Barbara Kochańska

KALENDARIUM MIASTA ZIELONEJ GÓRY cd.



Wrzesień/październik 1900 - uroczyste obchody 750-lecia uprawy winorośli w Zielonej Górze.
23 maja 1900 - w Domu Koncertowym Wilhelma Mietzke (Mietzkes Konzerthaus) przy ówczesnej Berlinerstraße (dziś skrzyżowanie ulic: Dąbrówki, Łużyckiej, Jedności) odbył się koncert słynnej wiedeńskiej kapeli pod dyrekcją Johanna Straussa juniora, zwanego w literaturze muzycznej „królem walca”.
24 października 1900 - w Domu Koncertowym W. Mietzke odbył się koncert polskiego skrzypka Ryszarda Czerwonki, ucznia Henryka Wieniawskiego.
1900 - Zielona Góra liczy 20 983 mieszkańców.
1 lipca 1901 - w wyniku ogłoszonego przez Radę Miejską konkursu, burmistrzem Zielonej Góry zostaje prawnik (sędzia Sądu Rejonowego z Krosna Odrzańskiego) dr Ernest Ouvrier. Odpowiedzialny był między innymi za sprawy społeczno-socjalne mieszkańców miasta: działalność publicznej służby zdrowia, opieki socjalnej, oświaty, kultury, organizacji oraz stowarzyszeń kulturalnych i społecznych. E. Ouvrier na emeryturę odszedł w 1926 r.
5 listopada 1901 - rejestracja Zielonogórskiego Ewangelickiego Zgromadzenia Sióstr Samarytanek „Bethesda”.
1902 - zielonogórski kompozytor, dyrygent i pedagog Hermann Suckel zostaje jednym z trzech głównych dyrygentów niemieckich Festiwali Chórów Nieprofesjonalnych (odbywały się one corocznie, zawsze w innym mieście.
W 1915 r. planowany był kolejny Festiwal w Zielonej Górze, jednak wybuch pierwszej wojny światowej uniemożliwił jego realizację).
1903 - zdecydowaną większość mieszkańców miasta, liczącego 21 408 osób, stanowią ewangelicy (17 733), katolików było 2 747, poza tym w Zielonej Górze mieszkały osoby wyznania staroluterańskiego, reformowanego, mojżeszowego, a także baptyści i metodyści.
1 sierpnia 1904 - uruchomiono połączenie kolejowe z Żarami przez Nowogród Bobrzański. Wcześniej pociągi kursowały okrężną trasą przez Nową Sól, Kożuchów, Stypułów, Żagań.
1904 - z inicjatywy dr. Ernesta Ouvriera (przyjaciela i współpracownika
dr. Roberta Kocha - sławnego lekarza i bakteriologa) powstało w mieście, jedno z pierwszych w Niemczech, Stowarzyszenie do Walki z Tuberkulozą. Bazą działalności stowarzyszenia była Fundacja „Bethesda”, której prezesem został w tym samym roku dr E. Ouvrier.
1904-1905 - Zgromadzenie „Bethesda”, ze środków własnych, dotacji miejskiej i składek społecznych wybudowało neogotycki kompleks budynków służby zdrowia (autorem projektu był wrocławski architekt Hans Schuetz) przy ówczesnej ulicy Grünerweg (dziś Wazów), w skład którego wchodził szpital św. Jana Chrzciciela wraz z kaplicą, przedszkole, szkoła gospodarstwa domowego dla dziewcząt i seminarium nauczycielskie dla wychowawczyń przedszkoli. Kierownictwo pedagogiczne nad sierocińcem, przedszkolem i seminarium powierzono Annie Borchers, pedagogowi i teoretykowi wychowania przedszkolnego, która na potrzeby seminarium opracowała wiele pism teoretycznych i podręczników praktycznego działania w pracy wychowawczej i dy-daktycznej (Prace ręczne w procesie wychowawczym wieku przedszkolnego, Praktyczny przewodnik metodyczny pracy przedszkolnej, czy też Z pokoju dziecięcego w szeroki świat zostały uznane za obowiązujące w systemie kształcenia przedszkolnego na obszarze Niemiec). Zasługą A. Borchers było uznanie zielonogórskiego Seminarium Wychowawczyń Przedszkoli 1 września 1914 r. za placówkę naukową o statusie państwowym.
2 maja 1905 - zmarł Hugo Söderström, zielonogórski przemysłowiec, filantrop i wydawca. Założyciel pierwszego w branży fachowego, ilustrowanego miesięcznika „Deutsche Wollengewerbe” („Niemiecki Przemysł Wełniany”), wysyłanego do Anglii i krajów skandynawskich, a także ośrodków produkcji wełny w Królestwie Polskim. Wydawał także pismo dla kadry urzędniczej
pt. „Deutsche Beamtenwelt” („Niemiecki Świat Urzędniczy”). W 1877 r. przejął redakcję i wydawnictwo „Grűnberger Tageblatt” („Dziennika Zielonogórskiego”). Wspierał finansowo Miejskie Gimnazjum im. Fryderyka Wilhelma, bibliotekę miejską, szpital i sierociniec Fundacji „Bethesda”, Miejski Fundusz dla Ubogich, był fundatorem stypendiów dla uzdolnionej młodzieży, finanso-wał imprezy kulturalne (m.in. występ Kapeli Straussów, recital Eugene d’Alberta).
1905 - Zielona Góra liczy 21 630 mieszkańców; Polacy stanowią niewielką ok. 400-osobową kolonię.
1907-1910 - Georg Beuchelt (założyciel fabryki wagonów i mostów „Fabrik Für Brückenbau und Eisenkonstruktionen Beuchelt” - dziś „Zastal”) jako poseł partii konserwatywnej reprezentuje w niemieckim Reichstagu okręg wyborczy Kożuchów - Zielona Góra.
1909-1911 - budowa kościoła ewangelicko-augsburskiego przy dzisiejszym placu Bohaterów.
1 lutego 1910 - w Dreźnie zmarł Otto Julius Bierbaum - poeta, prozaik i kry-tyk literacki urodzony w Zielonej Górze 28 czerwca 1865 r. (przy ul. Kupieckiej 25). Redaktor i wydawca pisma „Mocerner Musealmanach”, a następnie literackiego pisma „Pan”, teoretycznego organu ekspresjonistów niemieckich. Przyjaciel Stanisława Przybyszewskiego, autor bestsellerowego zbioru repor-taży z podróży po Stanach Zjednoczonych Die Yankee-Doodle Fahrt (Podróże z Yankee-Doodle), drukowanych także w zielonogórskiej gazecie „Grün-berger Wochenblatt” („Tygodnik Zielonogórski”). Jako pisarz zdobył popularność skandalizującą powieścią z życia berlińskiej i monachijskiej bohemy
pt. Stilpe, wydaną w 1906 r. Opublikował też zbiory poezji Spowiedź studencka, Kobieta - wąż oraz bardzo popularne w Niemczech pieśni biesiadne Trinklieder. Przyjaźń łączyła go także z Juliuszem Lichtensteinem, znanym poetą i satyrykiem, popularnym w Zielonej Górze dzięki kupletom o miejscowym winie.
1910 - Zielona Góra liczy 23 168 mieszkańców.
1910 - uruchomiona została międzymiastowa centrala telefoniczna.
1911 - staraniem firmy „Lenz a Comp.” z Berlina powstała linia kolejowa łącząca Zieloną Górę z Kożuchowem i Szprotawą.
17 sierpnia 1913 - w wieku 61 lat zmarł inż. Georg Beuchelt. Fabryka Konstrukcji Żelaznych zatrudniała wówczas ponad 2 000 pracowników i należała do największych tego typu w Niemczech. Jego majątek przejęła siostra Liddy.
Październik 1913 - dr Ernest Ouvrier uruchamia w Zielonej Górze oddział Ogólnoniemieckiego Towarzystwa do Walki z Alkoholizmem.
1913 - Polak z pochodzenia inż. Ernest Babrowski założył fabrykę maszyn
i odlewnię żelaza „Babrowsky Maschinen-Fabrik” (później „Eisenhüttenwerk-Babrowsky).
1913 - na czele zielonogórskiej gminy ewangelickiej staje pastor dr Friedrich Böhm, od 1927 do czerwca 1945 pełnił jednocześnie funkcję zwierzchnika kościoła w powiecie.
1914 - wybuch I wojny światowej; powiat zielonogórski stracił na frontach
1 400 mieszkańców.
1915-1916 - budowa kościoła pw. Najświętszego Zbawiciela według projektu architektów berlińskich Wilhelma Osfelda i Wolfganga Wagnera. Powstał on dzięki Georgowi Beucheltowi, który w swoim testamencie zapisał
50 000 marek w złocie na potrzeby wzniesienia kościoła ewangelickiego. Pierwsze nabożeństwo, połączone z uroczystym wyświęceniem kościoła odbyło się 3 stycznia 1917 r.
20 stycznia 1916 - zmarł Herman Suckel - kompozytor, dyrygent i pedagog, założyciel pierwszego w Zielonej Górze Stowarzyszenia Muzyczno-Koncer-towego (1890 r.), rozwiązanego w lipcu 1933 r.
1917 - urząd starosty powiatowego (landrata) obejmuje Hermann Ercklenz (pełni go do 1934 r.). Mimo że sprawował go w najtrudniejszych latach w dzie-jach miasta (koniec wojny i pierwsze lata powojenne, okres hiperinflacji a następnie wielkiego kryzysu), to jednak mógł się poszczycić wieloma osiągnięciami w dziedzinie kultury i gospodarki.
6 października 1918 - zmarła Anna Borchers, pedagog, założycielka zielonogórskiego Seminarium Wychowawczyń Przedszkoli.
12 listopada 1918 - władzę w mieście przejęła Rada Robotniczo-Żołnierska, która żądała ośmiogodzinnego dnia pracy i przekształcenia Niemiec w republikę socjalistyczną.
Listopad 1918 - na mocy rozporządzenia starosty zielonogórskiego von Les-singa rozwiązano najstarsze w mieście mieszczańskie stowarzyszenie samorządowe - Zielonogórską Gildę Strzelecką (powstałą w 1578 r.).
1 grudnia 1918 - w zielonogórskich liceach (męskim i żeńskim) podjął pracę jako nauczyciel muzyki, dyrygent i kompozytor Armin Haag. Dzięki jego staraniom odbudowane zostało życie muzyczne w międzywojennej Zielonej Górze.
1918-1939 - władze miejskie miały swoją siedzibę w ratuszu oraz tzw. Domu Miejskim (Stadthaus), przy dzisiejszej ul. Sikorskiego (wówczas Breiterstrasse). W ratuszu mieściły się następujące urzędy Magistratu: osobowy, komunikacji, finansowy, prawny, ubezpieczeń, kasa miejska, urząd podatkowy, rolnictwa, kultury i sztuki, stanu cywilnego. W Domu Miejskim: budownictwa wraz z policją budowlaną, miar, wód i kanalizacji, zdrowia i opieki społecznej, opieki nad kombatantami oraz do spraw ludności żydowskiej. Magistrat zarządzał miejskim archiwum, biblioteką, salą miejską, domem żydowskim, ochronką, żłobkiem, szpitalem, domem starców, miejskim schroniskiem, pływalnią, winnicami, ogrodem botanicznym i strażą pożarną. Wyspecjalizowanymi jednostkami podległymi Magistratowi były też przedsiębiorstwa gazu i wody, gospodarki elektrycznością, zarząd ogródków i winnic, rzeźnia, zarząd zdrowia, sieć szkół, kościół, placówka niemieckiego Czerwonego Krzyża, urząd ochrony środowiska, zarządy rzemiosła i wyżywienia, spółdzielczość.
12 lutego 1919 - w kościele pw. Najświętszego Zbawiciela wykonano oratorium Eliasz F. Mendelsohna. W koncercie wzięły udział miejscowe chóry, miejska kapela oraz muzycy z Frankfurtu nad Menem, Berlina i Głogowa.
1919-1925 - budowa nowych hal zakładów przemysłu włókienniczego Deutsche Wollen-Waren przy ul. Wrocławskiej.
1920 - w Zielonej Górze zamieszkał Ernest Clauss; podjął tu pracę jako nauczyciel. Jednocześnie pisał recenzje teatralne, był autorem zdjęć do miejskich gazet „Grünberger Wochenblatt” i „Grünberger Tageblatt”. Redagował specjalistyczne pismo „Blätter der Volksbühne”. Opracował historię zielonogórskiego rodu Főrsterów. Czynnie uczestniczył w organizacji dorocznych dni winorośli w czerwcu i świąt winobrania we wrześniu, przyczynił się do budowy miejscowego teatru i nieistniejącego już dziś pomnika winiarki. W 1928 r. wydał przewodnik po Zielonej Górze (drugie wydanie w 1938 r.)
18 stycznia 1921 - w Bornim k. Poczdamu zmarł Wilhelm Julius Főrster (urodzony 16 grudnia 1832 r. w Zielonej Górze) wybitny astronom, rektor Uniwersytetu Berlińskiego w latach 1891/1892 (następnie wykładowca), organizator i dyrektor Obserwatorium Astrofizycznego w Poczdamie (funkcję dyrektora pełnił do 1903 r.). W 1894 r. W. Főrster otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu w Oksfordzie w zakresie prawa, w 1895 r. przewod-niczył w Paryżu pierwszej konferencji generalnej Międzynarodowego Komitetu Miar i Wag. Badał planetoidy, komety i zaćmienia gwiazd, współtworzył stopniową siatkę geograficzną Europy, należał do organizatorów Państwowego Instytutu Fizyki i Techniki oraz Towarzystwa „Urania”. W latach 1867-1881 wydawał „Berlińskie Roczniki Astronomiczne”, był jednym z założycieli Niemieckiego Towarzystwa Astronomicznego i wydawanego przez nie kwartalnika. W latach 1876-1896 opublikował cykl popularnonaukowych opracowań i książek nt. astronomii.
1922 - uroczystości z okazji obchodów 700-lecia Zielonej Góry. W roku jubileuszowym wydana została monografia Zielonej Góry Geschichte der Stadt Grünberg Schlesien (licząca 1119 stron). Napisał ją nauczyciel Hugo Schmidt na podstawie miejscowych archiwaliów oraz dotychczasowych prac o historii miasta. Książka wzbogacona została o aneks w postaci omówienia ok. 950 dokumentów z lat 1302-1740, pochodzących z zielonogórskiego archiwum. Hugo Schmidt był członkiem rzeczywistym Komisji Historycznej Śląska z siedzibą we Wrocławiu, członkiem korespondentem Śląskiego Towarzystwa Kultury Ojczystej i członkiem korespondentem Związku Entomologii Śląskiej.
1 kwietnia 1922 - reorganizacja samorządu miejskiego; Zieloną Górę wydzie-lono z powiatu i przekształcono w oddzielny powiat grodzki. Rada Miejska
w latach 20. składała się z ośmiu członków wyłonionych w drodze wyborów.
1922 - Towarzystwo Pielęgnacji Tradycji Regionalnej Miasta i Powiatu Zielona Góra powierzyło dr. Martinowi Klose zorganizowanie muzeum (Heimatmuseum) w byłej kaplicy staroluterańskiej (dopiero w 1936 r. muzeum stopniowo zaczęto przenosić do budynku dawnej szkoły fryderycjańskiej przy obecnej ul. Lisowskiego, gdzie mieściło się również archiwum miejskie oraz uniwersytet ludowy). Dr Klose kierował zielonogórskim muzeum do 1945 r.
2 stycznia 1923 - w Zielonej Górze powstał oddział Związku Polaków w Niemczech, którego prezesem został Walenty Kliks, a Kazimierz Lisowski (długoletni prezes Towarzystwa Rzemieślników Polskich) - wiceprezesem. Z ich inicjatywy oddział zielonogórski utrzymywał żywe kontakty z I Dzielnicą Związku Polaków w Niemczech we Wrocławiu. W 1932 r. podjęto próbę założenia w Zielonej Górze szkoły polskiej, na co jednak władze niemieckie nie wyraziły zgody.
26 marca 1923 - w kościele pw. Najświętszego Zbawiciela z udziałem miejscowych chórów wykonano oratorium Saul G.F. Händla.
1925 - liczba mieszkańców wzrosła do 25 221.
1925 - winorośl w Zielonej Górze uprawiana jest na powierzchni 150 ha. Zebrano 136 tys. kilogramów winogron, co wystarczyło na wyprodukowanie 115 tys. litrów wina.
3 listopada 1926 - z inicjatywy Towarzystwa Koncertowego Armina Haaga w kościele pw. Najświętszego Zbawiciela odbył się koncert oratoryjny Quo Vadis z udziałem kompozytora Feliksa Nowowiejskiego. 70-osobowym zespołem zielonogórskiego Stowarzyszenia Muzycznego „Suckelbund” dyrygował szef filharmoników wrocławskich prof. Dorhn, na organach grał sławny organista berliński dr Haagen, a partie solowe wykonali najlepsi soliści
z Berlina i Wrocławia, zaś Armin Haag dyrygował miejscowym chórem.
13 stycznia 1927 - zgromadzenie deputowanych miasta jednogłośnie wybrało na nadburmistrza Zielonej Góry podskarbiego miejskiego i radcę dr. Ernesta Busse z Elbląga (o urząd ten ubiegało się aż 83. kandydatów). To za jego kadencji wybudowano Halę Miejską (teatr), urząd skarbowy, halę sportową oraz szkołę ogrodniczo-winiarską. Dr E. Busse był jednocześnie przewodniczącym komisji miasta: finansowej, muzeum miejskiego, ds. szpitali, majątkowej, kształcenia rzemieślników, zarządu instytucji oszczędnościowych,
ds. ubezpieczeń, ds. weterynaryjnych. Po dojściu Hitlera do władzy został
29 października 1933 r. przeniesiony do Berlina.
1927 - z inicjatywy dr. Friedricha Battiga otwarto w Zielonej Górze ogród botaniczny.
1 kwietnia 1928 - otwarcie szkoły ogrodniczej kształcącej winiarzy, ogrodników i sadowników. Była ona instytutem Izby Rolnej Dolnego Śląska we Wrocławiu i znajdowała się pod nadzorem głównym Pruskiego Ministerstwa Rolnictwa, Majątków Ziemskich i Leśnictwa. Administracja miejska poczyniła znaczne starania, aby uruchomić tę szkołę i aby wesprzeć tradycyjną uprawę winorośli, sadownictwo i ogrodnictwo. Izbie Rolnej przekazano ok. 100 morgów ugorów do bezpłatnego użytkowania, w celu utworzenia gospodarstwa wzorcowego. Były to tereny położone przy ówczesnej Bismarckstraße (dziś ul. Chrobrego): grunt „Cesarza Austriackiego” i część gruntów folwarku miejskiego. Na terenie położonym przy Ochelhermsdorferstraße (dziś ul. Botaniczna) Izba Rolna zbudowała według wzoru holenderskiego urządzenia przeznaczone do uprawy drzew owocowych i warzyw (w tym 250 m² pod szkłem).
1928 - urząd proboszcza parafii Św. Jadwigi i zielonogórskiego dziekana
(po ks. Sappelcie, zasłużonym proboszczu, który kierował parafią przez 36 lat) obejmuje ksiądz Georg Gottwald - ostatni niemiecki proboszcz zielonogórski (wielokrotnie zatrzymywany i przesłuchiwany przez UB, zmuszony został
w lutym 1946 r. do opuszczenia miasta).
1928-1930 - budowa kanalizacji w Zielonej Górze; przepływający przez miasto potok przekształcono w ogólnospławny kolektor. W 1930 r. zbudowano też oczyszczalnię ścieków typu mechanicznego.
1929 - Izba Rolna Dolnego Śląska we Wrocławiu utworzyła w Zielonej Górze szkołę rolniczą.
1929 - w kościele pw. Najświętszego Zbawiciela wykonano oratorium Pory roku J. Haydna. Był to ostatni przed wojną koncert, ponieważ w latach 1933-1945 zakazano organizowania koncertów publicznych w kościołach.
5 maja 1930 - otwarcie miejskiej hali sportowej na Lipowym Wzgórzu (dziś ul. Chopina).
1 kwietnia 1931 - otwarcie Teatru Miejskiego. Projektantem był Oskar Kaufmann z Berlina (ówczesny twórca projektów wielu teatrów europejskich), rzeźby wykonał Gerard Schliepstein. Uroczystość uświetniła Opera Wrocławska, wystawiając Madame Butterfly G. Pucciniego. Teatr zielonogórski jako jeden z pierwszych w Niemczech dysponował dźwiękową aparaturą filmową.
3 kwietnia 1932 - otwarcie Hali Miejskiej przy ul. Wrocławskiej, której centralną częścią była uprofilowana amfiteatralnie sala widowiskowa na 723 miejsca. Hala powstała według projektu Oskara Kaufmanna, wystrojem wnętrza zajął się współpracujący z nim rzeźbiarz i dekorator Gerard Schliepstein. Uroczystość otwarcia uświetnił Teatr Dramatyczny im. A. Gryphiusa z Głogowa prezentacją farsy scenicznej Karla von Holteia Trzydzieści trzy minuty w Zielonej Górze albo w połowie drogi.
1932 - przewodniczącym Towarzystwa Lekarskiego Marchii Wschodniej został zielonogórski lekarz i działacz polityczny dr Walter Bergemann (od 1919 r. chirurg naczelny i lekarz chorób kobiecych w szpitalu „Bethesdy”), autor wielu publikacji o tematyce medycznej.
1933 - kolejna reforma samorządu miejskiego. Zniesiono wybieralność organów samorządowych oraz odrębność organów uchwalających oraz wykonawczych. Kierownictwo administracji objął burmistrz, wyznaczany przez władze państwowe w porozumieniu z partyjnymi. Również ławnicy powoływani byli przez władze państwowe. 1 czerwca ponownie włączono miasto Zielona Góra do powiatu ziemskiego.
1933 - w mieście funkcjonuje 26 restauracji (m.in. „Piastenhöhe”, „Waldschloss”, „Luisenthal”,Grünbergerhöhe”, „Schillerhöhe”, „Viktoriagerten”, „Ressourse”), 6 hoteli, 23 winiarnie i 20 kawiarni.
6 stycznia 1935 - w Zielonej Górze zmarł dr Ernest Ouvrier (w latach 1901-1926 pełnił funkcję burmistrza miasta).
1 września 1935 - rozwiązanie Towarzystwa Rzemieślników Polskich.
25 września 1935 - w wieku 72 lat, w biurze Wydziału Kryminalnego zielonogórskiego gestapo zmarł na atak serca Kazimierz Lisowski.
1937 - upaństwowienie zakładów Georga Beuchelta. Zakłady produkujące dotąd konstrukcje mostowe i budowlane oraz wagony, zaczęły otrzymywać poważne zamówienia wojskowe (m.in. ciągniki saperskie, kadłuby łodzi pod-wodnych, elementy konstrukcji samolotów).W latach 1939-1944 zakłady zatrudniały cudzoziemskich robotników przymusowych i jeńców wojennych (Polaków, Rosjan, Francuzów, Włochów i Żydów).
1937 - Rada Miejska Zielonej Góry przyznała honorowe obywatelstwo miasta pisarzowi i dramaturgowi Eberhardowi Königowi (urodzonemu w 1871 r. w Zielonej Górze), któremu największy rozgłos przyniosły sztuki Kőnig Saul (Król Saul) z 1903 r. i Klytemnestra z 1904 r. Najczęściej grywanym na scenach niemieckich był dramat Kőniga z 1915 r. Teukros. Zielonej Górze poświęcił cykl opowiadań historycznych z epoki Fryderyka II. Jest także autorem wielu pieśni biesiadnych poświęconych zielonogórskiemu winu.
1939 - Zielona Góra liczy 26 076 mieszkańców.
1939-1945 - podczas II wojny na terenie miasta istniały 44 obozy (w tym dwie filie obozów koncentracyjnych: Gross Rosen i Ravensbrück) oraz 4 obozy jenieckie.
21 stycznia 1941 - w Kőln zmarł Paul Petras, poeta, regionalista, dziennikarz (ur. 10 października 1860 r. w Zielonej Górze). Miesiąc później urna z jego prochami złożona została w grobie ojca w Chynowie. Z jego bogatego dorobku najbardziej znane są wiersze i opowiadania z dwóch zbiorów Aus der Heimat zum Lobe Grűnberg (1910) oraz Auf Grűnberger Rebenhűgeln (1926). W ostatnim zbiorze zamieścił 63 utwory, wiele z nich przez dziesięciolecia były prawdziwymi szlagierami (Grűnberg ist ein schőnes Städtchen, Stosset an, Stosset an den Grünberger Wein, czy An den Rhein, a przede wszystkim najgłośniejszy i najczęściej drukowany Oderstromes Welle Schlessien grüsst zum letzten Mal), do czego przyczyniły się melodie, najczęściej przejęte z innych utworów. Teksty jego pieśni drukowane były w wydaniach „Grünberger Wein = u.Heimatlieder”. Autor wspomnień, opowiadań i legend (pisał je w śląskiej i zielonogórskiej gwarze). Zieloną Górę po raz ostatni odwiedził w 1939 r.
1941 - rozwiązanie Zielonogórskiego Zgromadzenia Sióstr Samarytanek „Bethesda”. Majątek zgromadzenia przeszedł na własność skarbu państwa niemieckiego.
29 czerwca 1944 - zmarł Armin Haag, zielonogórski dyrygent i kompozytor.
12 lutego 1945 - ewakuacja miasta: ludności, urządzeń przemysłowych oraz zapasów. Ewakuację ludności utrudniały kłopoty komunikacyjne; jedyną dostępną drogą był most na Bobrze w Bobrowicach, na południe od Krosna Odrzańskiego. 14 lutego specjalny oddział SS przystąpił do wysadzania urządzeń kolejowych, mostów i wiaduktów wokół miasta, niszczył fabryki, gazownie, wodociągi i elektrownie.
14 lutego 1945 - zdobycie Zielonej Góry przez 3. Armię Gwardii Pierwszego Frontu Ukraińskiego pod dowództwem gen. Wasilija Gordowa i współdziałający z nią 7. Korpus kawalerii Gwardii.
W mieście przebywało wówczas ok. 4 tysiące mieszkańców. Formalną władzę sprawowała radziecka Komendantura Wojenna. Pierwszym komendantem był pochodzący z Kijowa Demian S. Wieochoturow. Faktyczną władzę miał jednak oddział NKWD, którym dowodził pułkownik Szedow. Komendant wojenny w lutym tymczasową funkcję burmistrza powierzył Karlowi Laube - miejscowemu antyfaszyście, działaczowi Komunistycznej Partii Niemiec.
W Zarządzie Miasta znalazł się także Max Ludwig, kronikarz ostatnich dni przedwojennej Zielonej Góry, członek zielonogórskiej loży wolnomularskiej.
26 lutego 1945 - utworzono Oddział Ruchowo-Handlowy PKP w Zielonej Górze z tymczasową siedzibą w Wolsztynie. Jego naczelnikiem został inż. Wacław Andrzejewski.
Marzec 1945 - zgodnie z pierwszymi decyzjami państwowymi w sprawie podziału administracyjnego Ziem Odzyskanych - Zielona Góra, jako Obwód Nr 20, znalazła się w obrębie Dolnego Śląska. Urząd Pełnomocnika Rządu na okręg dolnośląski został zorganizowany do końca kwietnia w Trzebnicy, a później Legnicy.
8 maja 1945 przybyła do Zielonej Góry grupa operacyjna Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów z inżynierem Kazimierzem Paszyńskim na czele, która przez blisko miesiąc była jedynym w mieście reprezentantem władz polskich (tj. pełnomocnika rządu na Dolny Śląsk). Grupa operacyjna KERM przej-mowała od władz wojskowych oraz zabezpieczała fabryki i przedsiębiorstwa, opiekowała się polską ludnością, pilnowała porządku w mieście, organizowała życie społeczno-polityczne, reprezentowała cywilne władze polskie wobec władz wojskowych, przygotowywała warunki dla polskiego osadnictwa. 25 ma-ja grupie przydzielono na biuro hotel „Kaiserhof” (dziś „Śródmiejski”).
12 maja 1945 - do miasta przybyła pierwsza zawodowa, zorganizowana grupa Polaków; byli to kolejarze z Wolsztyna.
4 czerwca 1945 - w Trzebnicy, przez Pełnomocnika Rządu RP na Okręg Dolnego Śląska, Jan Klementowski został mianowany pełnomocnikiem Obwodu nr 20 w Zielonej Górze; jednocześnie - pierwszym polskim starostą zielonogórskim.
6 czerwca 1945 - akt przejęcia administracji miasta Zielona Góra przez polskiego burmistrza Tomasza Sobkowiaka, którego zastępcą został Klemens Mikulski, a sekretarzem Czesław Wielgosz. T. Sobkowiak pełnił tę funkcję do 1947 r.
10 czerwca 1945 - Zielona Góra liczy ok. 10 000 mieszkańców (1 000 Rosjan, kilkudziesięciu Polaków, ok. 8 000 Niemców).
19 czerwca 1945 - otwarcie kina „Nysa”.
24 czerwca 1945 - władze wojskowe przeprowadziły pierwsze przesiedlenie z Zielonej Góry i powiatu zielonogórskiego ludności niemieckiej za Nysę.
W rezultacie w sierpniu 1945 r. pozostało w mieście tylko ok. 2 000 Niemców.
28 czerwca 1945 - uruchomienie zielonogórskiego Obwodowego Urzędu Pocztowo - Telekomunikacyjnego.
30 czerwca 1945 - w Zielonej Górze mieszka 566 Polaków.
Czerwiec 1945 - utworzono placówkę Państwowego Urzędu Repatriacyjnego oraz referat Osiedleńczy przy Urzędzie Pełnomocnika.
Czerwiec 1945 - Alfons Bogaczyk z Leszna Wlkp. przy pl. Pocztowym uruchomił pierwszą drukarnię, która powielała nie tylko obwieszczenia władz polskich, ale także etykiety do win i pierwszych towarów produkowanych
w mieście, czy cegiełek na rozbudowę szkolnictwa. Pod koniec 1945 r. przystąpiono do druku pierwszej polskiej książki. Była nią praca prof. Józefa Kostrzewskiego Prasłowiańszczyzna. Wydrukowany został także Informator miasta Zielonej Góry wraz z planem ulic. W 1946 r. drukowano tu podręczniki, a w 1947 r. klasykę literatury polskiej. Przez kilka lat drukowano tu dwumiesięcznik „Z otchłani wieków”. A. Bogaczyk przy dzis. ul. Żeromskiego 14 założył księgarnię „Dom Słowa Polskiego”.
5 lipca 1945 - otwarcie Oddziału Narodowego Banku Polskiego przy ul. Bankowej.
7 lipca 1945 - na podstawie uchwały Rady Ministrów obwód zielonogórski (wraz z Ziemią Lubuską) został wyłączony z okręgu dolnośląskiego i powierzony w administrację wojewodzie poznańskiemu. Przejęcie powiatu zielonogórskiego nastąpiło z dniem 25 lipca. Równolegle z organizującą się polską władzą powstawały w Zielonej Górze komórki organizacyjne: Polskiej Partii Robotniczej (3 lipca), Polskiej Partii Socjalistycznej (15 lipca), Stronnictwa Ludowego (po 15 lipca), Polskiego Stronnictwa Ludowego (20 września), Stronnictwa Demokratycznego (28 sierpnia) i Stronnictwa Pracy. W drugiej połowie 1945 r. powstają organizacje społeczne: Związek Walki Młodych, Organizacja Młodzieżowa Towarzystwa Uniwersytetów Robotniczych, Powiatowa Rada Związków Zawodowych, „Wici”, Związek Samopomocy Chłopskiej, Powiatowy Związek Cechów Rzemieślniczych.
15 lipca 1945 - w Zielonej Górze mieszka 1 162 Polaków.
18 lipca 1945 - urodził się Tadeusz Piłat, pierwszy zielonogórzanin.
Lipiec 1945 - na bazie „Eisenhüttenwerk - Babrowsky” przy ul. Dąbrówki powstała Odlewnia Żeliwa i Fabryka Maszyn Rolniczych „Żeliwo”. W lutym 1946 wyprodukowano pierwszą młockarnię. W 1948 r. zakład, już jako Fabryka Zgrzeblarek Bawełnianych, rozpoczął produkcję maszyn odlewniczych oraz części do zgrzeblarek.
1 sierpnia 1945 - w Zielonej Górze mieszka 2 670 Polaków.
10 sierpnia 1945 - w budynku byłej prywatnej kliniki kobiecej dr. Bruksa przy al. Niepodległości 3 /4 otwarto pierwszy szpital w mieście. Utworzono cztery oddziały: wewnętrzny, chirurgiczny, położniczo-ginekologiczny i zakaźny. Do końca 1945 r. leczono tu 933 osoby. W 1946 r. szpital przejęło państwo i otrzymał on nazwę Szpitala Powiatowego. Oddział ginekologiczno-położniczy przetrwał w swojej starej siedzibie przy al. Niepodległości do końca 1974 r.
16 sierpnia 1945 - rozpoczęły się zajęcia w Publicznej Szkole Podstawowej Nr 1 przy pl. Słowiańskim (9 nauczycieli na 288 uczniów; do września liczba dzieci wzrosła do 364).
31 sierpnia 1945 - Zieloną Górę zamieszkuje 5 669 Polaków i 2 798 Niemców.
17 września 1945 - otwarcie czteroletniego Miejskiego Gimnazjum i dwuletniego Liceum Ogólnokształcącego (typu matematyczno-fizycznego) przy pl. Słowiańskim. Naukę rozpoczęło 270 uczniów.
28 września 1945 - powstanie KS „Zieloni” - pierwszego wielosekcyjnego klubu sportowego, wspieranego finansowo przez kupców i rzemieślników zielonogórskich.
29 września 1945 - wojewoda poznański Feliks Teodor Widy-Wirski zarządził przymusowe wysiedlenie Niemców z terenu województwa poznańskiego, a tym samym z Ziemi Lubuskiej. Z Zielonej Góry pierwszy transport z 1 808. osobami został wysłany na zachód 4 listopada.
31 września 1945 - w Zielonej Górze mieszka 8 562 Polaków i 2 927 Niemców.
Wrzesień 1945 - rozpoczęcie produkcji polskiego szampana o nazwie „Polskie wino musujące” w Państwowej Wytwórni Win Musujących, powstałej na bazie Fabryki Win i Szampanów Gremplera. W fabryce pozostało ok. pół miliona litrów win gronowych (pochodzących głównie z Francji), stanowiących półfabrykat do produkcji szampana, którego produkcja przetrwała aż do 1947 r., tj. do wyczerpania zapasów, po czym zakład przeszedł na produkcję win owocowych.
Na terenach dawnych zakładów stolarskich powstały Zielonogórskie Fabryki Mebli, które produkowały początkowo transportery do butelek i parkiet podłogowy.
Wrzesień 1945 - z inicjatywy drukarza i księgarza Alfonsa Bogaczyka odbyły się obchody Winobrania.
1 października 1945 - utworzono pierwszą w Zielonej Górze szkołę zawodową - Publiczną Szkołę Dokształcania Zawodowego.
Uruchomienie dwóch szpitali dla ludności cywilnej i szpitala wojskowego.
14 października 1945 - rozpoczęcie roku szkolnego w Szkole Powszechnej na pl. Słowiańskim. Naukę rozpoczęło 490 uczniów.
22 października 1945 - do Zielonej Góry przybywa ksiądz profesor Kazimierz Michalski, pierwszy powojenny polski proboszcz parafii Św. Jadwigi
i dziekan zielonogórski. Funkcje te sprawował do 1960 r. W końcu 1945 r. ks. Michalski w poewangelickim domu parafialnym przy pl. Powstańców Wielkopolskich utworzył Katolicki Dom Społeczny, w którym uruchomiono bibliotekę parafialną wraz z czytelnią, oddział „Caritasu” z kuchnią dla ubogich, przedszkole, a także liczne organizacje katolickie. Od 1946 r. organizowane tu były koncerty religijne z udziałem chórów i artystów z Poznania
i Wrocławia.
31 października 1945 - w Zielonej Górze mieszka 10 168 Polaków i 3 015 Niemców.
Październik 1945 - rozpoczęcie pracy w Zaodrzańskich Zakładach Budowy Mostów i Wagonów „Wagmo”. W końcu grudnia 1945 r. zakład zatrudniał 568 pracowników. W czerwcu 1946 r. wyprodukowano tu 25 węglarek i 10 cys-tern, zaś w lipcu produkcja została podwojona. Zatrudnienie w lipcu wyniosło 1 270 osób. W styczniu 1947 r. wyprodukowano konstrukcję pierwszego mostu (na Odrze w Cigacicach). W tym samym roku rozpoczęto też produkcję eksportową cystern i wagonów.
3 listopada 1945 - w Teatrze Miejskim odbyło się „otwarcie sezonu”. Zespół amatorski pod kierunkiem Cezarego Julskiego (powołanego 5 listopada 1945 r. na stanowisko kierownika Teatru Miejskiego) wystawił komedię Baron - rekrut Józefa Czaporowskiego.
25 listopada 1945 - otwarcie Domu Rzemieślnika Polskiego.
30 listopada 1945 - w Zielonej Górze mieszka 11 311 Polaków.
6 grudnia 1945 - powołanie pierwszej Tymczasowej Miejskiej Rady Narodowej, której przewodniczącym został Tomasz Sobkowiak, a następnie Powiatowej Rady Narodowej.
15 grudnia 1945 - przy ul. Kasprowicza uruchomiono pierwsze przedszkole. Kilka dni później przy ul. Kazimierza Wielkiego otwarto Przedszkole „Caritas”.
W końcu 1945 w Zielonej Górze mieszka 12 346 Polaków i 2 671 Niemców. Czynnych było 300 zakładów rzemieślniczych, 150 sklepów i 26 restauracji, piwiarni, kawiarni i herbaciarni.
15 stycznia 1946 - rozpoczęcie produkcji w zielonogórskim „Polmosie”. Początkowo produkowano starowin i wiśniówkę, a od maja 1946 - wódkę czystą. W fabryce zatrudniono 150 osób.
Styczeń 1946 - powstaje amatorski zespół teatralny „Pionier”, składający się z członków organizacji młodzieżowych OMTUR i ZMW. W skład zespołu wchodzili również kolejarze.
Luty 1946 - prapremiera Prawdziwego oblicza na scenie Teatru Miejskiego. Autorami sztuki, wystawionej siłami młodzieżowego zespołu „Pionier” byli zielonogórzanie Piotr Kłuciński i Janina Ertner. Prawdziwe oblicze było pierwszym pełnospektaklowym przedstawieniem polskim, jakie miało miejsce w teatrze zielonogórskim.
Po udanych występach „Pioniera” szybko zawiązywały się w Zielonej Górze następne kółka amatorskie, różne namiastki teatru i estrady, a nawet kabaretu literackiego, które stały się ważnym przyczynkiem do dziejów sceny polskiej na Ziemi Lubuskiej. Powstaje ochotniczy amatorski zespół nauczycielski przy referacie „Oświata Dorosłych”, kabaret „Zielony Kot”, Teatr „Kolejarza” i Teatr „Polskiej Wełny”. Cezary Julski, który pierwszy rzucił hasło uruchomienia teatru, udziela się w zespole kolejarskim. Filar zespołu „Polskiej Wełny” sta-nowił Stanisław Cynarski. Sukcesy artystyczne kolejarzy i włókniarzy spowodowały połączenie tych zespołów i po uzupełnieniu o uzdolnionych amatorów z pozostałych grup, utworzono jeden stały teatr, który przyjął nazwę „Nowa Reduta”, nawiązującą symboliczną łączność z działalnością słynnej eksperymentalnej sceny Juliusza Osterwy. Zielonogórska publiczność miała okazję po raz pierwszy podziwiać zespół „Reduty” na premierze komedii Romana Niewiarowicza Gdzie diabeł nie może 14 czerwca 1946 r.
Marzec 1946 - w budynku przy dzis. al. Niepodległości 36 rozpoczęła pracę Miejska Szkoła Muzyczna (upaństwowiona z dniem 1 stycznia 1950 r.).
Marzec 1946 - uruchomiono gazownię miejską.
25-26 maja 1946 - spektakle Grube Ryby M. Bałuckiego z udziałem Ludwika Solskiego, nestora scen polskich w Teatrze Miejskim (w ramach jubileuszu 70-lecia pracy artystycznej artysty).
14 czerwca 1946 - burmistrz Tomasz Sobkowiak został zawieszony w czynnościach służbowych z powodu dochodzenia, jakie wobec niego podjął Urząd Bezpieczeństwa.
14 czerwca 1946 - premiera komedii Romana Niewiarowicza Gdzie diabeł nie może, wystawionej przez robotniczy zespół teatralny „Reduta” (założony przez S.Cynarskiego i Józefa Żmudę przy „Polskiej Wełnie”.
Lipiec 1946 - rozpoczęcie produkcji w „Polskiej Wełnie”. Pierwsze tkaniny przeznaczone zostały na płaszcze dla pracowników PKP. W 1947 r. „Polska Wełna” wyprodukowała 709,8 tys. mb. tkanin, przy zatrudnieniu 1280 pracowników.
Lipiec 1946 - uruchomiono szpital Św. Jana przy pl. Powstańców Wielkopolskich. Szpital był własnością Sióstr Elżbietanek (upaństwowiono go w 1949 r. jako Szpital Powiatowy Nr 2). Jego organizatorem był chirurg dr Albin Bandurski.
21-22 września 1946 - pierwsze powojenne, oficjalnie zorganizowane uroczystości winobraniowe.
7 listopada 1946 - Tomasz Sobkowiak zrezygnował z funkcji burmistrza Zielonej Góry.
27 listopada 1946 - utworzenie Ekspozytury Urzędu Wojewódzkiego Poznańskiego z siedzibą w Gorzowie, która objęła zakresem swojego działania także miasto i powiat zielonogórski.
31 grudnia 1946 - według danych Zarządu Miejskiego, skład mieszkańców Zielonej Góry pod względem pochodzenia regionalnego przedstawiał się następująco: przesiedleńcy z województwa poznańskiego - 40%, repatrianci ze Wschodu - 30%, inni przesiedleńcy - 25%, autochtoni - 5%.
1946 - powstają szkoły i gimnazja zawodowe: Szkoła Przemysłowa przy „Polskiej Wełnie”, Szkoła Przemysłowa przy Zaodrzańskich Zakładach Budowy Wagonów i Mostów, Państwowa Szkoła Przysposobienia Krawiecko - Bieliźniarskiego, Państwowa Szkoła Przysposobienia w Gospodarstwie Rodzinnym, Gimnazjum Handlowe.
3 maja 1947 - otwarto miejską wypożyczalnię książek (dysponującą wówczas księgozbiorem liczącym zaledwie 328 tomów), która dała początek wyodrębnionej w 1949 r. Miejskiej Bibliotece Publicznej.
3 maja 1947 - z inicjatywy Związku Byłych Więźniów Obozów Hitlerowskich odrestaurowano i poświęcono kaplicę „Na Winnicy” pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy.
22 lipca 1947 - przy Zaodrzańskich Zakładach Budowy Mostów i Wagonów powstaje orkiestra dęta (dziś „Zastal”).
31 sierpnia 1947 - miasto liczy 27 069 mieszkańców.
16 września 1947 - Jan Klementowski, w związku z działaniami zmierzającymi do jego odwołania, został przeniesiony do Ekspozytury Urzędu Wojewódzkiego w Gorzowie Wlkp. (funkcję starosty zielonogórskiego pełnił dwa
i pół roku).
1947 - otwarcie Powszechnego Domu Towarowego (w dzisiejszych „Delikatesach” na Starym Rynku, przeniesionego później do budynku, rozebranego w 1990) i Rolniczego Domu Towarowego.
1947-1948 - funkcję burmistrza miasta pełnił Mikołaj Mesza.
1947 - powstają kolejne szkoły i gimnazja zawodowe: Szkoły Przysposobienia Przemysłowego o specjalności włókienniczej i metalowej, Gimnazjum Krawieckie, Gimnazjum Sadowniczo -Winiarskie.
1948 - powstaje Gimnazjum Przemysłowe przy Zakładach Budowy Wagonów i Mostów.
1948 - rozpoczęła działalność Grupa Zielonogórskich Plastyków, stworzona przez Wiesława Müldnera-Nieckowskiego (rzeźbiarza i medaliera), Stefana Słockiego (malarza) i Wandę Sokołowską-Majerską (rzeźbiarkę). Organizowali oni w gmachu teatru wystawy, wspólne malowanie, byli współinicjatorami kabaretu „Zielony Kot”.
1948-1950 - w Zielonej Górze funkcjonuje oddział „Gazety Zachodniej” (wychodzącej od 1947 r. w Bydgoszczy, a później w Poznaniu). Wydawał on także mutację pt. „Gazeta Lubuska”, zawierającą między innymi Kronikę Zielonej Góry i repertuar kin.
1 stycznia 1949 - Zarząd Miejski uzyskał uprawnienia władzy powiatowej
i przeszedł spod kompetencji starosty zielonogórskiego pod kompetencje wojewody poznańskiego. Zarządzenie ministra ziem odzyskanych z 31 grudnia 1948 r. ustanowiło urząd prezydenta miasta, który objął dotychczasowy burmistrz Mikołaj Mesza - i nadało mu uprawnienia starosty grodzkiego.
18 lutego 1949 - w Mphome w Afryce Płd. zmarł urodzony 1 kwietnia 1888 r. w Zielonej Górze) misjonarz i pisarz pastor Martin Jäckel, autor powieści
I dzwony słyszę z daleka (1919), Murzyniątko, Mój błękitny rumak Kometa, Biała lilia z Mumphuku, Talitha Kumi, Płonący busz.
20 lutego 1949 - w Zielonej Górze utworzono drugą parafię - pw. Najświętszego Zbawiciela; jej proboszczem został ksiądz Wincenty Kowalski, dotychczasowy dyrektor księgarni diecezjalnej w Gorzowie.
Luty 1949 - miasto liczy 31 889 mieszkańców (31 810 - wyznania rzymskokatolickiego, 50 ewangelickiego, 20 prawosławnego, 1 mahometanin, 8 luterańskiego). Domów mieszkalnych jest 2 859, izb mieszkalnych - 18 440. Powierzchnia lasów miejskich wynosi 133 ha. W „Polskiej Wełnie”, zatrudnionych jest ponad 2 000 pracowników, a produkcja roczna wynosi 1 100 000 m materiałów ubraniowych. Produkcja dzienna „Wagmo” wynosi 15 węglarek, cystern i chłodni oraz 10 ton konstrukcji mostowych, zatrudnionych jest tu
2 200 pracowników.
29 marca 1949 - przy „Zgrzeblarkach” powstaje orkiestra dęta.
31 marca 1949 - zmarł Tomasz Sobkowiak, pierwszy powojenny burmistrz Zielonej Góry.
Marzec 1949 - oddanie do użytku pierwszej zgrzeblarki, skonstruowanej i wy-konanej w Zielonej Górze.
23 kwietnia 1949 - Miejska Rada Narodowa nadała godność honorowego obywatelstwa Zielonej Góry marszałkowi Polski Michałowi Roli-Żymierskie-mu, który gościł w tym czasie w mieście na uroczystości wręczenia 22. pułkowi artylerii lekkiej sztandaru, ufundowanego przez mieszkańców.
Listopad 1949 - otwarcie Banku Inwestycyjnego.
Grudzień 1949 - uruchomienie linii kolejowej Wrocław - Zielona Góra - Szczecin.
28 czerwca 1950 - powołanie województwa zielonogórskiego (w skład którego weszło 12 powiatów z dawnego województwa poznańskiego i 5 z dolnośląskiego) z siedzibą Wojewódzkiej Rady Narodowej w Zielonej Górze.
8 lipca 1950 - inauguracyjna sesja Wojewódzkiej Rady Narodowej w Zielonej Górze z udziałem wicepremiera Aleksandra Zawadzkiego.