найрамдах Маврикий Улс
Мавритани – Исламын Бүгд Найрамдах Мавритани Улс
Мадагаскар – Бүгд Найрамдах Мадагаскар Улс
Майотта – Майоттагийн гадаад муж нутаг (Францын гадаад нутаг)
Макао – Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улсын Тусгай Захиргааны Бүс Макао (Тусгай тусгаарлалтай нутаг дэвсгэр)[25]
Македон – Бүгд Найрамдах Македон Улс [26]
Малави – Бүгд Найрамдах Малави Улс
Малайз
Мали – Бүгд Найрамдах Мали Улс
Мальта – Бүгд Найрамдах Мальта Улс
Мальдив – Бүгд Найрамдах Мальдив Улс
Марокко – Мароккогийн Вант Улс[27]
Маршаллын арлууд – Маршаллын Арлуудын Бүгд Найрамдах Улс
Мексик – Мексикийн Нэгдсэн Улс
Микронези – Микронезийн Холбооны Улс
Мозамбик – Бүгд Найрамдах Мозамбик Улс
Молдав – Бүгд Найрамдах Молдав Улс[28]
Монако – Монакогийн Вант Улс
Монгол Улс
Монтенегро
Монтсеррат (Нэгдсэн Вант Улсын гадаад нутаг дэвсгэр)
Мьянмар – Мьянмарын Эвлэл
Мэн Арал (Британийн титмийн харъяат улс)
.svg){kind=small}
Н [засварлах]
Нагорно-Карабах – Нагорно-Карабахын Бүгд Найрамдах Улс (Арцах)[7]
Намиби – Бүгд Найрамдах Намиби Улс
Науру – Бүгд Найрамдах Науру Улс- "Непал"-г үзье гэвэл Балба руу очно уу'
Нигер – Бүгд Найрамдах Нигер Улс
Нигери – Холбооны Бүгд Найрамдах Нигери Улс
Нидерланд – Нидерландын Вант Улс[29]
Нидерландын Антиллийн Арлууд (Нидерландын Вант Улс дахь өөрийгөө захирагч улс)
Никарагуа – Бүгд Найрамдах Никарагуа Улс
Ниуэ (Шинэ Зеландын хамтрагч улс)
Норвеги – Норвегийн Вант Улс
Норфолк Арал – Норфолк арлын нутаг дэвсгэр (Австралийн гадаад нутаг дэвсгэр)- Нэгдсэн Вант Улс – Их Британи, Умард Ирландын Нэгдсэн Вант Улс
.svg){kind=small}
О [засварлах]
Ө [засварлах]
Өмнөд Африк – Өмнөд Африкийн Бүгд Найрамдах Улс
Өмнөд Оссет – Бүгд Найрамдах Өмнөд Оссет Улс[5]- "Өмнөд Солонгос"-г үзье гэвэл Солонгос, Өмнөд руу очно уу.
- Өмнөд Жоржиа ба Өмнөд Сэндвичийн Арлууд
П [засварлах]
Пакистан – Исламын Бүгд Найрамдах Пакистан Улс
Палау – Бүгд Найрамдах Палау Улс
Палестин – Палестины нутаг дэвсгэрүүд[30]
Панама – Бүгд Найрамдах Панама Улс
Папуа-Шинэ Гвиней – Папуа Шинэ Гвинейн Тусгаар Улс
Парагвай – Бүгд Найрамдах Парагвай Улс
Перу – Бүгд Найрамдах Перу Улс
Питкэрн Арлууд – Питкэрн, Хендерсон, Дюси, Оэно арлууд (Нэгдсэн Вант Улсын гадаад нутаг дэвсгэр)
Польш – Бүгд Найрамдах Польш Улс
Португал – Португалын Бүгд Найрамдах Улс- "Приднестровие"-г үзье гэвэл Транснистриа руу очно уу
Пуэрто-Рико – Пуэрто-Рикогийн Хамтын Нөхөрлөл (АНУ-ын Хамтын Нөхөрлөл)
Р [засварлах]
С [засварлах]
Сальвадор – Бүгд Найрамдах Эль Сальвадор Улс
Самоа – Самоагийн Тусгаар Улс
Сан-Марино – Бүгд Найрамдах Сан-Марино Улс
Сан-Томе ба Принсипи – Бүгд Найрамдах Ардчилсан Сан-Томе ба Принсипи Улс
Саудын Араб – Саудын Арабын Хаант Улс
Свазиланд – Свазиландын Хаант Улс- Свалбард (Норвегийн нутаг дэвсгэр)[31]
Сейшелийн арлууд – Сейшелийн Арлуудын Бүгд Найрамдах Улс
Сенегал – Бүгд Найрамдах Сенегал Улс
Серби – Бүгд Найрамдах Серби Улс[32]
Сингапур – Бүгд Найрамдах Сингапур Улс
Синт Мартен (Нидерландын Вант Улс дахь Өөрийгөө Захирагч Улс)
Сент Бартельми – Сэйнт Бартельми коллективити (Францын гадаад нутаг)
Сент-Винсент ба Гренадин
Сент-Киттс ба Невис – Сент-Кристофер ба Невисийн Холбооны Улс
Сент Люсиа
Сент-Мартин – Сент-Мартины коллективити (Францын гадаад нутаг)
Сент-Пьер ба Микелон – Сент-Пьер ба Микелоны нутаг дэвсгэрийн коллективити (Францын гадаад нутаг)
Сент Хелена (Нэгдсэн Вант Улсын гадаад нутаг дэвсгэр)
Сири – Арабын Бүгд Найрамдах Сири Улс
Словак – Бүгд Найрамдах Словак Улс
Словени – Бүгд Найрамдах Словени Улс
Соломоны арлууд
Солонгос, Өмнөд – Бүгд Найрамдах Солонгос Улс[33]
Солонгос, Хойд – Бүгд Найрамдах Ардчилсан Солонгос Ард Улс[34]
Сомали[35] - Сомалигийн Бүгд Найрамдах Улс
Сомалиланд – Бүгд Найрамдах Сомалиланд Улс[8]
Судан – Бүгд Найрамдах Судан Улс
Суринам – Бүгд Найрамдах Суринам Улс
Сьерра-Леоне – Бүгд Найрамдах Сьерра-Леоне Улс
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Т [засварлах]
Тажикистан – Бүгд Найрамдах Тажикистан Улс
Тайвань – Бүгд Найрамдах Хятад Улс [2]
Тайланд – Тайландын Вант Улс
Танзани – Танзаний Нэгдсэн Бүгд Найрамдах Улс- "Тимор-Лесте"-г үзье гэвэл Зүүн Тимор руу очно уу.
Того – Тогогийн Бүгд Найрамдах Улс
Токелау (Шинэ Зеландын гадаад нутаг дэвсгэр)
Тонга – Тонгагийн Хаант Улс
Төв Африкийн Бүгд Найрамдах Улс[36]
Транснистриа – Транснистриагийн Молдавын Бүгд Найрамдах Улс[9]
Тринидад ба Тобаго – Бүгд Найрамдах Тринидад ба Тобаго Улс
Тристан да Кунья (Нэгдсэн Вант Улсын гадаад нутаг дэвсгэр - Сэйнт Хеленагийн харъяат улс)
Тувалу
Тунис – Тунисын Бүгд Найрамдах Улс
Турк – Бүгд Найрамдах Турк Улс
Туркменистан
Туркс ба Кайкосын Арлууд (Нэгдсэн Вант Улсын гадаад нутаг дэвсгэр)
У [засварлах]
Уганда – Бүгд Найрамдах Уганда Улс
Узбекистан – Бүгд Найрамдах Узбекистан Улс
Украйн
Унгар – Бүгд Найрамдах Унгар Улс
Уоллис ба Футуна – Уоллис ба Футунагийн Арлуудын Нутаг Дэвсгэр (Францын гадаад нутаг)
Уругвай – Зүүний Бүгд Найрамдах Уругвай Улс
Ф [засварлах]
Фарерын Арлууд (Данийн Вант Улс доторх өөрийгөө захирагч улс)
Фижи – Фижийн Арлуудын Бүгд Найрамдах Улс
Филиппин – Бүгд Найрамдах Филиппин Улс
Финлянд – Бүгд Найрамдах Финлянд Улс
Фолклендийн Арлууд (Нэгдсэн Вант Улсын гадаад нутаг дэвсгэр)[37]
Франц – Бүгд Найрамдах Франц Улс
Францын Полинез (Францын гадаад нутаг)- Францын өмнөд газар нутаг
Х [засварлах]
- Халилын Арал (Нэгдсэн Вант Улсын гадаад нутаг дэвсгэр-Сэйнт Хеленагийн хараат)
Хойд Кипр – Туркийн Бүгд Найрамдах Хойд Кипр Улс[6]
Хойд Марианы Арлууд – Хойд Марианы Арлуудын Хамтын Нөхөрлөл (АНУ-ын Хамтын Нөхөрлөл)- "Хойд Солонгос"-г үзье гэвэл Солонгос, Хойд руу очно уу
Хонг Конг – Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улсын Тусгай Захиргааны Бүс Хонг Конг (Тусгай тусгаарлалтай нутаг дэвсгэр)[38]
Хорват – Бүгд Найрамдах Хорват Улс
Хятад – Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улс[39]- Хятад, Бүгд Найрамдах"-г үзье гэвэл, Тайвань руу очно уу.
Ч [засварлах]
Ш [засварлах]
Швед – Шведийн Вант Улс
Швейцари – Швейцарийн Холбооны Улс
Шинэ Каледони – Шинэ Каледони ба түүний харъяат улсуудын нутаг дэвсгэр (Францын гадаад нутаг дэвсгэр, sui generis)
Шинэ Зеланд
Шри-Ланка – Бүгд Найрамдах Ардчилсан Социалист Шри-Ланка Улс
Э [засварлах]
Эквадор – Бүгд Найрамдах Эквадор Улс
Экваторын Гвиней – Бүгд Найрамдах Экваторын Гвиней Улс
Энэтхэг – Бүгд Найрамдах Энэтхэг Улс
Эритрей – Эритрей Улс
Эстон – Бүгд Найрамдах Эстон Улс
Этиоп – Бүгд Найрамдах Ардчилсан Этиопын Холбооны Улс
Я [засварлах]
Оролцуулаагүй нэгжүүд [засварлах]
- Улсуудын холбоонууд, олон улсын байгууллагууд
- НҮБ-ийн байнгын ажиглагч, нутаг дэвсгэргүй тусгаар нэгжүүд:
- Мальтын Тусгаар Цэргийн Бүлгэм (Sovereign Military Order of Malta, SMOM) - 100 гаруй улс/нэгжтэй дипломат буюу албан ёсны харилцаатай, олон янзын байгууллагуудад оролцдог, олон улсын хуулиар тусгаар хэмээх тодотголтой нэгж.
- Олон Улсын Улаан Загалмайн Нийгэмлэг (International Committee of the Red Cross, ICRC) - Олон Улсын Улаан Загалмай, Улаан Хавирган Сарны Хөдөлгөөнийг байгуулсан, Женевийн конвенцүүдийн дагуу олон улсын хүмүүнлэгийн хуулиудыг хамгаалагч, дэлхий даяар төлөөлөгчтэй улс биш тусгаар нэгж.
- Улаан Загалмай, Улаан Хавирган Сарны Нийгэмлэгүүдийн Олон Улсын Холбоо (International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies, IFRC) - ICRC-ын хамт Олон Улсын Улаан Загалмай, Улаан Хавирган Сарны Хөдөлгөөний Үндэсний Холбоонуудыг зохицуулж дэмжлэг үзүүлдэг олон улсын хуулийн дагуу тусгаар, улс биш тусгаар нэгж.
- Улсуудын зайлшгүй чухал хэсгүүд гэгдэх нэгжүүд
- Байнгын хүн амгүй харъяат нутаг дэвсгэрүүд
- Тухайн орны хуульд хамаарагдахгүй нутаг дэвсгэрүүд (тухайлбал, элчин сайдын яамд, консулын газрууд, гадаад улсуудын цэргийн баазууд). Үүний нэг жишээ нь НҮБ-ийн төв байр юм.
- Аль ч улс чөлөөтэй нэвтрэх боломжтой усны орон зай (олон улсын далай тэнгис г.м.), агаарын орон зай, олон улсын далайн ёроолын газар нутаг, сансар огторгуй.
- Антарктидын нутаг дэвсгэр
- Арктикийн зөвлөлийн гишүүдийн Хойд мөсөн далайд хийсэн нутаг дэвсгэрийн нэхэмжлэлүүд
- Маргаантай буюу эзлэгдсэн нутаг дэвсгэрүүд
- Дайтаж буй хоёр орны дундах цэрэггүй буюу нейтрал нутаг дэвсгэр
- НҮБ-ийн энхийг сахиулах даалгаваруудын эрх мэдэл дахь газрууд
- Тусгаарлах хөдөлгөөн, партизан хөдөлгөөн, террорист байгууллагуудын эрх мэдэл дахь газрууд
- Өөрсдийн нутаг дэвсгэрт де факто эрх мэдэлтэй ч тусгаар хэмээн зарлахгүй байгаа нэгжүүд
- Цөлөгдсөн засгийн газрууд
- Сүүлийн үед хаант улс байхаа больсон улсуудын хуучин амьд хаад хатад, үгүй болсон хаант улсуудын претендерүүд
- Улс доторх уламжлалт хаант улсууд, аймаг, уугуул иргэд. Эдгээрийн толгойлогчид нь голдуу бэлгэ тэмдгийн чанартай.
- Өөрийн гэсэн газар нутаг, улсгүй, голдуу Төлөөлөлгүй Улсууд, Иргэдийн Байгууллагын гишүүн нэгжүүд.
- Олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдөөгүй бичил-улсууд
- Анархист хөдөлгөөнүүд ба бүлгэмүүд
- Устсан улс төрийн нэгжүүд
- Газрын нэхэмжлэлүүд, мөн Terra nullius-үүдэд хийсэн нэхэмжлэлүүд
- Дэлхийн засгийн газрыг байгуулах зорилготой байгууллагууд
- Далайн дээрэмчдийн харъяаны нутаг дэвсгэрүүд
- Зохиомол орнууд, төсөөллийн орнууд, сансар ба далайн колоничлолын төслүүд, гариг ба дагуулууд дахь нутаг дэвсгэр
- Олон улсын усны орон зайд буй хөлөг онгоцууд
- Олон улсын корпорациуд
Мөн үзэх [засварлах]
| Азийн орнууд |
|---|
| Азербайжан1 · АНЭУ · Армен · Афганистан · Балба · Бангладеш · Бахрейн · Бруней · Бутан · Вьетнам · Гүрж1 · Египет2 · Дорно Тимор3 · Израйль · Индонез3 · Йордан · Ирак · Иран · Йемен · Казахстан1 · Камбож · Катар · Кипр · Кыргызстан · Кувейт · Лаос · Ливан · Малайз · Мальдив · Монгол · Мьянмар · Оман · Орос1 · Узбекистан · Пакистан · Саудын Араб · Сингапур · Сири · Хойд Солонгос · Өмнөд Солонгос · Тажикистан · Тайвань4 · Тайланд · Туркменистан · Турк1 · Филиппин · Хятад · Шри Ланка · Энэтхэг · Япон |
| 1 Нутаг дэвсгэрийн ихэнх хэсэг нь Европт оршдог. 2 Нутаг дэвсгэр ихэнх хэсэг нь Африкт оршдог. 3 Нутаг дэвсгэр нь бүхэлдээ эсвэл хэсэгчлэн нь Далайн орнуудад оршдог. 4 Бүгд Найрамдах Хятад Улс буюу Тайвань нь НҮБ-ийн гишүүн бус.  |
| Африкийн орнууд |
|---|
| Алжир · Ангол · Бенин · Ботсвана · Буркино-Фасо · Бурунди · Габон · Гамби · Гана · Гвиней · Гвиней-Бисау · Джибути · Египет · Замби · Зимбабве · Кабо-Верде · Камерун · Кени · Коморын арлууд · БНКУ · БНАКУ · Кот д'Ивуар · Лесото · Либери · Ливи · Маврикий · Мавритан · Мадагаскар · Малави · Мали · Марокко · Мозамбик · Намиби · Нигер · Нигери · Өмнөд Африк · Өмнөд Судан · Руанда · Сан-Томе ба Принсип · Свазиланд · Сейшелийн арлууд · Сенегал · Сомали · Судан · Сьерра-Леоне · Танзани · Того · Тунис · Төв Африк · Уганда · Чад · Экваторын Гвиней · Эритрей · Этиоп |
| Европын орнууд |
|---|
| Австри · Азербайжан1 · Албани · Андорра · Армен2 · Беларусь · Бельги · Болгар · Босни ба Херцеговина · Ватикан · Герман · Грек · Гүрж1 · Дани3 · Ирланд · Исланд · Испани1 · Итали1 · Казахстан1 · Кипр2 · Косово5 · Орос1 · Латви · Литва · Лихтенштейн · Люксембург · Македон4 · Мальта · Молдав · Монако · Монтенегро · Нидерланд3 · Норвеги3 · Нэгдсэн Вант Улс · Польш · Португал3 · Румын · Сан-Марино · Серби · Словак · Словен · Турк1 · Унгар · Украйн · Финланд · Франц1 · Хорват · Чех · Швейцари · Швед · Эстон |
| 1 Европ тивд оршдоггүй нутаг дэвсгэртэй. 2Нутаг нь бүхэлдээ Баруун Азид орших ч Европтой соёл, улс төрийн хамааралтай. 3 Европоос алслагдсан харъяат нутаг дэвсгэртэй. 4 Нэр нь Гректэй маргаантай. 5 2008 оны 2 сарын 17-нд Серби улсаас салж, тусгаар тогтносноо зарлан тунхагласан бөгөөд одоогоор НҮБ-ын 69 гишүүн хүлээн зөвшөөрдөг.  |
| Хойд Америкийн орнууд |
|---|
| АНУ · Антигуа ба Барбуда · Багамын арлууд · Барбадос · Белиз · Гайти · Гватемал · Гондурас · Гренада · Доминика · Доминиканы Бүгд Найрамдах Улс · Канад · Коста-Рика · Куба · Мексик · Никарагуа · Панам · Сальвадор · Сент-Винсент ба Гренадин · Сент-Китс ба Невис · Сент-Люси · Тринидад ба Тобаго · Ямайк |
 |
| Өмнөд Америкийн орнууд |
|---|
| Аргентин | Боливи | Бразил | Венесуэл | Гайана | Колумб | Парагвай | Перу | Суринам | Уругвай | Чили | Эквадор | |
| Австрали ба далайн орнууд |
|---|
| Австрали | Вануату | Кирибати | Маршаллын арлууд | Микронези | Науру | Палау | Папуа-Шинэ Гвиней Самоа | Соломоны арлууд | Тонга | Тувалу | Фижи | Шинэ Зеланд | |
Эх сурвалж [засварлах]
- Улс орнууд эсвэл нутаг дэвсгэрүүд, кодууд ба товчлолууд (2006). НҮБ-ын статистикийн дивиз. 2006 оны 10 сарын 19-нд авсан.
- Улсууд ба мөнгөн тэмдэгтүүд (2006). Европын коммис. 2006 оны 10 сарын 27-нд авсан.
- ISO 3166 улсуудын кодуудын жагсаалт (2006) ISO 3166-1 2006 оны 10 сарын 18-нд авсан.
- Нутаг дэвсгэрүүдийн жагсаалт (PDF) 151 KiB (2004). НҮБ-ын зурагзүйн хэсэг. 2006 оны 1 сарын 17-нд авсан.
- Дэлхийн мэдээллийн ном, The World Factbook (2006). АНУ-ын Тагнуулын Төв Газар. 2006 оны 1 сарын 17-нд авсан.
Ишлэл ба зүүлтүүд [засварлах]
- ↑ 1.0 1.1 Ариун хаан ширээ нь (The Holy See) нь ер бусын тусгаар улс бөгөөд Ватикан Хот Улстай хамт төрийн тэргүүн нь Пап лам юм. 170 гаруй улстай дипломат/албан ёсны харилцаатай бөгөөд нэг бол өөрөөрөө, эсвэл Ватикан Хот Улсын нэрийн өмнөөс олон улсын байгууллагуудад оролцдог. Ватикан Хот Улсыг Пап ламын сонгосон амбан захирагч захирдаг.
- ↑ 2.0 2.1 Бүгд Найрамдах Хятад Улс нь ихэнх тохиолдолд Тайвань хэмээгддэг улс юм. Мөн хааяа Хятадын Тайбэй (Chinese Taipei) гэгддэг. Бүгд Найрамдах Хятад Улс нь 1971 оноос хойш НҮБ-ийн гишүүн байхаа больсон бөгөөд НҮБ нь түүнийг Тайвань, Хятадын муж хэмээн тодорхойлдог. Одоогоор НҮБ-ийн 23 гишүүн (үүний дотор Ариун хаан ширээ буюу Ватикан) түүнийг албан ёсоор хүлээн зөвшөөрдөг бөгөөд бусад орнууд нь де факто хүлээн зөвшөөрдөг. Тайваний улс төрийн бөгөөд хууль зүйн байдал нь маргаантай. Тус улс нь Тайваний тусгаар тогтнох хөдөлгөөний дэмжигчдийн санал болгож буй Бүгд Найрамдах Тайвань Улсаас ялгаатай.
- ↑ 3.0 3.1 Косово нь 2008 оны 2 сарын 17-нд тусгаар тогтнолоо зарласан. Серби улс түүнийг өөрийн улсын нэг хэсэг гэдэг бөгөөд нэршил нь "Косово ба Метохижа". НҮБ-ийн Аюулгүйн Зөвлөлийн 1244 тоот шийдвэрээр Косовогийн дайныг дуусгасны дараа 1999 оноос хойш НҮБ-ийн захиргаан доор байгаа. Энэхүү шийдвэрийн дагуу Косово нь Сербийн хэсэг байх боловч НҮБ-ийн засаглал нь "ихээхэн хэмжээний автономи, өөрийн засаглал"-г бий болгож ирээдүйд хоёр талын хэлэлцээрээр шийдвэр гаргах байжээ.
- ↑ 4.0 4.1 Абхази нь Гүржийн де юре нутаг дэвсгэр хэмээн ихэнх улсууд үздэг де факто тусгаар улс юм. 15 жилийн турш НҮБ-ийн ямар ч гишүүн орон хүлээн зөвшөөрөөгүй байсны дараа 2008 оны 8 сарын 26-нд ОХУ хүлээн зөвшөөрсөн. Мөн үзэх: Russia recognises Georgian rebels . BBC News. 2008-08-26-нд авсан
- ↑ 5.0 5.1 Өмнөд Оссет нь Гүржийн де юре нутаг дэвсгэр хэмээн ихэнх улсууд үздэг де факто тусгаар улс юм. 15 жилийн турш НҮБ-ын ямар ч гишүүн орон хүлээн зөвшөөрөөгүй байсны дараа 2008 оны 8 сарын 26-нд ОХУ хүлээн зөвшөөрсөн. Мөн үзэх: Russia recognises Georgian rebels . BBC News. 2008-08-26-нд авсан
- ↑ 6.0 6.1 Туркийн Бүгд Найрамдах Хойд Кипр Улс нь Бүгд Найрамдах Кипр Улсын де юре нутаг дэвсгэр хэмээн ихэнх улсууд үздэг де факто тусгаар улс юм. Ганц хүлээн зөвшөөрсөн улс нь Турк. Хэдийгээр олон улсаар хүлээн зөвшөөрөгдөөгүй ч 1979 оноос Туркийн Кипрт Улс хэмээх нэрээр Исламын шашин орнуудын байгууллагын гишүүн байгаа. Мөн Бүгд Найрамдах Нахичеваны Автономит Улс нь түүнийг тусгаар хэмээн үздэг боловч Нахичеваныг захирдаг Азербайжан улс нь тусгаар хэмээн үздэггүй. Мөн үзэх: The World Factbook - Cyprus (2006 оны 1 сарын 10). Central Intelligence Agency. 2006-01-17-нд авсан.
- ↑ 7.0 7.1 Нагорно-Карабах нь Азербайжаны де юре нутаг дэвсгэр доторх де факто тусгаар улс юм. Ямар ч улс хүлээн зөвшөөрөөгүй байгаа. Мөн үзэх: Regions and territories: Nagorno-Karabakh. BBC News. 2006-01-17-д авсан.
- ↑ 8.0 8.1 Сомалиланд нь де юре Сомалигийн Бүгд Найрамдах Улс доторх де факто тусгаар улс юм. НҮБ-ийн ямар ч гишүүн улс түүнийг хүлээн зөвшөөрөөгүй байгаа. Мөн үзэх: Regions and territories: Somaliland (2005 оны 12 сарын 30). BBC News. 2006-01-17-нд авсан.
- ↑ 9.0 9.1 Транснистриа нь Бүгд Найрамдах Молдав Улсын де юре нутаг дэвсгэр дахь де факто тусгаар улс юм. Түүнийг НҮБ-ийн ямар ч гишүүн орон хүлээн зөвшөөрдөггүй бөгөөд олон улсад Транснистриа хэмээгддэг боловч зарим үед Приднестровье (мөн бүтэн нэр нь болох Приднестровьегийн Молдавын Бүгд Найрамдах Улс) хэмээгддэг. Мөн үзэх: Regions and territories: Trans-Dniester (2005 оны 12 сарын 13). BBC News. 2006-01-17-нд авсан.
- ↑ Гваделуп, Мартиник, Францын Гвиана, Реюньон дөрөв Францын гадаад нутаг/департмент нь Францын салшгүй чухал хэсгүүд тул энэ жагсаалтад оруулаагүй.
- ↑ Хуучнаар Нидерландын Антиллийн Арлууд нь 2010 онд Кюрасао, Синт Мартен гэсэн 2 гадаад улс, Бонайре, Саба, Синт-Эстатиус гэсэн хотын захиргааны хэмжээтэй 3 арал болж хуваагдсан
- ↑ Мөн үзэх: Нагарно-Карабах.
- ↑ Аргентинийг мөн хууль тогтоох зорилгоор Аргентин Улс (Argentine Nation) гэдэг.
- ↑ Баруун Сахар нь хуучнаар Испанийн колони байсан бөгөөд 1960-аад онд колони байлгахыг нь болиулах зорилгоор НҮБ-ийн өөрийгөө захирдаггүй нутаг дэвсгэрүүдийн тоонд оруулсан. Түүний ихээхэн хэсгийг захирдаг Маррокогийн Вант Улс нийт Баруун Сахарыг өөрийн хэмээдэг бөгөөд бусдыг нь Сахравигийн Ардчилсан Араб Бүгд Найрамдах Улс (Sahrawi Arab Democratic Republic, SADR) захирдаг. SADR нь Африкийн холбоо ба Ази-Африкийн Стратегийн Хамтын Ажиллагааны гишүүн юм. Түүнийг НҮБ-ийн 46 орон хүлээн зөвшөөрдөг боловч хэзээ ч НҮБ-д элсүүлэгдэж байгаагүй. НҮБ нь Марроко болон Полисариогийн фронт (SADR-н эрх баригч нам)-уудын хооронд хэлэлцээр хийж, санал асуулга авах оролдлого хийсэн ч одоогоор Баруун Сахарын хууль зүйн болон улс төрийн байдал нь маргаантай хэвээр байна.
- ↑ Мөн үзэх: Босни-Герцеговины Холбооны Улс, Бүгд Найрамдах Српска Улс, Брчко дүүрэг.
- ↑ Гернсигийн Байливикт түүний өөрийгөө захирагч харъяат улсууд болох Олдерни, Херм, Саркийг оролцуулдаг.
- ↑ Мөн үзэх: Абхази ба Өмнөд Оссети.
- ↑ Мөн Кот д'Ивуар гэдэг
- ↑ Ирландын албан ёсны тодорхойлолт нь Бүгд Найрамдах Ирланд Улс боловч энэ нь албан ёсны нэр нь биш. Үүнийг заримдаа тус улсыг Ирланд арлаас ялгах зориулалтаар хэрэглэдэг. Мөн улс төрийн зориулалтаар хэрэглэдэг байна.
- ↑ Канадыг мөн зарим үед Канадын эрх мэдлийн нутаг дэвсгэр (Dominion of Canada) гэдэг.
- ↑ Мөн үзэх: Хойд Кипр.
- ↑ Бүгд Найрамдах Ардчилсан Конго Улсыг Бүгд Найрамдах Конго Улсаас ялгах зорилгоор зарим үед Конго-Киншаса гэдэг. Мөн 1971-аас 1997 он хүртэлх албан ёсны нэр болох Зайр гэж дууддаг.
- ↑ Бүгд Найрамдах Конго Улсыг Бүгд Найрамдах Ардчилсан Конго Улсаас ялгах зорилгоор зарим үед Конго-Браззавиль гэдэг.
- ↑ Кыргызстаныг мөн заримдаа Кирзизия гэдэг.
- ↑ Макао нь Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улсын Тусгай Захиргааны Бүс юм. Зарим үед Макао, Хятад хэмээн нэрлэдэг.
- ↑ Бүгд Найрамдах Македон Улсыг НҮБ болон бусад зарим орнууд, олон улсын байгууллагууд Хуучин Югославын Бүгд Найрамдах Македон Улс хэмээн нэрлэдэг (The Former Yugoslav Republic of Macedonia).
- ↑ Мөн үзэх: Баруун Сахар.
- ↑ Мөн үзэх: Транснистриа.
- ↑ Хууль зүйн хувьд Нидерланд нь Нидерландын Вант Улсын Европ хэсэг, харин Нидерландын Вант Улс нь Нидерланд ба Аруба, Нидерландын Антиллийн арлууд хэмээх гадаад улсуудыг хэлнэ.
- ↑ Палестины нутаг дэвсгэрүүд нь анх 1940-өөд оны сүүлчээр Йордан ба Египетийн эзлэж байсан, дараа нь 1967 оны Зургаан өдрийн дайны дараа Израйлийн авсан хуучаар Палестины Британийн Мандатын газар нутгуудын хэсгүүд юм. Эдгээрт Газрын зурвас ба Баруун эрэг хамаарна. Палестины нутаг дэвсгэрүүдийн ирээдүйн хууль ёсны харъяалал нь Израйлийн засгийн газар ба Палестиныг чөлөөлөх байгууллагын хоорондох хэлэлцээрээр шийдэгдэнэ.
- ↑ Свалбард нь олон улсын гэрээ хэлэлцээрээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн Норвегийн гадаад нутаг дэвсгэр юм.
- ↑ Мөн үзэх: Косово.
- ↑ Бүгд Найрамдах Солонгос Улсыг ихэнх тохиолдолд Өмнөд Солонгос хэмээн нэрлэдэг
- ↑ Бүгд Найрамдах Ардчилсан Солонгос Ард Улсыг ихэнх тохиолдолд Хойд Солонгос хэмээн нэрлэдэг.
- ↑ Сомали нь одоогоор Шилжилтийн Холбооны Парламентаараа хуваагдсан байдалтай байгаа.
- ↑ Төв Африкийн Бүгд Найрамдах Улсыг зарим үед Төв Африк гэдэг.
- ↑ Фолклендийн Арлуудыг Аргентин Улс өөрийн хэмээдэг бөгөөд түүнийг Мальвинас буюу Islas Malvinas гэж нэрлэдэг.
- ↑ Хонг Конг нь Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улсын Тусгай Захиргааны Бүс юм. Зарим үед Хонг Конг, Хятад хэмээн нэрлэдэг.
- ↑ Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улсыг ихэнх тохиолдолд Хятад гэдэг. Мөн Тайвань буюу Бүгд Найрамдах Хятад Улсаас ялгах зорилгоор Эх газрын Хятад гэдэг. Эх газрын Хятад гэдэгт ихэнхдээ Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улсын Тусгай Захиргааны Бүсүүдийг (Хонг Конг ба Макао) оролцуулдаггүй.
- ↑ Чехийг мөн зарим үед Чехиа гэдэг.
Гадаад холбоос [засварлах]
- Дэлхийд хэдэн орон байдаг вэ? - энэхүү хариулж болохгүй асуултын талаарх Дэйвид Марорегийн нийтлэл
