Zmarnowany potencjał?

Gazownia - jeden z dwóch zbiorników gazu

Fabryka Kas Pancernych Stalobetonowych „Stanisław Zwierzchowski i synowie” (ul. Strzelecka 30/32)

Obiekt powstał około 1910 roku i pierwotnie mieścił Zakład Wyrobów Mechanicznych Gustawa Pulsa. Produkowano tu maszyny dla przemysłu tytoniowego, papierniczego czy spożywczego. Po I wojnie zakład przejął Stanisław Wierzchowski i zaczął produkcję kas pancernych, sejfów czy urządzeń do skarbców. Do niedawna fabryka była własnością spółdzielni pracy „Skarbiec”. Obecne obiekty, w tym zabytkowa hala fabryczna, są pozostawione bez opieki i niszczeją, stając się miejscem schadzek okolicznych bezdomnych oraz składowiskiem śmieci.

Browar Haberbusch i Schiele (ul. Grzybowska 58-70)

Zakład istnieje od 1846 roku. W latach 1880-1890 i 1911-1915 przeprowadzano tu duże rozbudowy. Z czasem, oprócz przeróżnych gatunków piwa (przeznaczonych również na eksport), zaczęto produkować inne trunki. Browar mocno ucierpiał jednak w czasie Powstania Warszawskiego. W rok później został odbudowany, a w 1946 r. – znacjonalizowany. Od tego czasu słynął z produkcji piwa Królewskie. Produkcję zakończono w roku 2004, a w ostatnich latach – pomimo tego, że cały browar był wpisany do rejestru zabytków – wyburzono niemal wszystkie budynki, zostawiając jedynie dwa budynki mieszkalne oraz warzelnię. Teren zakładu jest dziś nieużytkowany i zostanie zapewne przeznaczony pod nową inwestycję.

FOTON (ul. Wolska 41/45)

Obiekt założony w 1873 roku, początkowo zajmowany przez Fabrykę Obić i Papierów Kolorowych Józefa Franaszka. W 1887, 1910 i 1936 roku zakład znacznie rozbudowywano. Produkcja obejmowała m.in. serwetki, bibułki i papiery (później również np. papier fotograficzny). Zakład został niemal doszczętnie zniszczony w czasie Powstania Warszawskiego. W 1949 roku w nowych budynkach otwarto Warszawskie Zakłady Fotochemiczne „FOTON”. Do dziś ze starych zabudowań ostał się jedynie modernistyczny budynek oddziału fotograficznego, nieużytkowany z powodu skażenia ścian fenolem. Sprawia przygnębiający widok – jednocześnie stanowi atrakcję dla miejskich eksploatatorów. W pozostałych zabudowaniach znajduje się m.in. Wyższa Szkoła Ekonomiczna.

Hala fabryczna Fabryki Kas Pancernych

Warszawski Młyn Parowy (ul. Objazdowa 2)

Historia Młyna Michla sięga 1899 roku. Niestety, już dwa lata później słynny młyn zostawił „strawiony” przez pożar. W XX-leciu międzywojennym wybudowano w tym miejscu dodatkowo kaszarnię oraz łuszczarnię grochu i ryżu, natomiast po wojnie działała tu Wytwórnia Oleju i Pokostu „Zgoda”. Do lat '80 XX wieku obiekty były zajmowane przez Stołeczne Przedsiębiorstwo Handlowo-Usługowe „Agred”, natomiast ostatnim użytkownikiem, kilkanaście lat temu było WSS „Społem”. W 2006 roku wybuchł kolejny pożar. Obecnie ów szczególnie ciekawy spichlerz, choć wpisany w 2010 roku do rejestru zabytków i prowizorycznie zabezpieczony, jest nieużytkowany i popada w ruinę. W ostatnich latach pojawiały się pomysły na jego zagospodarowanie, jednak do tej pory nic z nich nie wynikło.

Gazownia na Woli (ul. Kasprzaka 25)

Drugi zakład produkcji gazu założony w Warszawie przez niemieckie Towarzystwo Kontynentalne. Powstawał od 1886 roku – uruchomiono go dwa lata później. Gazownię tę stale rozbudowywano, przez co przejmowała ona część funkcji gazowni na ul. Ludnej. We wrześniu 1939 roku i po upadku Powstania Warszawskiego duża część budynków została zniszczona, spalona lub zaminowana – zaprzestanie produkcji nie było jednak długotrwałe. W 1978 roku zrezygnowano z produkcji gazu z węgla, w związku z czym niektóre obiekty zaadaptowano na nowo (Muzeum Gazowni Warszawskiej), a PGNiG prowadzi tu prace konserwatorskie. Pomimo tego, nieużytkowane są przejęte przez firmę prywatną dwa zabytkowe zbiorniki gazu, o których zagospodarowanie aż się prosi. Przed paroma laty pojawił się pomysł stworzenia w nich Muzeum Powstania Warszawskiego – bez skutku.

Powyższe zestawienie dotyczy wyłącznie obiektów w żaden sposób nieużytkowanych, tymczasem można wymienić jeszcze przynajmniej kilkanaście innych, które – nawet jeśli użytkowane – znajdują się w opłakanym stanie. Mowa tu np. o młynie parowym Schutza i Parzyńskiego (ul. Brzeska 8), wytwórni mydła „Sport” (ul. Grodzieńska 47) czy zakładzie aparatury laboratoryjno-medycznej „Zalmed” (ul. Dzielna 72). Prace rewitalizacyjne (zaadaptowanie do funkcji biurowo-usługowo-mieszkalnych) prowadzone są obecnie w Elektrociepłowni „Powiśle” (ul. Elektryczna 2a), w najbliższym czasie zaś powinny się zacząć w fabryce „Pollena” (ul. Szwedzka 20).

Źródło zdjęć: WikimediaCommons

Źródła: PolitykaWarszawska.pl, Michał Krasucki, Katalog Warszawskiego Dziedzictwa Postindustrialnego (Fundacja Hereditas, Warszawa 2009)

ZOBACZ TAKŻE: 

Rewitalizacja i "nowe życie" dawnych zakładów przemysłowych

"Miasto nowej generacji", czyli nowe na gruzach starego

Chmury nad Placem Defilad?