1. ΒΗΜΑ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΣΤΗΝ ΑΠΟΛΛΩΝΙΑ
α. Τό Βῆμα τοῦ Ἀποστόλου Παύλου βρίσκεται στό χωριό Ἀπολλωνία ἐπί παλαιᾶς ὁδοῦ «Ἐγνατία». Πινακίδα δείχνει τήν πρόσβαση στόν ἀρχαιολογικό χῶρο πού ἀπέχει 57 χλμ. ἀπό τή Θεσσαλονίκη.
β. Ἡ Ἀπολλωνία τῆς Μυγδονίας ἱδρύθηκε τό 432 π.Χ. ἀπό τό βασιλιά τῆς Μακεδονίας Περδίκκα Β΄ ἀπό ἀποίκους Χαλκιδεῖς, οἱ ὁποῖοι ἀπεστάτησαν ἀπό τή συμμαχία τῶν Ἀθηναίων.
Στή συνέχεια ἔγινε σημαντικό οἰκονομικό καί πολιτιστικό κέντρο. Τό 360 π.Χ. ἀναφέρεται σάν αὐτόνομη πόλη. Τήν ἐποχή τοῦ Φιλίππου Β΄ καί Μ. Ἀλεξάνδρου εἶναι σημαντική στρατιωτική καί διοικητική ἕδρα. Τό 187 π.Χ. ἀποκτᾶ δικαίωμα νά κόβει χάλκινα νομίσματα.
Ἡ Ἀπολλωνία εἶναι τόπος διαβάσεως τοῦ Ἀποστόλου Παύλου τό 50 μ.Χ. κατά τή δεύτερη Ἀποστολική του περιοδεία. Οἱ Πράξεις τῶν Ἀποστόλων ἀναφέρουν «διοδεύσαντες δέ τήν Ἀμφίπολιν καί Ἀπολλωνίαν ἦλθον εἰς Θεσσαλονίκην» (17,1).
Στά χρόνια τῆς Τουρκοκρατίας ὀνομαζόταν Παζαροῦδα καί ἦταν διοικητικό κέντρο τῆς περιοχῆς τῶν λιμνῶν καί τῶν Ζερβοχωρίων. Τό ὄνομα αὐτό τό πῆρε ἀπὀ τό μαγάλο παζάρι, πού γινόταν ἐκεῖ μέχρι τίς ἀρχές τοῦ 20ου αἰώνα.
Στήν Ἐπανάσταση τοῦ 1821 πνίγηκαν ἀπό τούς Τούρκους στή λίμνη Βόλβη τετρακόσιοι χριστιανοί. Οἱ σημερινοί κάτοικοι εἶναι πρόσφυγες ἀπό τήν Ἀνατολική Θράκη.
Στήν Βόρεια πλευρά τοῦ χωριοῦ δείχνεται σήμερα ἕνας πελώριος αἰωνόβιος πλάτανος καί ἕνας βράχος, πού θεωρεῖται τό Βῆμα τοῦ Ἀποστόλου Παύλου. Ἔχει διαμορφωθεῖ ἕνα πλάτωμα, ὅπου τελεῖται ὁ Ἑσπερινός τῆς Ἑορτῆς τοῦ Ἀποστόλου Παύλου.
Στό χῶρο κοντά στό Βῆμα ὑπάρχει παλαιό Ὀθωμανικό λουτρό, Τζαμί, Χάνι καί ἄλλες ἀρχαιότητες πού ἀναστηλώνονται.
γ. Στίς 29 Ἰουνίου τό ἀπόγευμα τελεῖται πανηγυρικός ὑπαίθριος Ἑσπερινός πάνω στό Βῆμα καί στή συνέχεια πραγματοποιοῦνται πολιτιστικές ἐκδηλώσεις ἀπό τίς τοπικές ἀρχές.
Στίς 30 Ἰουνίου τό πρωΐ τελεῖται Ἀρχιερατική Θεία Λειτουργία ἐπί τοῦ Βράχου τοῦ Βήματος τοῦ Ἀποστόλου.
2. ΙΕΡΟ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ ΜΕΓΑΛΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ
α. Βρίσκεται στή Βόρεια Χαλκιδική, σέ ὡραιότατο καταπράσινο φυσικό περιβάλλον, στίς νοτιοδυτικές παρυφές τοῦ ὄρους Κάκαβος, 1 χλμ. ἀπό τήν κωμόπολη τῆς Μεγάλης Παναγίας. Βρίσκεται δίπλα στόν ὁδικό ἄξονα Θεσσαλονίκης - Ἁγίου Ὅρους. Ἀπό τή Θεσσαλονίκη ἀπέχει 90 χλμ. καί ἀπό τήν Ἀρναία 15 χλμ. καί ἀπό τό παραθαλάσσιο χωριό Πυργαδίκια 15 χλμ.
β. Ἡ ἱστορία τοῦ Ἱεροῦ Προσκυνήματος ἀρχίζει ἀπό τό 1860, ὅταν βρέθηκε μέ θαυματουργικό τρόπο ἡ εἰκόνα τῆς Παναγίας. Ἡ Παναγία ἀποκαλύφθηκε στή γερόντισσα Γερακίνα καί τῆς ὑπέδειξε τόν τόπο, πού βρισκόταν θαμμένη ἡ εἰκόνα. Ἡ Γερακίνα ἔγινε μοναχή μέ τό ὄνομα Μαριάμ καί ἀφιερώθηκε στήν ὑπηρεσία τῆς Παναγίας.
Τό 1863 ἔγιναν τά ἐγκαίνια τοῦ Ναοῦ, πού ἀνήγειρε ἡ εὐσέβεια τῶν πιστῶν πρός τιμήν τῆς Θεοτόκου. Ὁ λαός τήν ὀνόμασε Μεγάλη Παναγία.
Ὁ Ναός στολίσθηκε μέ ξυλόγλυπτο τέμπλο, πού εἶναι μοναδικό στή Βόρεια Χαλκιδική.
Ἡ ἀποκάλυψη τῆς Παναγίας ἦταν σημαντικό γεγονός γιά τήν περιοχή. Ἀπό τότε ἔγινε τό πνευματικό κέντρο τῆς Μητροπόλεως.
Τό 1981 τό Προσκύνημα ἀνασυγκροτήθηκε ἀπό τό Σεβ. Μητροπολίτη Ἱερισσοῦ κ. Νικόδημο. Προστέθηκε τό καμπαναριό καί ὁ νάρθηκας καί κτίστηκαν Ξενώνας προσκυνητῶν, Ἐπισκοπεῖο, Πρεσβυτέριο, Ἀρχονταρίκι.
Στό χῶρο τοῦ Προσκυνήματος ἀπό τό 1984 λειτουργοῦν οἱ Ἐκκλησιαστικές Κατασκηνώσεις, ὅπου φιλοξενοῦνται τό καλοκαίρι παιδιά καί νέοι τῆς Μητροπόλεως καί Ὀρθόδοξοι νέοι ἀπό τήν Ἀνατολική Εὐρώπη.
γ. Τό Προσκύνημα εἶναι ἀνοικτό ἀπό τήν Ἀνατολή μέχρι τή Δύση τοῦ ἡλίου. Ἔχει μόνιμο ἐφημέριο καί τελοῦνται ὅλες οἱ ἀκολουθίες καθημερινά καί τίς Κυριακές.
Ἑορτάζει στίς 15 Αὐγούστου κατά τήν ἑορτή τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου. Ὅλο τόν Αὔγουστο τελοῦνται καθημερινά, τό πρωΐ ἡ Θεία Λειτουργία καί τό ἀπόγευμα ἡ Παράκληση τῆς Παναγίας.
δ. Τό τηλέφωνο τοῦ Προσκυνήματος εἶναι 23720-31262.
3. ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΑΝΔΡΕΑ ΠΕΡΙΣΤΕΡΑΣ (9ος ΑΙΩΝΑΣ)
α. Ὁ Βυζαντινός Ναός τοῦ Ἁγίου Ἀνδρέα εἶναι σήμερα ἐνοριακός Ναός τοῦ χωριοῦ Περιστερά, πού ἀνήκει στό Νομό Θεσσαλονίκης. Ἀπέχει περί τά 35 χλμ. ἀπό τή Θεσσαλονίκη καί 12 χλμ. ἀπό τή διασταύρωση τῶν Βασιλικῶν. Εἶναι κτισμένο στίς Νότιες παρυφές τοῦ Χορτιάτη σέ ὑψόμετρο 630 μ. μέσα σέ φυσικό περιβάλλον μέ ἰδιαίτερη ὀμορφιά καί θέα στόν κάμπο τῶν Βασιλικῶν.
β. Ὁ Ναός κτίσθηκε τό 871 μ.Χ ἀπό τόν Ὅσιο Εὐθύμιο τό Νέο (898 μ.Χ.) πρός τιμήν τοῦ Ἁγίου Ἀνδρέου τοῦ Πρωτοκλήτου ὡς Καθολικόν τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Περιστερῶν.
Εἶναι σταυροειδής πεντάτρουλλος Βυζαντινός Ναός. Ἔχει ἕνα κεντρικό μεγάλο τροῦλλο καί τέσσερις μικρότερους τρούλλους στίς τέσσερις κεραῖες τοῦ Σταυροῦ. Ἔχει ἀρχιτεκτονικά στοιχεῖα τῆς Μ. Ἀσίας καί εἶναι πρόδρομος τοῦ Ἁγιορείτικου ρυθμοῦ. Ὁ Ἀρχιτεκτονικός ρυθμός του εἶναι μοναδικός. Δέν συναντᾶται σέ κανένα ἄλλο μνημεῖο, παλαιότερο ἤ νεότερο. Εἶναι δέ ἀντικείμενο μελέτης καί ἔρευνας τοῦ Πολυτεχνείου καί τῶν Ἀρχαιολόγων. Εἶναι ἀπό τά λίγα Βυζαντινά μνημεῖα, πού εἶανι σέ χρήση στόν Ἑλλαδικό χῶρο. Ἕνας ἀρχαιολόγος τόν χαρακτήρισε «στολίδι τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος».
Ἔχει σπάνιες τοιχογραφίες τοῦ Θ΄ αἰώνα μέ ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον. Σώζονται ἴχνη τοῦ παλαιότερου ἁγιογραφημένου Παντοκράτορα. Ἐντός τοῦ Ναοῦ φυλάσσονται τά ἱερά λείψανα τοῦ Ὁσίου Εὐθυμίου.
Στά ὅρια τοῦ χωριοῦ εἶναι ὁρατά πολλά διάσπαρτα Βυζαντινά κτίσματα.
γ. Ὁ Ναός λειτουργεῖ καθημερινά.
Ἑορτάζει στίς 15 Ὀκτωβρίου τόν Ὅσιο Εὐθύμιο καί στίς 30 Νοεμβρίου τόν Ἀπόστολο Ἀνδρέα.
δ. Τηλέφωνο Ναοῦ 23960-51275, 51096.
4. ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΥ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΟΛΥΜΠΙΑΔΟΣ
α. Βρίσκεται στήν Βόρεια Ἀνατολική πλευρά τῆς Χαλκιδικῆς στό Στρυμωνικό κόλπο, κοντά στό χωριό Ὀλυμπιάδα. Ἀπέχει 15 χλμ. ἀπό τό Σταυρό καί 110 χλμ. ἀπό τή Θεσσαλονίκη. Ἔγινε Μονή τό 1993, ἀφιερωμένη στόν Εὐαγγελισμό τῆς Θεοτόκου. Σήμερα ἐγκαταβιώνουν 3 μοναχές μέ Ἡγουμένη τήν Ὁσιωτάτη Μοναχή Χρυσοβαλάντου.
Ἡ θέα τῶν καταπράσινων βουνῶν εἶναι μοναδική.
β. Εἶναι ἀνοιχτή καθημερινά ἀπό τήν Ἀνατολή μέχρι τή Δύση τοῦ ἡλίου. Τελοῦνται ὅλες οἱ ἀκολουθίες τῆς ἡμέρας, ὅλες τίς Κυριακές καί Ἑορτές τοῦ ἔτους. Τήν Κυριακή ἡ Θ. Λειτουργία ἀρχίζει στίς 8:30 π.μ.
γ. Ἑορτάζει στίς 25 Μαρτίου, ὁπότε τελεῖται Ἱερή Ἀγρυπνία καί τή Λαμπρο-Παρασκευή τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς.
δ. Τηλέφωνο Ἱερᾶς Μονῆς 23760-51200.
5. ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΑΓΙΟΥ ΚΟΣΜΑ ΑΙΤΩΛΟΥ
α. Ἀπέχει 2 χλμ. ἀπό τήν Ἀρναία καί 75 χλμ. ἀπό τήν Θεσσαλονίκη σέ ὡραιότατο, μαγευτικό φυσικό τοπίο, στίς Νοτιοανατολικές πλαγιές τοῦ Χολομῶντα, ἀγναντεύοντας τό Ἅγιον Ὅρος.
β. Ἡ Μονή εἶναι χτισμένη στόν τόπο ἐμφανίσεως τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ. Ὁ Ἅγιος ἐμφανίστηκε σέ μιά εὐσεβῆ γυναίκα στίς 23/7/1943, τήν ἡμέρα πού ἔμπαιναν οἱ Βούλγαροι στήν Ἀρναία καί εἶπε «μή φοβᾶστε, δέν θά πάθετε τίποτα, ἐγώ θά σᾶς φυλάξω». Ἀπό τό 1952 ὑπῆρχε μικρό προσκυνητάρι. Τό 1984 πάνω ἀπό τόν τόπο ἐμφανίσεως τοποθετήθηκε ἕνας μεγάλος ξύλινος Σταυρός.
Τό 1999 θεμελιώθηκε ἡ Ἱερά Μονή τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ. Τότε ἦταν ἡ πρώτη στήν Ἑλλάδα Μονή ἀφιερωμένη στόν Μεγάλο Διδάσκαλο τοῦ Γένους. Τό 2001 τελέσθηκαν τά Θυρανοίξια τῆς Ἱερᾶς Μονῆς. Σήμερα ἐγκαταβιώνουν 3 Μοναχές μέ Ἡγουμένη τήν Ὁσιωτάτη Μοναχή Μαριάμ.
γ. Ἡ Μονή εἶναι ἀνοιχτή κάθε μέρα 9 π.μ. - 1 μ.μ. καί 4 μ.μ. - 8 μ.μ. Τελοῦνται ὅλες οἱ ἀκολουθίες τῆς ἡμέρας, ὅλες τίς Κυριακές καί Ἑορτές τοῦ ἔτους. Τήν Κυριακή ἡ Θεία Λειτουργία ἀρχίζει στίς 8:00 - 9:30 π.μ. Ἑορτάζει στίς 24 Αὐγούστου στή μνήμη τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ. Τότε πραγματοποιεῖται καί Πνευματικό Συμπόσιο πρός τιμήν τοῦ Ἁγίου.
Στόν τόπο ἐμφανίσεως τοῦ Ἁγίου στίς 23 Ἰουλίου τελεῖται Ἱερά Ἀγρυπνία.
Δεύτερη ἑορτή τῆς Μονῆς τελεῖται στή μνήμη τοῦ Ἁγίου Σπυρίδωνος στίς 12 Δεκεμβρίου.
δ. Τηλέφωνο Ἱερᾶς Μονῆς 6944-122365 καί 23723-04064.
6. ΝΑΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΙΑ ΑΓΙΑΣ ΑΚΥΛΙΝΑΣ ΖΑΓΚΛΙΒΕΡΙΟΥ (†1764)
α. Τό Ζαγκλιβέρι βρίσκεται στό Ἀνατολικό μέρος τοῦ Νομοῦ Θεσσαλονίκης καί ἀπέχει 45 χλμ. ἀπό τή Θεσσαλονίκη καί 15 χλμ. ἀπό τή διασταύρωση τῆς Γερακαροῦς.
β. Ἡ Ἁγία Νεομάρτυς Ἀκυλίνα μαρτύρησε ἀπό τούς Τούρκους στό Ζαγκλιβέρι στίς 24 Σεπτεμβρίου 1764, σέ ἡλικία 19 ἐτῶν.
Ὁ πατέρας της ἔγινε Μουσουλμάνος καί προσπάθησε νά ἀλλαξοπιστήσει καί τήν κόρη του. Καί ἐπειδή ἐκείνη παρέμεινε ἀμετακίνητη στήν πίστη τοῦ Χριστοῦ, ὁ πατέρας της τήν παρέδωσε στούς Τούρκους. Ἐκεῖνοι προσπάθησαν μέ καλοπιάσματα καί μέ φοβέρες νά τήν μεταπείσουν. Δέν κατάφεραν τίποτε.
Μαρτύρησε μετά ἀπό φοβερά βασανιστήρια.
γ. Στό Ζαγκλιβέρι, πού ἀπέχει 40 χλμ. ἀπό τή Θεσσαλονίκη, σώζεται τό σπίτι τῆς Ἁγίας Ἀκυλίνας, στό ὁποῖο ἡ Ἁγία «ἐκοιμήθη» μετά τό μαρτύριό της.
Εἶναι ἕνα χαρακτηριστικό, παλιό Μακεδονικό ἰσόγειο σπίτι 250 ἐτῶν, πού ἕχει ἀνακηρυχθεῖ διατηρητέο μνημεῖο ἀπό τό Ὑπουργεῖο Πολιτισμοῦ. Τά τελευταῖα χρόνια τό σπίτι ἀναστηλώθηκε καί μετατράπηκε σέ χῶρο Προκυνήματος. Εἶναι ἐπισκέψιμο ὅλη τήν ἡμέρα.
Εἶναι συγκινητικό νά βρίσκεσαι στό χῶρο, πού μεγάλωσε καί ἐκοιμήθη ἡ Ἁγία.
γ. Τό 1985 θεμελιώθηκε καί ἀνεγέρθηκε Βυζαντινός Προσκυνηματικός Ναός πρός τιμήν τῆς Ἁγίας Νεομάρτυρος Ἀκυλίνας καί τό 1995 ἐγκαινιάστηκε. Ὁ Ναός αὐτός ἦταν τό τάμα τῶν χριστιανῶν τοῦ Ζαγκλιβερίου στήν Νεομάρτυρα Ἁγία τους.
Ὁ Ναός ἀνεγέρθηκε μέ τή φροντίδα τοῦ ἀειμνήστου ἱερέως π. Ἀναστασίου Θεολόγου, πνευματικοῦ καί ἐναρέτου κληρικοῦ.
δ. Ὁ Ναός εἶναι ἐνοριακός, λειτουργεῖ καθημερινά καί εἶναι ἐπισκέψιμος ὅλη τήν ἡμέρα.
Ἡ ἑορτή τῆς Ἁγίας τελεῖται στίς 27 Σεπτεμβρίου, κατά τήν ὁποία ὀργανώνεται μεγάλη πανήγυρη καί γίνεται πάνδημη λιτανεία.
Ὁ Δῆμος Ζαγκλιβερίου ὀργανώνει πολιτιστικές ἐκδηλώσεις μέ τό ὄνομα «ΑΚΥΛΙΝΕΙΑ» τό τρίτο δεκαήμερο τοῦ Σεπτεμβρίου.
Ἐπίσης τό ὄνομα τῆς Ἁγίας φέρει καί τό πρότυπο Κέντρο Ὑγείας Ζαγκλιβερίου.
Ἡ Ἁγία εἶναι προστάτις τῶν νέων τῆς ἐπαρχίας μας καί γι᾿ αὐτό τό ὄνομά της ἔχει καί ὁ Σύνδεσμος Ὀρθοδόξων Νέων.
ε. Τηλέφωνο τοῦ Ναοῦ 23930-31756.
7. ΙΕΡΟ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ ΑΓΙΑΣ ΜΑΡΙΝΑΣ ΡΕΝΤΙΝΑΣ
α. Ὁ μεταβυζαντινός Ναός τῆς Ἁγίας Μαρίνας Μοδίου βρίσκεται στό 75ο χλμ. τοῦ παλαιοῦ ἐθνικοῦ δρόμου Θεσσαλονίκης - Καβάλας. Εἶναι κτισμένος στήν ἀρχή τῆς ἐπιβλητικότατης καταπράσινης κοιλάδας τῶν στενῶν τῆς Ρεντίνας, πού ὀνομάζονται καί Μακεδονικά Τέμπη.
Μόλις ἀντικρίσει ὁ ταξιδιώτης τόν Βυζαντινό τροῦλλο καλυμμένο μέ σχιστόπλακα, αἰσθάνεται τήν ἀνάγκη νά σταματήσει γιά προσκύνημα.
β. Ὁ Ναός εἶναι κτισμένος μέσα στόν εὐρύτερο ἀρχαιολογικό χῶρο τῆς ἀρχαίας Ἀρέθουσας, σέ ἐρείπια εἰδωλολατρικοῦ ναοῦ πρός τιμήν τῆς Ἀρτέμιδος.
Τόν ἱερέα τοῦ χωριοῦ Μόδι, ὀνόματι παπαΘεμελή, πού εἶχε τό ἀμπέλι του ἐκεῖ πού εἶναι ὁ Ναός, ἐπισκέφθηκε ἡ Ἁγία Μαρίνα καί τοῦ ἔδωσε ἐντολή νά βγάλει μέσα ἀπό τήν κουφάλα ἑνός δένδρου τήν κρυμμένη εἰκόνα της καί νά τήν τοποθετήσει στήν Ἐκκλησία, πού θά χτίσει στό ὄνομά της.
Ὁ Ναός κτίσθηκε ἀπό τούς χριστιανούς τοῦ Μοδίου τά μέσα τοῦ 18ου αἰ. Ὁ σημερινός Ναός κτίσθηκε τό 1869 ἀπό Ἠπειρῶτες μαστόρους. Οἱ ἴδιοι μάστορες ἔκτισαν καί τό Ναό τοῦ Ἄνω Σταυροῦ. Ἀρχιτεκτονικά ὁ ρυθμός εἶναι μονόκλιτος Βυζαντινός μέ τροῦλλο. Ἡ τοιχοποιΐα καί ὁ καλυμμένος μέ σχιστόπλακα τροῦλλος δίνουν μιά ἀρχαιοπρεπῆ, παραδοσιακή κατανυκτική ἀτμόσφαιρα, πού δένει ἁρμονικά μέ τό γύρω θαυμάσιο φυσικό περιβάλλον.
Ὁ Σουλτάνος προίκισε τό Ναό μέ χωράφια 400 στρεμμάτων.
Κοντά στό Ναό οἱ Τοῦρκοι εἶχαν ἕνα μικρό φρούριο πού τό ἔλεγαν Μπουλούκμπασι, ἀπ’ ὅπου ἤλεγχαν τή διάβαση τῶν στενῶν τῆς Ρεντίνας.
Ὑπάρχει ἡ παράδοση ὅτι στήν πανήγυρη τῆς Ἁγίας Μαρίνας ἐρχόταν ἀπό τό βουνό ἕνα ἐλάφι, τό ὁποῖο ἔσφαζαν γιά τό κουρμπάνι.
γ. Τό Προσκύνημα ἔχει μόνιμο ἐφημέριο καί εἶναι ἀνοικτό ὅλη τήν ἡμέρα ἀπό τήν Ἀνατολή ἕως τή Δύση τοῦ ἡλίου. Θεία Λειτουργία τελεῖται κάθε Κυριακή καί τίς ἑορτές. Εἶναι ἰδανικό τό μέρος γιά τήν τέλεση Γάμων καί Βαπτίσεων.
δ. Τηλέφωνο Ἱεροῦ Προσκυνήματος 23970-51150. Γιά τίς ἀνάγκες τῶν προσκυνητῶν λειτουργεῖ ἔκθεση θρησκευτικῶν εἰδῶν καί ἀναψυκτήριο καί ἑστιατόριο.
8. ΙΕΡΟΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΑΡΝΑΙΑΣ
α. Ἡ Ἀρναία εἶναι μιά μεγάλη παραδοσιακή κωμόπολη τῆς Βόρειας Χαλκιδικῆς καί ἀπέχει 75 χλμ. ἀπό τή Θεσσαλονίκη.
Μπαίνοντας κανείς στήν Ἀρναία τόν ὑποδέχεται ἕνας μεγάλος πλάτανος στήν πλατεία μέ τό δροσερό νερό πού τρέχει ἀπό τόν κορμό του. Ἐντυπωσιάζεται ἀπό τά παραδοσιακά σπίτια καί τά γραφικά καλντερίμια.
Σῆμα κατατεθέν εἶναι τό καμπαναριό μέ τό σημερινό δημαρχεῖο.
Στήν Ἀρναία ὑπάρχουν ὅλες οἱ ἀρχές καί οἱ Ὑπηρεσἰες, πού μποροῦν νά ἐξυπηρετήσουν τόν ἐπισκέπτη.
Ἡ περιοχή τῆς Ἀρναίας εἶναι γνωστή ἱστορικά ἀπό τόν Πελοποννησιακό πόλεμο, ὅπου ἀναφέρεται ὅτι πέρασε ὁ στρατηγός τῆς Σπάρτης Βρασίδας.
β. Στά Βυζαντινά χρόνια ἔγινε μετόχι τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Κωνσταμονίτου τοῦ Ἁγίου Ὄρους.
Τό 16ο αἰώνα ἀρχίζει γύρω ἀπό τό μετόχι νά κτίζεται ὁ οἰκισμός τῆς Λιαρίγκοβης, τῆς σημερινῆς Ἀρναίας.
Κεντρικό σημεῖο τοῦ οἰκισμοῦ ὁ μετοχιακός Ναός τοῦ Ἁγίου Στεφάνου, πού ἐπεκτάθηκε γιά τίς ἀνάγκες τοῦ χριστιανικοῦ πληθυσμοῦ.
Ἀπό αὐτό τό μικρό Ναό πέρασε καί δίδαξε ὁ μεγάλος Ἰσαπόστολος καί Διδάσκαλος τοῦ Γένους ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός τό 1775.
Τό 1812 ὁ Ναός γίνεται μεγαλύτερος, ἀλλά καταστρέφεται τό 1821 ἀπό τούς Τούρκους στήν Ἐπανάσταση τῆς Χαλκιδικῆς.
Μετά τό 1830 ξαναφτιάχνεται. Στίς 5 Σεπτεμβρίου 2005 ἔγινε παρανάλωμα τοῦ πυρός. Ἡ φωτιά κατέστρεψε τά πάντα.
Στολιζόταν μέ ὡραῖο τέμπλο, δωρεά τῆς Μονῆς Κωνσταμονίτου καί περίτεχνες εἰκόνες τῆς ἐποχῆς γύρω στό 1850.
Τό 1870 κτίζεται τό πανύψηλο καμπαναριό, σῆμα κατατεθέν τῆς Ἀρναίας.
Ἀπό τό 1981 ἀρχίζει οὐσιαστική ἀνακαίνιση ἀπό τόν Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη κ. Νικόδημο.
Ὁ Ναός μέχρι τό 2005 εἶχε πλήρως ἀνακαινισθεῖ.
Ἡ καταστροφή πυροδότησε καινούργια γιγαντιαία προσπάθεια ἀνακατασκευῆς τοῦ καέντος Ναοῦ.
Ἕνα θαῦμα ἐπιτελέσθηκε ἀπό τή χάρη τοῦ Πρωτομάρτυρος Στεφάνου. Ὁ Ναός ὁλοκληρώθηκε σέ χρόνο ρεκόρ μέσα σέ 16 μῆνες, μέ δωρεές καί εἰφορές, πού προσέφεραν οἱ χριστιανοί ἀπό ὅλη τήν Ἑλλάδα, οἱ Μητροπόλεις καί οἱ Μονές καί ὁ Κλῆρος καί ὁ λαός τῆς Ἀρναίας καί ὅλης τῆς Μητροπόλεως. Τελικά ἡ ἀποκατάστασις τοῦ Ναοῦ στοίχισε περί τά 1.500.000€ καί οἱ ἀνασκαφές καί ἡ ἀποκατάστασις τῶν εὑρημάτων περί τίς 600.000€.
Τοῦτο ἐπιτεύχθηκε χάρη στήν προστασία τοῦ Ἁγίου Στεφάνου, στήν ἐπιμονή τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου κ.Νικο δήμου καί στήν ἄοκνη φροντίδα τοῦ ἀρχιτέκτονα μηχανικοῦ κ. Θεοδώρου Τσιαμούρη.
Ὁ Ναός ξαναλειτούργησε τά Χριστούγεννα τοῦ 2006. Ἔγινε ἕνας καινούργιος Ναός, πού ξαναμάζεψε τούς πιστούς κάτω ἀπό τήν Ἁγία σκέπη του.
Κατά τή διάρκεια τῆς ἀναστήλωσης, στό δάπεδο τοῦ Ναοῦ ἀποκαλύφθηκαν ἀρχαιολογικά εὑρήματα, πού μᾶς διαφωτίζουν γιά τήν ἱστορία τοῦ Ναοῦ καί τῆς Ἀρναίας.
Βρέθηκαν ἀπό τήν Ἀρχαιολογική Ὑπηρεσία κτίσματα:
Μιά τρίκλιτη παλαιοχριστιανική Βασιλική, πού χρονολογεῖται γύρω στό 400 μ.Χ.
Ἕνας μικρός μονόχωρος Βυζαντινός Ναός τοῦ 10ου-11ου αἰ.
Καί ἕνα μεγάλο ὀρθογώνιο οἰκοδόμημα χωρίς κόγχη τοῦ 16ου-17ου αἰ.
Ἀξιοσημείωτη εἶναι καί ἡ εὕρεση 15 τάφων, πού ἀνάγονται ἀπό τήν παλαιοχριστιανική ἐποχή μέχρι τόν 16ο αἰ.
Βρέθηκαν ἐπίσης πολυάριθμα κινητά καί ἀκίνητα εὑρήματα (πήλινα, μαρμάρινα, γυάλινα καί μεταλλικά ἀντικείμενα, κονιάματα καί τοιχογραφίες), πού χρονολογοῦνται ἀπό τή παλαιοχριστιανική ἐποχή μέχρι καί τήν Τουρκοκρατία.
Ἔτσι ἡ καταστροφή ἀποκάλυψε μία ἱστορία μέ ἐνδιαφέρον.
Στίς ἀνασκαφές βρέθηκαν πολλά νομίσματα καί ἀντικείμενα λατρείας.
Τό Ναό στόλισαν μέ τήν ἱερατική τους παρουσία ἅγιοι εὐλαβέστατοι κληρικοί, πού κράτησαν «τῆς πίστης τήν ἀκοίμητη δάδα». Εἶναι ἐνταφιασμένοι στό πίσω μέρος τοῦ Ναοῦ.
Μαζί τους καί ἕνας Ἅγιος Ἐπίσκοπος, ὁ Ἱερισσοῦ Σωκράτης (1911-1944), μεγάλος πνευματικός εὐεργέτης τοῦ τόπου.
Κορυφαῖες στιγμές τοῦ Ναοῦ ἦταν:
Ἡ δοξολογία γιά τήν ἀπελευθέρωση τῆς Ἀρναίας στίς 2 Νοεμβρίου 1912, ὅπου ἔγινε ὑποδοχή τοῦ ἀπελευθερωτικοῦ στρατοῦ.
Ἡ ἐπίσκεψη τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Χριστοδούλου τό 1998.
Ἡ ἐπίσκεψη τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ. Βαρθολομαίου στίς 2 Ἰουνίου 1999.
Ἡ ἐπίσκεψη τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἱερωνύμου στίς 14 Ἰουλίου 2009.
Εἶναι τό μοναδικό μνημεῖο στήν Ἑλλάδα, πού λειτουργεῖ καί μπορεῖ ὁ ἐπισκέπτης ταυτόχρονα νά βλέπει στό δάπεδο τά εὑρήματα πού χρονολογοῦνται ἀπό τόν 4ο μέχρι τόν 17ο αἰ.
γ. Ὁ Ναός εἶναι ἀνοικτός ὅλη τήν ἡμέρα ἀπό τήν Ἀνατολή ἕως τή Δύση τοῦ ἡλίου.
δ. Τηλέφωνο τοῦ Ναοῦ 237223020 - 6945943651 (π. Ἀθανάσιος) - 6978617164 (π. Γεώργιος)
9. ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΝΑΟΣ ΑΡΔΑΜΕΡΙΟΥ
α. Τό Ἀρδαμέρι βρίσκεται 38 χλμ. ἀπό τή Θεσσαλονίκη, στόν παλιό δρόμο πρός Καβάλα καί 5 χλμ. ἀπό τή διασταύρωση τῆς Γερακαροῦς.
β. Τό Ἀρδαμέρι, πού λεγόταν καί Ἕρκουλα, στά Ρωμαϊκά καί Βυζαντινά χρόνια ἦταν ἰσχυρό Κάστρο πού δέσποζε τῆς περιοχῆς τῶν λιμνῶν Κορώνειας καί Βόλβης. Ἀναφέρεται τό 943 ὡς ἕδρα τῆς Ἐπισκοπῆς Ἀρδαμερίου μέ Ἐπίσκοπο τόν Ἰωάννη.
Ἡ ἕδρα τῆς Ἐπισκοπῆς μεταφέρθηκε τό 1673 στή Γαλάτιστα.
Τό χωριό καταστράφηκε δύο φορές ἀπό τούς Τούρκους. Πρώτη φορά κατά τήν εἰσβολή τό 1430 καί δεύτερη κατά τήν Ἐπανάσταση τῆς Χαλκιδικῆς τό 1821.
Τό σημερινό χωριό, πού εἶναι Δημοτικό Διαμέρισμα τοῦ Δήμου Κορώνειας ἔχει 150 κατοίκους καί ὡραιότατη θέα πρός τόν κάμπο τοῦ Λαγκαδᾶ καί τίς λίμνες.
Ὑπάρχουν πολλά ἀρχαῖα κτίσματα γύρω ἀπό τό σημερινό χωριό.
γ. Τό πιό σημαντικό ἀρχαῖο κτῖσμα εἶναι ὁ Ἐνοριακός Ναός ἀφιερωμένος στήν Κοίμηση τῆς Θεοτόκου. Ὁ Ναός εἶναι κτισμένος πάνω στό Κάστρο, τό ὁποῖο διακρίνεται σέ κάποια σημεῖα.
Εἶναι κτῖσμα τοῦ 18ου αἰώνα πάνω σέ παλαιότερο Ναό. Στούς τοίχους τοῦ Ναοῦ εἶναι ἐντοιχισμένα μέλη ἀρχαίων κτισμάτων στόν δέ περίβολο ὑπάρχουν παλιές μαρμάρινες κολόνες, πού μαρτυροῦν τήν ἀρχαιότητα καί τήν ἱστορία τοῦ τόπου. Μέσα στό Ναό βρίσκονται ὁ Δεσποτικός θρόνος καί τά μαρμάρινα θωράκια τοῦ τέμπλου τοῦ 6ου αἰ.
Οἱ μεγάλων διαστάσεων Δεσποτικές εἰκόνες τοῦ τέμπλου εἶναι τοῦ 18ου αἰῶνα.
Ἀξίζει ἡ ἐπίσκεψη στό Ἀρδαμέρι, πού θά ἀνταμείψει καί θά χαροποιήσει τόν ἐπισκέπτη.
δ. Τό τηλέφωνο τοῦ Ναοῦ εἶναι 2393061391.
10. ΕΡΕΙΠΙΑ ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΖΕΠΚΟΥ
α. Στό δρόμο πηγαίνοντας ἀπό Ὁλυμπιάδα πρός Στρατῶνι ἀντικρίζουμε ἕνα γραφικότατο τοπίο, τό Ζέπκο.
Ὁ ὅρμος τοῦ Ζέπκου δημιουργεῖ μιά ὄμορφη ἀγκαλιά. Τό δάσος πυκνό κατεβαίνει μέχρι τή θάλασσα.
Ὁ χῶρος βρίσκεται στά ὅρια τῆς κοινότητας Στρατονίκης. Ἐκεῖ στό πλατανόδασος ἔχει δημιουργηθεῖ ἐνοριακή Κατασκήνωση, στήν ὁποία πηγαίνουν τό καλοκαίρι οἱ κάτοικοι τῆς Ἐνορίας Ἁγίου Νικολάου Στρατονίκης.
β. Μέσα στά ὅρια τῆς Κατασκήνωσης μποροῦμε νά δοῦμε τά ἐρείπια μιᾶς παλαιοχριστιανικῆς Βασιλικῆς.
Ὁ ρέκτης ἐκπαιδευτικός κ. Μιχ. Καρτσιώτης πῆρε τήν πρωτοβουλία γιά τήν ἀνάδειξη τοῦ χώρου. Καθάρισε τό χῶρο καί ἔβαλε ἐνδεικτικές κολόνες στίς τέσσερις γωνίες τοῦ Ναοῦ.
Τά ὅρια τοῦ Ναοῦ ξεχωρίζουν καί στή θέση τοῦ Ἱεροῦ Βήματος ὑπάρχει προσκυνητάρι, στό ὁποῖο παλαιότερα τελεῖτο Θεία Λειτουργία τῆς Ἁγίας Μαρίνας.
γ. Πληροφορίες στό τηλέφωνο τῆς Ἐνορίας 2376041410
11. ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΙΕΡΙΣΣΟΥ
α) Μόλις βγαίνουμε ἀπό τόν οἰκισμό τῆς Ἱερισσοῦ, φεύγοντας πρός Οὐρανούπολη, ἀντικρίζουμε δεξιά μας στούς λόφους τά ἐρείπια τοῦ κάστρου τῆς ἀρχαίας Ἀκάνθου. Ἐκεῖ ἐπάνω ἡ ἀρχαιολογική ὑπηρεσία ἔχει ἀνασκάψει Βυζαντινό Ναό τοῦ 9ου αἰ.
Πρίν τό 883 ἡ περιοχή ἦταν ἀκατοίκητη. Τότε ἐγκαθίσταται ὁ Ἰωάννης ὁ Κολοβός καί κτίζει τήν ὁμώνυμη Μονή του.
Γιά τόν Ἰωάννη Κολοβό μαθαίνουμε ἀπό τό βίο τοῦ Ὁσίου Εὐθυμίου τοῦ Νέου (898). Πρόκειται γιά μιά σημαντική καί ἰσχυρή προσωπικότητα τοῦ τέλους τοῦ 9ου αἰ., τόν σεβόταν καί ὁ Αὐτοκράτορας Βασίλειος Α΄ ὁ Μακεδών (883). Ἦταν προστάτης τῶν μοναχῶν τοῦ Ἄθω, τούς ὁποίους ὑπεστήριζε.
Β) Ἡ μονή Κολοβοῦ εἶναι ἀπό τά πρῶτα ὀργανωμένα μοναστήρι στή Χαλκιδική. Εἶναι ἀρχαιότερη ἀπό τά μοναστήρια τοῦ Ἁγίου Ὄρους κατά ἕνα περίπου αἰώνα. Ἔπαιξε σπουδαῖο ρόλο, ἰδίως στά τέλη τοῦ 9ου καί στίς ἀρχές τοῦ 10ου αἰ., στήν ἀνάπτυξη τῆς Ἀθωνικῆς Πολιτείας καί ἀνακη
ρύχθηκε αὐτοκρατορικό Μοναστῆρι. Εἶχε μεγάλη περιουσία ἀπό τήν συγχώνευση πολλῶν Μονῶν τῆς Βόρειας Χαλκιδικῆς. Ἀπό τό 980 γίνεται μετόχι τῆς Μονῆς Ἰβήρων. Τό 1329 ἦταν ἤδη σέ ἐρειπιώδη κατάσταση.
Τό 924 ἀναφέρονται κάτοικοι. Τό 959 ἐγκαθίστανται μιά φυλή ἀπό τό Βορρά, οἱ Σκλάβοι. Ἀπό τήν Ἱερισσό τό 982 προέρχεται ἕνα ἀρχαῖο γλαγολιτικό (σλαβικό) κείμενο.
Ἐρχόμενοι στήν Ἱερισσό ἀπό τό Στρατῶνι συναντᾶμε τόν Πύργο τῆς Κρούνας τοῦ 13ου αἰ.
12. ΠΑΛΑΙΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΡΕΝΤΙΝΑΣ
Μετά ἀπό τόν Ναό τῆς Ἁγίας Μαρίνας, στήν εἴσοδο τῶν στενῶν τῆς Ρεντίνας, τά λεγόμενα Μακεδονικά Τέμπη, βλέπουμε δεξιά μας τό κάστρο τῆς ἀρχαίας πόλης τῆς Ἀρέθουσας, πού κατοικήθηκε ἀπό τήν ἀρχαιότητα μέχρι τό 16ο αἰ.
Ἡ πόλη κατοικήθηκε τόν 7ο αἰ. ἀπό Χαλκιδεῖς ἀποίκους. Ὁ Περικλής ἔστειλε 2.000 Ἀθηναίους ἐποίκους, γιατί ὑπῆρχε ἄφθονη ξυλεία καί μεταλλεύματα. Στίς ἀρχές τοῦ 4ου αἰ. συνδέθηκε μέ τήν Ἀθηναϊκή Συμμαχία. Ἔχασε τήν αὐτονομία της, ὅταν κυριεύθηκε ἀπό τόν Φίλιππο Β΄.
Ὁ Ἀριστοτέλης ἀναφέρει τόν βασιλιά Ἀρχέλαο, πού φιλοξενοῦσε τόν ἀρχαῖο τραγικό ποιητή Εὐριπίδη. Δυστυχῶς ὁ μεγάλος ποιητής τό 407 π.Χ. κατασπαράχθηκε ἀπό σκυλιά. Ἐκεῖ καί ἐνταφιάσθηκε. Περιηγητές ἀναφέρουν τή θέση τοῦ τάφου τοῦ Εὐρυπίδη, ὡς mutatio Peripidi.
Ἡ πόλη ἦταν κέντρο Ὀρφικῶν μυστηρίων.
Στήν περιοχή τῆς Ἀρέθουσας ἵδρυσε ὁ Ἀριστοτέλης τήν περίφημη Σχολή του, ὅπου ἀργότερα ἡ Ὁλυμπιάδα ἐμπιστεύθηκε τήν ἀνατροφή καί τήν ἐκπαίδευση τοῦ Μ. Ἀλεξάνδρου, μακριά ἀπό τούς κινδύνους τοῦ παλατιοῦ τῆς Πέλλας.
Ἡ ἀρχαία Ἀρέθουσα ἀναφέρεται ἀπό τό Θουκιδίδη, ὅταν πέρασε ἀπ’ ἐδῶ ὁ στρατηγός Βρασίδας.
Στά πρωτοχριστιανικά χρόνια μαρτύρησε ὁ Ἅγιος Μᾶρκος, Ἐπίσκοπος Ἀρεθουσίων, πού ἑορτάζεται στήν Ἐνορία τοῦ Μοδίου στίς 29 Μαρτίου.
Ὁ αὐτοκράτορας Ἰουστινιανός ἔκτισε ἰσχυρό κάστρο στίς ἀρχές τοῦ 6ου αἰ. Ἐκεῖ σώζονται κατάλοιπα βυζαντινοῦ οἰκισμοῦ ἀπό τόν 4ο μέχρι τόν 16ο αἰ. Σώζεται ἐπίσης μέρος ἑνός Βυζαντινοῦ Ναοῦ.
Τά μέσα τοῦ 10ου αἰ. γίνεται ἡ ἕδρα τῆς ἐπισκοπῆς «Λητῆς καί Ρεντίνης», πού ὑπαγόταν στήν Μητρόπολη Θεσσαλονίκης. Ἡ νέα ἐπαναδραστηριοποίηση τοῦ οἰκισμοῦ ἐπιβεβαιώνεται καί ἀπό τήν ἵδρυση Βασιλικῆς, πύργων, κιστερνῶν καί ἀπό τά ἄφθονα νομίσματα τῆς ἐποχῆς πού βέθηκαν ἐκεῖ.
Ἡ ἀναγέννηση τῶν Παλαιολόγων 13ο-15ο αἰ. ἔχει ἀντίκτυπο καί στήν Ρεντίνα πού ἦταν ἡ πρωτεύουσα τοῦ ὁμώνυμου Κατεπανίκιου. Ἐπισκευάζονται τά τείχη καί κτίζεται Ναός σέ σχῆμα ἐλεύθερου Σταυροῦ, μέ ἀξιόλογα κεραμοπλαστικά κοσμήματα στήν τοιχοποιΐα του.
Στά χρόνια τῶν Τούρκων όνομαζόταν Μασλάρ, δηλ. τόπος μέ ὡραῖα καί πολλά νερά.
Γιά νά ἐπισκεφθεῖ κανείς τό Κάστρο τῆς ἀρχαίας Ἀρέθουσας θά βρεῖ τά κλειδιά στό καφενεῖο τῆς Ρεντίνας.
Τηλέφωνο Ἐνορίας Βαρβάρας 2372051232
13. ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΟΝΗ ΖΥΓΟΥ ΟΥΡΑΝΟΥΠΟΛΗΣ
Ἕνα χιλιόμετρο ἀπό τήν Οὐρανούπολη καί σέ ἀπόσταση 40 μ. ἀπό τά σύνορα τοῦ Ἁγίου Ὄρους ἔχει ἀνασκαφεῖ ἡ Βυζαντινή Μονή τοῦ Ζυγοῦ ἀρχῶν τοῦ 9ου αἰ.
Ἡ Μονή Ζυγοῦ ἀναφέρεται γιά πρώτη φορά τό 942. Ἱδρυτής της ἦταν ὁ μοναχός Νίκων καί ἦταν ἀφιερωμένη στόν Προφήτη Ἠλία. Ἀναφέρεται ὅτι τό 958 ἔρχεται ὁ Ἅγιος Ἀθανάσιος ὁ Ἀθωνίτης στή Μονή καί ὑποτάσσεται σέ γέροντα ἀσκητή.
Ἡ Μονή Ζυγοῦ ἦταν ἕνα ἀπό τά σημαντικότερα ἁγιορείτικα μοναστήρια τοῦ 11 αἰ. καί ἔπαιζε σπουδαῖο ρόλο στήν διευθέτηση τῶν θεμάτων τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Τό 1199 γίνεται μετόχι τῆς Μονῆς Χιλανδαρίου. Τό 1206 στή Μονή ἐγκαθίσταται Φράγκος ἄρχοντας, πού μέ τούς στρατιῶτες του λεηλατεῖ τόν Ἄθωνα. Ἀπομακρύνθηκε μέ παρέμβαση τοῦ Πάπα τῆς Ρώμης. Γι’ αὐτό τό λόγο λέγεται μέχρι σήμερα «Φραγκόκαστρο».
Ἡ 10η Ἐφορεία Βυζαντινῶν Ἀρχαιοτήτων ἔχει ξεκινήσει ἀνασκαφές καί ἀναστηλωτικές ἐργασίες στή Μονή.
Ὁ ἐπισκέπης μπορεῖ νά δεῖ, ὅσα ἔχουν ἔλθει στό φῶς ἀπό τίς ἀνασκαφές, τό τεῖχος, τό Καθολικό, τήν Τράπεζα, τά κελλιά, καί ἄλλους βοηθητικούς χώρους.
Βλέποντας κανείς τήν ἀναστηλωμένη Μονή Ζυγοῦ πέρνει μιά ἰδέα, πῶς ἦταν τά μοναστήρια τόν 10 αἰ. καί πῶς περίπου εἶναι τά μοναστήρια τοῦ Ἁγίου Ὄρους σήμερα.
Μολυβδόβουλα τοῦ 10ου αἰ., γυάλινα κανδήλια τοῦ 12ου αἰ., νομίσματα τοῦ 11ου καί 12ου αἰ., ἐφυαλωμένα κεραμικά, μετάλλια κ. ἄ. ἐκτίθενται στό Μουσεῖο τοῦ Πύργου τῆς Οὐρανούπολης.
14. ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΠΥΡΓΟΣ ΓΟΜΑΤΙΟΥ
Κοντά στό παλαιό χωριό τοῦ Γοματίου ὑπάρχει ὁ Βυζαντινός Πύργος τῆς Μονῆς τοῦ Γομάτου 8ου-9ου αἰ. καί Παρεκκλήσιο τοῦ Ἁγίου Ἀθανασίου τοῦ Ἀθωνίτου. Κατά μία πληροφορία στή Μονή τοῦ Γομάτου ἦταν ἡ Καθέδρα τῶν Γερόντων, ὅπου συγκεντρώνονταν οἱ πατέρες τῶν Μοναστηριῶν τοῦ Ἄθω καί τῆς περιοχῆς.
Ἡ Μονή ἦταν ἀφιερωμένη στήν Ὑπεραγία Θεοτόκο.
Ἡ Μονή Γομάτου πρέπει νά βρισκόταν μέσα ἤ κοντά σ’ ἕνα οἰκισμό, πού λεγόταν Καμένα.
Ἐμφανίζεται στήν ἱστορία τοῦ χώρου τῆς Ἱερισσοῦ τό 942 μέ ἡγούμενο τό Γρηγόριο. Εἶναι γνωστή μέ δύο ὀνόματα, τοῦ Γομάτου ἤ τοῦ Ὀρφανοῦ. Ἡ ἐπωνυμία Ὀρφανοῦ ἴσως σχετίζεται μέ τόν κτίτορα τῆς Μονῆς.
Ἀπό τόν 12ο αἰώνα καί μετά δέν ἔχουμε κανένα γνωστό στοιχεῖο γι’ αὐτήν.
Κοντά στόν Πύργο βρίσκεται τό παλιό χωριό τοῦ Γοματίου. Πάνω στόν χωματόδρομο πρός Μεγάλη Παναγία, βρίσκεται τό παλιό Μετόχι τῆς Μονῆς Ξηροποτάμου πρός τιμήν τῶν Ἁγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων.
Σώζεται μόνο τό μονότρουλλο Ἁγιορείτικο Παρεκκλήσιο, μᾶλλον κτίσμα τοῦ 19ου αἰ.
15. ΜΕΤΟΧΙ ΖΩΟΔΟΧΟΥ ΠΗΓΗΣ ΙΕΡΙΣΣΟΥ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ ΧΙΛΙΑΝΔΑΡΙΟΥ
Στά 5 περίπου χιλιόμετρα ἀπό τό Στρατῶνι πηγαίνοντας πρός Ἱερισσό μετά ἀπό τήν γέφυρα τοῦ Κοκκινόλακου στά δέξιά μας μέσα σέ καταπράσινο τοπίο βρίσκεται τό Μετόχι τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς, πού ὑπάγεται στή Μονή Χιλιανδαρίου.
Στήν κορυφή ἑνός ὑπερυψωμένου βράχου βρίσκεται κτισμένο τό μονόχωρο Βυζαντινό Παρεκκλήσιο τοῦ Μετοχίου καί γύρω οἱ ἐγκαταστάσεις τοῦ Μετοχίου, κελλιά, ξυλουργεῖα, τεχνιτή λίμνη μέ ἰχθυοτροφεῖο, καί ὡραιότατο ὑπαίθριο ἀρχονταρίκι, ὅπου κανείς μπορεῖ νά γευθεῖ τή φιλοξενία τῶν πατέρων.
Ἐκεῖ ὑπάρχει περίπτερο μέ πολλά βιβλία στή Σερβική γλῶσσα καί εἴδη εὐλαβείας.
Ἀξίζει κανείς νά τό ἐπισκεφθεῖ, νά προσκυνήσει καί νά ἀπολαύσει τή φιλοξενία καί τή δροσιά.
16. ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΠΗΛΑΙΩΤΙΣΣΑΣ ΣΤΑΓΕΙΡΩΝ
Στά Βυζαντινά χρόνια ἦταν μικρή Μονή ἀφιερωμένη στό Γενέσιο τῆς Θεοτόκου. Ἡ περιοχή τότε ὀνομαζόταν Σιδηροκαύσια.
Ὁ Αὐτοκράτορας Ἀνδρόνικος Β΄ Παλαιολόγος τό 1292 παραχώρησε τό Μονύδριο τῆς Σπηλαιωτίσσης στή Μονή Βατοπεδίου.
Σήμερα εἶναι Παρεκκλήσιο τοῦ Ἐνοριακοῦ Ναοῦ Γενεσίου Θεοτόκου Σταγείρων, λαξευμένο μέσα σέ βράχο καί σέ ἀπόσταση 200 μέτρων ἀπό τόν οἰκισμό.
Τό περιβάλλον εἶναι ὡραιότατο. Σκιάζεται ἀπό πελώρια πλατάνια καί ἔχει καταληκτική θέα πρός τόν Ἄθωνα.
Πηγαίνοντας κανείς ἐκεῖ μπορεῖ νά ἐπισκεφθεῖ τόν παλαιό Ναό τῆς Παναγίας τῶν Σταγείρων καθώς καί τό πάρκο τοῦ Ἀριστοτέλη, ὅπου ὁ ἀνδριάντας τοῦ μεγάλου φιλοσόφου.
17. ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΤΟΥ ΒΟΥΝΟΥ
Στή διαδρομή Στρατονίκης καί Ὀλυμπιάδος βρίσκεται ἕνα μικρό Μοναστῆρι, ὁ Ἅγιος Νικόλαος τοῦ Βουνοῦ. Ἑορτάζει στίς 20 Μαΐου, ἡμέρα ἀνακομιδῆς λειψάνων τοῦ Ἁγίου Νικολάου.
Κάτω ἀπό τά θεμέλια τοῦ μοναστηριοῦ αὐτοῦ ὑπάρχουν ἐρείπια τοῦ ἀσκητηρίου τῆς Ἄσπρης Ἐκκλησίας.
Τό μικρό Μοναστήρι τῆς Ἄσπρης Ἐκκλησίας ἀναφέρεται σέ ἔγγραφο τοῦ 1285 ἐπί αὐτοκράτορος Ἀνδρονίκου Β΄ Παλαιολόγου.