Зарим нэг хvнтэй уулзан ярилцаж байх хийгээд ном бичиг сvлжээний захидалийг сонирхон уншиж суухад "Євєр Монгол" гэдэг ухагдахуун янз янзаар ойлгогдож байгаа нь тодхон болохоор єчvvхэн би хэрээ vл хэмнэн энэ захидалийг зориглон бичибэй. Мэдлэгийн хязгаарт тушигдан ташаа эрээчсэн зvйл аваас номын шулуун зангаар зааж дохьму.
Євєр ба Ар гэдэг vгийн утгийг Монгол ахан дvvсдээ тайлах шаардлага алга. Гэвч Хятад хэлэнд Євєр Монголыг Нэй Мэнг Гу (内蒙古＝дотор монгол, дотоод Монгол), Ар Монголыг Вай Мэнг Гу(外蒙古＝гадар (гадна) Монгол, гадаат Монгол) гэж орчуулж ирсэн тvvхтэй. Энэ орчуулга баахан асуудалтай ч юм шиг санагдана. Монголчуудын хэлдэг Євєр Монгол ба Ар Монгол болвоос говийн Євєр Ар, єєрєєр хэлвээс говийн ємнєх ба арын Монгол гэсэн л vг гэгчийг та андууд юун андах. Сонирхолтой нь Хятад орчуулгын нєлєєг хvртэж Япончууд Євєр Монголыг Най Монгору, Ар Монголыг Гай Монгору гэж Хятад дуудалгаар уншиж ярих нь цєєн харин Ычи Монгору, Сото Монгоро гэж Япон уншилгаар уншиж ярих нь олон. Дотор гэдэг утгатай (内) ханзийг Ычи гэж Япон аялгаар уншхаар "єєрийн, гэрийн" гэсэн санаа нь арай их тусдаг талтай. Гадна гэдэг (外) ханзийг Сото гэж Япон уншилгаар уншхаар "хари, гадаад" гэсэн санаа нь илvv болдог шиг санагдна.
Япончууд Євєр ба Ар Монголыг Ычи Монгору, Сото Монгоро гэж уншдаг нь Манж улс байгуулагдсан явдалтай холбоотой гэж vздэг хvмvvс ч бий. Жишээ нь одоогийн Євєр Монголийн зvvн хэсэг нь Манж улсын харъяанд орж Бvгд найрамдах Монгол Ард Улс тусгаар тогтносон улс байсан болохоор Ычи Монгору, Сото Монгоро гэж Япон уншилгаар дууддаг болсон гэдэг. Харин тийм ишийг цааш нарийвчилах хэрэгтэй.
Сэдэвдээ ороход Євєр Монгол Ар Монгол гэдэг нэр томъёо 1635 оноос ємнє байсан гэж хэлэхэд хэцvv. Зvvн Монголчууд Манж чин улсын эрхшээлд орсон тvvхтэй холбогдон гарсан нэр томъёо болов уу гэж таах юм. Тухайлвал Євєр 57 Ар 49 хушуу гэж хуваагдсан явдалтай холбоотой болов уу? Гэвч тэр veийн Євєр Монгол ба Євєрлєгч бол одоогийн Євєр Монгол гэдэгтэй ижил ухаагдахуун бус. Одоогийн Євєр Монгол гэдэг бол 1947 оны 5 сарын 1-ний єдєр Вангийн сvм буюу одоогийн Улаан хотод байгуулагдсан Євєр Монголын єєртєє засах орон гэдэг засаг захиргааны нэр томъёо юм. Єєрєєр хэлвэл угдаа Євєр Монгол биш байсан Монгол нутаг орон ч 1947 оноос хойш Євєр Монголын єєртєє засах оронд хамаарагдах болсон юм. Жишээлвэл Хєлєн бойр 1947 оноос ємнє Євєр Монголд багтдаггvй байсан бєгєєд нутгийн Барга, Дагуур, Єєлд, Эвэнк нар одоо хэр нь Хянган давааны ємнє байгаа Хорчин Харчин зэргийн Монголчуудыг Євєр Монгол ухагдахууныг Ойрд, Буриад, Халх, Дєрвєд, Уринхай, Євєр Монгол гэж эн зэрэгцvvлэн бичих нь учир дутагдалтай болсон шиг санагдaна. Тухайлвал энэ Євєр Монгол чинь ямар ястан юм бэ? Євєр Монголд аж тєртєг Ойрд, Буриад, Халх, Дєрвєд, Уринхай, Хорчин, Харчин, Уухан, Баарин, Цахар, Yжимчин, Авга, Авханар, Урд, Тvмэд, Юншэбv, Горлос, Монголжин, Жарууд, Хэрээд гэх мэтийн олон ястад Євєр Монгол гэдэг ястан болсон юм уу? гэх мэтийн эргэлзээ тєрдєг. Євєр Монголд байдаг олон ястад єєр єєрийн онцлогтой соёлоо нэлээд хадгалсаар байгаа юм. Ёс заншил, ємсч зvvх нь ч єєр хоорондоо мэдэгдэм ялгагдах онцлогтой. Монгол хэлний хувид Євєр Монгол аялга гэж хаанаас ч эрээд олохгVй. Голцуу єєр єєрийн нутгийн аялгаараа яридаг. Цахар аялгыг албан ёсоор Євєр Монголын баримжаа аялга болгосон болов ч одоохондоо тєгєємжи(нийдэм хэрэглэгдэж) чадаагvй байсаар. Yvнд янз бvрийн бодит шалтгaан байдаг болов ч нэг гол шалтгaан нь Монгол vсэгд биш, Монгол vсгийг хэн уншхаасаа л шалтгаална биз. Тийм ч болoхоор Євєр Монголын олон ястад Монгол vсгээ єєр єєрийнхєє нутгийн аялгаараа уншиж єєрийн аялгаа єнєєдєр болтол хадагАлах чухал тулуураа болгосон байх. Бас эл ястад ямар нэгэн нутаг оронд бєємрєн сууж єєр єєрийн нийгэмээ байгуулж батлаж ирсэн явдалтай ч шууд холбоотой байх.
Євєр Монгол гэдэг засаг захиргааны нэр томъёог ястан гэдэг ухаагдхуунтай хутгах буюу ижил утгаар бичих нь зохисгvй мєртєєн ойлгомж муутай болно. Тэгэж бичсэн зvйлийг зад иргэд (єєр vндэстэн) уншаад буруу тєєрєгдєл тєрж болoх талтай гэдэг болов ч Євєр Монголын эл ястадын євєрмєц соёл ёс заншилийг сайтар харгалзан vзэхгvйгээр Євєр Монгол гэдэг ганц цогцонд хамруулан судалсан эрдэм шнжилгээний бvтээл нэлээд хэдэн хэлэнд харагдаад байна.
Доктор С. Гэрэлт
Канагава муж, Япон улс