Meer over de Benrather taalgrens

Hans Hermans 2009

[18 november 2009]

Van Peter Smaardijk ontving ik, naar aanleiding van mijn verzoek, een prachtig kaartje van de taalgrens (groen) en de politieke grenzen (rood). Er verschenen in de loop der tijden veel dialectboeken, veel heemkundige jaarboeken en veel tijdschriften van Veldeke. Maar dit is de eerste nauwkeurige kaart van de Benrather taalgrens tussen Eupen en Eygelshoven. Op drie plekken volgt de isoglosse een stukje een politieke grens:
Bel/BRD: Grenssteen 996 in Kelmis tot Drielandenpunt steen 1032. (Tevens de stenen nr. 1 en nr. 193);
Bel/NL: DLPunt paal 1 tot paal 5 in Schimperbos (gem. Vaals);
NL/BRD: Mamelis steen 201 tot Orsbach steen 204;
Bij steen 238C verlaat deze isoglosse Nederland.

Van een 'dialectkenner' ontving ik het volgende:

“Plaatsen die ‘verschuiven’ zijn in Nederlands Limburg Eygelshoven, Kerkrade, Spekholzerheide, een deel van Locht, Beitel, Simpelveld, Bocholtz, Lemiers en Vaals. De Benrather linie gaat niet door op Belgische bodem. Vanaf Cottesen-Vaals zijn plaatsen die ‘niet verschuiven’ Gemmenich, Moresnet-Chapelle, Moresnet-Altenberg, Hergenrath, Wolfscheid, Astenet, Walhorn, Rabotrath, Kettenis, Eupen, Membach. In Duitsland doorsnijdt de Benrather linie geheel Duitsland tot aan de Poolse grens. Ten zuiden van Eupen stoot de Benrather linie in Malmedy op de Germaans-Romaanse taalgrens. Frings constateerde hierdoor dat alle niet-Waalse plaatsen in de provincie Luik tot het Nederfrankische taalgebied behoorden. Zo was de situatie rond 1920.”

1. Eygelshoven 'verschuift' niet, want die plaats ligt aan de Limburgse kant van de isoglosse.
2. De Benrather taalgrens loopt wel door in België. (Hauset en Raeren)
3. Niet vanaf Cottessen (Vaals) maar vanaf Drielandenpunt (Vaals) is Gemmenich 'niet verschoven'.
4. In Membach wordt door niemand Limburgs gepraat. Iedereen praat Frans.
5. In Eupen loopt de Benrather taalgrens dood tegen het Hertogenbos en bereikt niet Malmedy.

Met 'verschuiven' bedoelt de schrijver, dat het Nederlandse water veranderde in 'wasser'. Dat maken veranderde in 'machen'.
Vijf fouten in luttele regels maakt duidelijk dat dialectologen (ze noemen zich ook idioticonisten) de waarheid niet in pacht hebben. Door erbij te schrijven: "Zo was de situatie rond 1920" creëert de schrijver zogenaamde verzachtende omstandigheden. Betekent dit dat vanaf 1920 tot 2009 de Benrather taalgrens niet onderzocht werd? Dat pleit niet voor de Universiteit van Nijmegen, die zich intensief met dit onderwerp bezig houdt.

De volgende schrijver is het met mij eens dat de taalgrens bij Eupen (rand Hertogenwald) begint. Helaas kon ik in de door hem genoemde brochures en boeken niks over de taalgrens vinden. Ik moet toegeven, het boek van Armand Boileau ken ik niet. Kan me niet voorstellen dat in een Frans boek bijzonderheden staan over het nauwkeurige verloop van deze taallijn in Nederland, als men het zelfs in Nijmegen niet precies weet. Nu volgt bericht van A. S. uit Oost Belgie:

“Es stimmt dass die Isoglosse am Rande des Hertogenwaldes anfängt. Sie lässt Eupen links und Raeren, Eynatten und Hauset sowie Vaals, Simpelveld an der Kerkrader Seite (rechts) der Benratherlinie. Diese Linie wird in verschiedenen N° der Broschüre "Im Göhltal" beschrieben sowie in grösseren wissenschaftlichen Büchern, u.a. von Armand Boileau (auf Französich) oder von Léo Wintgens (auf Deutsch) erklärt. (Auch in Deutschland gibt es Philologische Arbeiten über diese mehr bedeutende Linie in der Mundartlandschaft Deutschlands.”

Reacties op de taalgrens stromen nog altijd binnen. Ik laat op mijn kaartje de taalgrens doodlopen in de buurt van Eupen. Duidelijke reden, omdat de Hautes Fagnes politiek gezien een franstalig tintje hebben. Er wonen in dat haast ondoordringbare gebied geen mensen, een taalgrens trekken wordt dan erg moeilijk. Een persoon schreef het volgende:

“De Benrather linie moet dus tussen Eupen en Rearen door naar de taalgrens getrokken worden (waarschijnlijk best gewoon rechtdoor). Als er ergens in de Hoge Venen een alleenstaand café of restaurant is, maakt dat natuurlijk niets uit. De taal van de eventuele bewoner is min of meer toeval.”

Ik heb geschreven dat zuidelijk van Eupen geen Limburgs gepraat wordt en dat ik de Hautes Fagnes als Franstalig gebied beschouw, ook als er geen mensen wonen. De grens doortrekken naar het meer dan 20 km verder gelegen Franstalige Malmedy is me te koloniaal. Misschien dat daar tien mensen Duits praten, maar Limburgs praat daar geen mens.

Heemkundige Historie Hans Hermans Heerlen

Hans Hermans 2009