[Η κακοποίηση των γυναικών στα μπλουζ] του Γ.Ν.Σχορετσανίτη ~ ΜΟΥΣΙΚΗ

Του Γεωργίου Νικ. Σχορετσανίτη

I can't sleep at night, I can't eat a bite
Cause the man I love, he don't treat me right

Perry Bradford, Crazy Blues. Ηχογράφηση με  τη Mamie Smith (1920)

     

Τα μπλουζ πολύ λίγο ενδιαφέρονται για τη ηθική όπως τη γνωρίζουμε και τη θεωρούμε σήμερα. Η στάση του απέναντι στο θεσμό του γάμου, στη συζυγική πίστη, στις καλές σχέσεις των δυο, την αφοσίωση  μεταξύ τους, μάλλον δεν είναι υποκριτική, όπως εμφανίζεται την εποχή εκείνη στα λαϊκά τραγούδια της αμερικανικής κοινωνίας. Το μπλουζ δέχεται κατά κάποιο τρόπο με καρτερικότητα την πιθανή απιστία, την πραγματικότητα της  μοιχείας, χωρίς αυτό να σημαίνει απαραίτητα ότι η συγκεκριμένη οδυνηρή εμπειρία είναι μικρότερη της αναμενόμενης.  Τραγούδια για την κακοποίηση των γυναικών είναι αρκετά συχνά, ενώ υπάρχει και μια άλλη μεγάλη δυστυχώς ομάδα τραγουδιών που αναφέρονται σε δολοφονίες  γυναικών. Όλα αυτά δείχνουν πώς η στάση απέναντι στη βία κατά των γυναικών μάλλον δεν έχει αλλάξει και πολύ έως τις μέρες μας, αλλά και πόσο διαδεδομένο ήταν εκείνες τις εποχές αυτό το πρόβλημα.
     Ένα από τα μεγάλα τραγούδια του Robert Johnson (1911-1938), ‘Me and the Devil Blues’, περιλαμβάνει κάποιους στίχους για τον ξυλοδαρμό. Έτσι στη δεύτερη στροφή του μπλουζ,  ο άντρας είναι αποφασισμένος και βρίσκεται ήδη καθ’ οδόν για να χτυπήσει τη γυναίκα του, μέχρις ότου βρει την ικανοποίηση που επιθυμεί και επιζητεί. Ο Robert Johnson, εδώ, συνδέει κατά κάποιο τρόπο τον εαυτό του με το διάβολο, αποκαλώντας τον εαυτό του βαθιά ανήθικο και κακόβουλο, και αναφέρεται στα κακά πράγματα που ένας άνθρωπος κάνει στη ζωή του, συμπεριλαμβανομένου του ξυλοδαρμού της γυναίκας του.

  Early this morning, when you knocked upon my door/Early this morning, ooh, when you knocked upon my door/And I said, "Hello, Satan, I believe it's time to go"

Me and the devil, was walking side by side/Me and the devil, ooh, was walking side by side/And I'm going to beat my woman, until I get satisfied

She say you don't see why, that you will dog me around/Now, babe, you know you ain't doing me right, don't you/She say you don't see why, ooh, that you will dog me around/ It must be that old evil spirit, so deep down in the ground

You may bury my body, down by the highway side/(Baby, I don't care where you bury my body when I'm dead and gone)/You may bury my body, ooh, down by the highway side/So my old evil spirit, can catch a Greyhound bus and ride

   Γεννήθηκε το 1911 στο Χέιζελχαρστ του Μισισιπή και μεγάλωσε σε μια χωρισμένη οικογένεια, γυρνώντας από τόπο σε τόπο. Η μοίρα του ήταν αυτή ενός άπορου μαύρου στον αμερικάνικο νότο στις αρχές του εικοστού αιώνα, με αναγκαστική εργασία στα απέραντα χωράφια της Πολιτείας αυτής. Από μικρή ηλικία ενδιαφέρθηκε για το μπλουζ, αφού γνώρισε μεγάλες μορφές του, όπως οι Charley Paton, Son House και Willie Brown. Περί το 1930, ήταν ήδη επαγγελματίας κιθαρίστας, ενώ παράλληλα για να ξεπεράσει τα ψυχικά τραύματα που του άφησαν τα δύσκολα παιδικά του χρόνια, παντρεύτηκε.  Για κακή του τύχη, ο γάμος τελείωσε  με άσχημο τρόπο, αφού κατά τη διάρκεια του τοκετού πέθανε τόσο η γυναίκα του όσο και το παιδί του.

    Αντιδραστικά σαφώς και προσπαθώντας να λυτρωθεί από το καινούργιο ψυχικό χτύπημα, άρχισε να περιοδεύει από πόλη σε πόλη, παίζοντας με σπουδαίους μουσικούς, ενώ η φήμη του ολοένα και μεγάλωνε. Το 1931 επέστρεψε στη γενέτειρα και ξαναπαντρεύτηκε, με σκοπό να μείνει πλέον μόνιμα, δίνοντας συναυλίες και κάνοντας εμφανίσεις σε πάμπολλα μέρη στο Δέλτα του Μισισιπή. Για κάποιο λόγο η δεύτερη γυναίκα του τον εγκατάλειψε και έτσι έμεινε πάλι μόνος. Έκτοτε γυρνούσε οπουδήποτε υπήρχε δουλειά και μεταμορφώθηκε σε ακούραστο ταξιδιώτη και κιθαρίστα. Ο σκοπός του πλέον ήταν μόνο το ταξίδι, το οποίο σταμάτησε οριστικά πολύ σύντομα, μόλις το 1938. Μέχρι τότε όμως εξελίχτηκε σε μύθο κυριολεκτικά και όπως ήταν και είναι φυσικό σε τέτοιες περιπτώσεις, μισητός πανταχόθεν. Οι λόγοι ήταν απλοί. Οι μουσικοί τον μισούσαν γιατί έπαιζε καλύτερα από αυτούς, οι γυναίκες γιατί κοίταζε άλλες, και οι άντρες γιατί οι γυναίκες τους κοιτούσαν αυτόν! Ο ίδιος άλλωστε ποτέ δεν έκρυψε την αγάπη και την έλξη του σε παρεκτροπές από τους κανόνες της σωστής ανθρώπινης συμπεριφοράς και κοινωνικής νομιμότητας. Έζησε  με πάθος  τη σύντομη ζωή του, μέσα στο μπλουζ, τις ξένες γυναίκες, και στις καταχρήσεις κάθε είδους. Το ταξίδι της ζωής του όμως, έληξε άδοξα, σε ηλικία μόλις είκοσι επτά ετών, στις 16 Αυγούστου του 1938, όταν δηλητηριάστηκε πιθανώς από στρυχνίνη στο ουίσκυ του για τα μάτια μιας γυναίκας, μάλλον του ιδιοκτήτη του μαγαζιού όπου έπαιζε. Η δισκογραφία του περιλαμβάνει είκοσι εννέα τραγούδια και συνολικά σαράντα μια ηχογραφήσεις, αρκετά να τον στείλουν στη δόξα και την αιωνιότητα και κατατάσσοντάς τον στις κορυφαίες προσωπικότητες του μπλουζ.

    Ο Roosevelt Sykes στο μπλουζ  ‘Single Tree Blues’, που ηχογραφήθηκε στα  1929, δεν φαίνεται και τόσο μεταφορικός! Αναφέρεται στο πως συμπεριφέρεται ένας άντρας όταν η γυναίκα του δεν του φέρεται καλά. Η λέξη singletree, παραπέμπει σε ένα ξύλινο τμήμα του  αρότρου ή σε ένα οριζόντιο δοκάρι που περιστρέφεται στη μέση και που  συνδέεται με άμαξα.

Hit my woman with a singletree

 Hit my woman with a singletree

 You might've heard her hollering “daddy don't you murder me”

Going to shoot you mama, going to cut you too

 Going to shoot you mama, I’m going to cut you too

 Lord on account of the old way you do

Been sick and down babe, I'm getting up again

 Been sick and down mama, I'm getting up again

 Mmm but I'm bl...

Going away mama, coming here no more

 Going away baby, coming here no more

 You know you shout at me, you’ve thrown my trunk outdoors

She's a good old girl, but she do mess around

 She's a good old girl, but she do mess around

 She ain't there, she's all over town

      Αλλά και τα μέλη της  Memphis Jug Band ηχογράφησαν  ένα παρόμοιο τραγούδι με κάποιους στίχους παρόμοιους, ειδικά στην αρχή του τραγουδιού, στη δεύτερη στροφή, το μπλουζ,  ‘I Whipped My Woman With a Single Tree’. Ο αφηγητής λέει πως προειδοποίησε τη γυναίκα του ότι είχε εξοκείλει, η σχέση τους χάλασε και ότι οι άνθρωποι στην πόλη ρωτούσαν να μάθουν τι συμβαίνει με τη γυναίκα του. Μάλιστα έφτασε σε σημείο να απευθυνθεί σε τσιγγάνους για να μάθει την τύχη του και για τη δύσκολη  οικογενειακή  κατάσταση που βιώνει, αλλά αυτά που του είπαν εκείνοι δεν θα ήθελε να τα μάθει κανένας άλλος. Συνηθισμένα πράγματα, βέβαια, γι αυτόν! Και φυσικά την ξυλοφόρτωσε με ένα ξύλινο δοκάρι, παρά τις απεγνωσμένες φωνές της να μην τη σκοτώσει: 

I said my woman had a falling out/People in the town want to know what it was all about/Same thing, same thing/ Now don’t you hear me talking to you, talking about the same old thing

 
Yes, I whipped my woman with a singletree

 You oughta heard her hollering don't you murder me

 What about? Same thing, same thing

 Now don’t you hear me talking to you, talking about the same old thing

Yes, I went to the Gypsies to get my fortune told/The Gypsies told me something I didn't want no one to know/What about? Same thing, same thing/ Now don’t you hear me talking to you, talking about the same old thing

………………………………………………………
Now don't you wish your easy roller was little and cute like mine/Every time she walks she leaves a lot behind/Oh same thing, same thing/ Now don’t you hear me talking to you talking about the same old thing

    Ο John Lee Curtis "Sonny Boy" Williamson ή Sonny Boy Williamson Ι (1914 –1948), ηχογράφησε άλλη μια εκδοχή τραγουδιού για το ξυλοδαρμό μια γυναίκας η οποία έχει ξεφύγει στη συμπεριφορά της, όπως την αισθάνεται ένας άντρας, τουτέστιν να την χτυπάς τρεις φορές την μέρα και λιγάκι τη νύχτα, γιατί όπως ισχυρίζεται ο άντρας, του συμπεριφέρεται σαν να είναι κυνηγόσκυλο που τρέχει από πίσω της,  παρά τα ακριβά του δώρα, όσα τουλάχιστον αντέχει η τσέπη του, στο ‘You Give an Account’:

 I'm going to tell you something baby you can't do/ You better take it kind of easy, I've got my eyes on you/ You got to give an account of just what you do

If you got a good woman and she won't treat you right/ You feed her three times a day and whip her a little at night/You got to give an account of just what you do………..

Now I want all you people to gather around/My baby done left me, treat me like a hound/You got to give an account of just what you do………………..

I told her I'd buy her a Chevrolet say but she wanted a V‑Eight Ford/She say she wanted something would beat us a hole in the road/She got to give an account of just what she’ll do………….

   Σε μία από τις λίγες προπολεμικές ηχογραφήσεις του 1941, στη ‘Little Boy Blue’, ο Robert Lockwood Jr. (1915-2006), τραγούδησε για το μαστίγωμα και ακόμα για μαχαίρωμα μια γυναίκας η οποία έφυγε και τον εγκατέλειψε  ολομόναχο. Απειλεί πως πάει να πάρει το μαστίγιό του να τη χτυπήσει κάτω στο έδαφος κι ακόμα το στιλέτο του να τη μαχαιρώσει:

Little boy blue, please come blow your horn…

My baby she gone and left me, she left me all alone

Now the sheep is in the meadow and the cows is in the corn

 I've got a girl in Chicago she loves to hear me blow my lonesome horn…..

I'm going to take my whip and whip her, I'm going to whip her down to the ground

 I'm going to take my dirk and stab her then I'm you know I'm going to turn it round and round….

I have rambled and I've rambled until I broke my poor self down

I believe to my soul that the little girl is out of town….

    Ο Robert Lockwood, Jr., ο  μοναδικός απευθείας μαθητής του Robert Johnson, ήταν ένας κιθαρίστας των μπλουζ του δέλτα ο οποίος ηχογράφησε σε πολλές εταιρείες στο Σικάγο στη δεκαετία του 1950 και 1960. Γεννήθηκε σε ένα χωριουδάκι του Αρκάνσας  και ξεκίνησε να παίζει όργανο στην εκκλησία του πατέρα του σε ηλικία οκτώ  ετών. Ο Robert Johnson, έζησε με τη μητέρα του Lockwood, για ένα διάστημα μετά το διαζύγιο των γονιών του. Έτσι ο Lockwood έμαθε από τον Johnson, όχι μόνο πώς να παίζει κιθάρα, αλλά και πολλά άλλα μικρά μυστικά σκηνικής παρουσίας. Από  την ηλικία των δεκαπέντε, εμφανιζόταν όπου εύρισκε δουλειά, συχνά  με τους Robert Johnson, Sonny Boy Williamson II και Johnny Shines, σχεδόν μέχρι τη δεκαετία του 1930.  Στη δεκαετία του 1940, άρχισαν οι πρώτες του ηχογραφήσεις με σημαντικές εταιρείες, κομματιών που σημάδεψαν την καριέρα του, καθώς και οι εμφανίσεις του με θρύλους του μπλουζ, όπως τον B. B. King, σε όλο τον αμερικανικό νότο. Το 1950, εγκαταστάθηκε στο Σικάγο, όπου και συνέχισε την πορεία του, ενώ το 1960 στο  Κλήβελαντ του Οχάιο, όπου διέμενε για το υπόλοιπο της ζωής του. Πέθανε στα 91 του χρόνια, από ρήξη εγκεφαλικού ανευρύσματος στο Κλήβελαντ.

    Ο Jewell Nelson το 1928, στο ‘Beating Me Blues’, παρουσιάζει και τη γυναικεία άποψη στα μπλουζ. Το μπλουζ αυτό, που τραγουδιέται από μια γυναίκα, η οποία χωρίς πολλές περιστροφές , μας εξομολογείται ότι η  τρομερή βία συνεχίζεται στη ζωή της, τώρα με τον άντρα της (ο άνθρωπος μου, that man of mine), σε στίχους που … αναμιγνύονται  με τον πατέρα της (ο μπαμπάς μου με σκοτώνει, my daddy's killing me) για να αποκαλύψει τελικά μια ανδροκρατούμενη υποκουλτούρα, όπου η γυναίκα ήταν και πάντα αντιμετωπιζόταν εκείνη την εποχή χειρότερα κι από  ένα κτήνος, και μάλιστα από την κούνια μέχρι τον τάφο.

I wish someone could tell me where that man of mine that has been mistreating me all the time/My daddy’s beating me almost every day/ I’m getting sick and tired of the way my daddy’s killing me

He used to be sweet, everybody know/But here on lately, he beats me everywhere we go/ He’s just killing me, yes just killing me…..

I went on the mountaintop, he found me there/I believe he’ll find me anywhere….

I’m going to find the policeman/Tell him how my daddy is beating me……

     Η Clara Herring επίσης ηχογράφησε ένα τραγούδι για ξυλοδαρμούς, το 1928, το ‘Beating Blues’. Στην ηχογράφηση αυτή, η Clara Herring αποδεικνύεται άξιος ανταγωνιστής της Bessie Smith, τραγουδώντας ότι ο άντρας της δεν της συμπεριφέρεται σωστά και τη χτυπάει κάθε πρωί.

Woke up this morning, my eyes were dark as night…

And you know about that, my man ain’t acting right

He beats me in the morning and before the break of day…

Then I’m getting tired of being treated this way

Now the way he beats me, there must not be no laws…

And I know about that, some other girl is in my…

Someday sweet papa, someone’s going to take your place…

 But you took off and left with that in your place

You don’t want me papa, I’ll pack my things and go…

But remember daddy, you got to reap just what you sow

   Βεβαίως δεν πρέπει να σκεφτόμαστε με κακία όταν αναφερόμαστε σε άνδρες, όπως ο Robert Johnson, ο Sonny Boy Williamson, κι ο Robert Lockwood, ότι ήταν υπέρμαχοι των μαστιγώματος, του ξυλοδαρμού και του μαχαιρώματος των γυναικών, κι αυτό γιατί είναι πάντα λάθος να υποθέσουμε ότι αυτά τα τραγούδια είναι αμιγώς αυτοβιογραφικά. Σίγουρα όμως αντικατοπτρίζουν τον πολιτισμό που αυτοί οι άνδρες της μουσικής, όπως κι όλοι οι άλλοι, βοήθησαν με τον τρόπο τους να δημιουργηθεί. Πάντως περιστασιακά αναφέρθηκαν και αποδίδονται σε αυτούς για μερικές βίαιες μεταχειρίσεις και κακοποιήσεις γυναικών. Αν και η βία μπορεί σίγουρα να θεωρηθεί ως μια ακόμη συνέπεια της γενικότερης καταπίεσης των μαύρων αρρένων σε έναν κόσμο που ήταν κατακλυσμένος από τις επιπτώσεις των  νόμων του Jim Crow, το γεγονός αυτό δεν πρέπει να αγνοηθεί, και βεβαίως  δεν μπορεί με κανένα τρόπο να  δικαιολογηθεί. 

Βιβλιογραφία

v     Charters Samuel: Η ποίηση των μπλουζ. Μετάφραση: Ελένη Πουλλά. Εκδόσεις Απόπειρα. 1982. Αθήνα.

v     Σαββόπουλος Πάνος: Ρεμπέτικα και μπλουζ: Δρόμοι παράλληλοι. Περιοδικό Οδός Πανός. Τεύχος 163. Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2014.  Σελίδες 3-12.

v     Russel Tony: The Blues: From Robert Johnson to Robert Cray. Schirmer Trade Books.  1998.

v     Oliver Paul: Blues Fell This Morning: Meaning in the Blues. Cambridge University Press; 2nd edition. 1990.