به گزارش خبرنگار مهر، به‌ استناد مدارک موجود تاریخی و کتاب های متعدد منتشر شده تاریخ مطبوعات کشورحدود 157 سال پیش نخستین نشریه شهرستانی ایران در شهرستان ارومیه انتشار یافته است.

تاریخ انتشار اولین نشریه درآذربایجان غربی و اولین نشریه بعد از تهران، مربوط به سال ‪ 1265‬هجری - قمری (‪ 1849میلادی) است که در آن سال نشریه ‌ای به زبان آشوری با نام "زاهاریرا دی باهارا" با معنای "اشعه روشنای" در ارومیه انتشار یافت.

این نشریه براساس مستندات موجود بعد از نشریه کاغذ اخبار دومین نشریه منتشر شده داخل کشور است که دکتر "جاستین پرکینز" رهبر هیئت مذهبی آمریکایی اقدام به انتشار آن در ارومیه کرده است.

شاید یکی از دلایل و اساسی‌ترین دلیل وجود رشد در عرصه مطبوعات آذربایجان غربی قرار گرفتن این استان، در مسیر راه اروپا و تردد در دو سوی مرز بوده که مردم و روشنفکران این استان را در معرض مسایل اجتماعی و فکری کشورهای اروپایی به خصوص کشورهای همسایه قرار داده است.

ارومیه، که پیشرو درانتشار نشریات شهرستانی بوده برای استمرار و تداوم فعالیتهای مطبوعاتی چهارمین شهر ایران است که بعد از شهرهای اصفهان، تهران و تبریز صاحب چاپخانه شده است.

شکوفایی و رشد نشریات آذربایجان غربی مربوط به دوره مشروطیت است به‌ طوری که به روایت نویسندگان تاریخ مطبوعات، نویسندگان و روزنامه‌نگاران این استان در سایر مناطق کشور نیز منشا تحولاتی شده‌اند.

انتشار 100 نشریه در ارومیه در دوران مشروطیت

جواد زاهدی یکی از اساتید دانشگاهی ارومیه و از فعالان عرصه خبر در این شهرستان در تحقیق مفصلی به مطبوعات ارومیه و استان پرداخت است در بخشی از این تحقیق آمده است، نمود اولیه این تاثیرات و مجاورت‌ها، انتشار نشریات به عنوان رکن آگاهی بخش اجتماعی و فکری بوده است.

به گواهی تاریخ مطبوعات کشور، از شروع انتشار نشریات تا پایان دوره مشروطیت، حدود ‪ 177 ‬نشریه در شهرهای مختلف آذربایجان غربی منتشر شده که تا یکصد نشریه تنها در ارومیه چاپ و منتشر می‌شدند.

وجود این تعداد نشریه در برهه‌ای که به استناد منابع تاریخی، اکثریت جمعیت ایران بهره‌ای از سواد خواندن و نوشتن نداشتند، نشان‌دهنده رشد فرهنگی در این منطقه از کشور است. اهمیت چاپ این تعداد نشریه و توجه به انتشار مطبوعات در بین قشرهای مختلف مردم استان زمانی مشخص می‌شود که نسبت نشریات آن روز را با نسبت جمعیت، میزان باسوادی و امکانات چاپ و سطح درآمد مردم آن روزگار مقایسه کنیم.

اکراد ساکن آذربایجان غربی نیز در این دوره نشریاتی منتشر کرده‌اند که "کردستان" از مشهورترین آنهاست که به زبانهای ترکی و کردی به‌صاحب امتیازی "عبدالرزاق کک بدرخان" و مدیر مسئولی "اسماعیل سیمقو" در ارومیه انتشار می‌یافت.

به روایت منابع تاریخی، در دوره رژیم گذشته (پهلوی) نیز از سال ‪1305‬ شمسی تا سال ‪ 1357 ‬در آذربایجان غربی تنها چهار نشریه مجوز انتشار داشتند که آنها نیز در مرکز استان ارومیه متمرکز بودند. تعداد کم نشریات و عدم اقبال روشنفکران به‌انتشار مطبوعات دردوره گذشته، نشان‌دهنده استبداد و خفقان حاکم رژیم به‌خصوص دوره رضاخانی بوده که امکان عرضه تفکر را نمی‌داد.

در این مقطع ‪ 50 ساله، نشریات "صدای رضاییه" به مدیر مسئولی "علی‌اکبر معتمد"، "رضاییه" به مدیر مسئولی "امیر نظمی افشار"، "پیام رضاییه" به مدیر مسئولی "حیدر نخجوانی" و مجله عملی دانشگاه ارومیه امکان انتشار یافتند، برخی از نشریات دوران مشروطه نیز که در ارومیه و شهرهای استان در حال انتشار بودند در این دوره یکی پس از دیگری در کام استبداد فرو رفتند و از انتشار بازماندند.

روند انتشار نشریات در آذربایجان غربی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی وارد مرحله تازه‌ای شد. "پیام رضاییه" به صاحب امتیازی "حیدر نخجوانی" تنها نشریه‌ای بود که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی با تغییر نام به "پیام ارومیه" تا مدتی به انتشار خود ادامه داد.

این نشریه که از سال ‪ 1329 شمسی انتشار خود را آغاز کرده بود، حدودا تا ‪ 1400 ‬شماره با تفویض مدیر مسئولی از سوی صاحب امتیاز به "کاظم نخجوانی" منتشر شد. این نشریه با روش اجتماعی، سیاسی و خبری با یک شماره درهفته در ارومیه انتشار می‌یافت.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در سال‌های آغازین پیروزی انقلاب اسلامی نشریات زیادی از جمله "مام" توسط "جعفر کاظم‌پور"، "سروه" به صاحب امتیازی "علیرضا کاشانی" و مدیر مسئولی "اسفندیار رحیم مشایی"، هفته‌نامه "فجر" به مدیریت "جمال رواجی"، "میثاق آذربایجان" به مدیر مسئولی "هاشم دین پرست" و "امانت" به مدیر مسئولی "عبدالصمد اسلامی" مجوز انتشار دریافت کردند. از بین این نشریات تنها "امانت" و "سروه" به انتشار مرتب خود ادامه داده و بقیه از گردونه انتشار خارج شده‌اند.

انتشار اولین روزنامه آذربایجان غربی

با وجود سابقه درخشان ارومیه و آذربایجان غربی در عرصه روزنامه نگاری این استان تا سال 90 فاقد روزنامه بود ولی با مساعدت مسئولان و اهالی مطبوعات سال 90 اولین روزنامه استان منتشر شد.

آراز آذربایجان که پیش از این به عنوان دو هفته نامه منتشر می شد اوایل سال موافقت هیئت نظارت بر مطبوعات کشور مبنی بر تغییر وضعیت به روزنامه را کسب کرد و هم اینک با بهره مندی از تیمی از نویسندگان و خبرنگاران جوان و پیشکسوت استان دوره انتشار پیش شماره های خود را آغاز کرده که با پایان مهر ماه کار انتشار روزانه آن آغاز خواهد شد.

با وجودی که نخستین دستگاه چاپ ایران در ارومیه بود و نخستین نشریه در تاریخ مطبوعات کشور 160 سال پیش در این شهر به چاپ رسیده است متاسفانه این شهرستان تاکنون یک روزنامه محلی نداشت ولی در سال 90 با انتشار آراز آذربایجان عملا این انتظار پایان یافت.

به گفته مسئول واحد مطبوعات فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان غربی هم‌اکنون در آذربایجان غربی 78 نشریه محلی وجود دارد که 60 نشریه غیردولتی است و تعداد 20 خبرگزاری و 25 روزنامه‌ سراسری فعالیت می‌کنند.

به‌ اعتقاد کارشناسان علوم ارتباطات در کنار مشکلات عمومی و کشوری نشریات چون مشکل کاغذ و کمبود امکانات مالی، نشریات آذربایجان غربی از مشکلاتی مانند نبود نیروهای حرفه‌ای، کیفیت پایین و مشکلات مربوط به چاپ نیز رنج می‌برند.

در زمینه فعالیتهای مطبوعاتی آذربایجان غربی هم‌اکنون یک تشکل مطبوعاتی نیز با عنوان انجمن تخصصی خبرنگاران در ارومیه فعال است.