تک‌نگاری‌های امروزنامه از مطبوعات ایران - 5

کمرنگ خواهیم شد

امروزنامه – 24/04/1391

پروانه بندپی: روزی که ابرار به خانواده مطبوعات ایران پیوست، تعداد روزنامه‌هایی که روی پیشخان روزنامه‌فروشی‌ها قرار می‌گرفت، از تعداد انگشتان دو دست بیشتر نبود. اطلاعات بود و کیهان و جمهوری اسلامی و چند روزنامه دیگر.

ابرار به تدریج با خانواده گسترده‌ای که تشکیل داد، طرفداران و هواخواهان خاص خود را پیدا کرد. زمانی که فعالیت ابرار ورزشی آغاز شد، هیچ روزنامه ورزشی دیگری وجود نداشت. این وضعیت، فرصت خوبی به ابرار و بعدها به ابرار ورزشی داد تا جای خود را در میان روزنامه‌های دیگر باز کند و حرفی برای گفتن داشته باشد.

تولد یک روزنامه

روزنامه ابرار که نامش برگرفته از کلمه‌ای در قرآن و به معنی «نیکان» است، فعالیت خود را در سال 1362 آغاز کرد. ابرار ابتدا بدون گرایش به جناح‌های چپ و راست، کار خود را شروع کرد و دست به نوآوری‌هایی مثل خلاصه کردن خبرها، شکستن تیترها و کاربرد افعال نو زد که روزنامه‌های پرخواننده آن زمان چنين نمي‌كردند.

ابرار نخستین روزنامه‌ای بود که صفحه مخصوص سینمایی درست کرد. البته در آن زمان چند نشریه سینمایی فعال بودند، اما ابرار اولین روزنامه‌ای بود که صفحه ویژه سینما راه انداخت. همچنین اولین روزنامه‌ای بود که صفحه ورزشی را به صفحه‌های خود اضافه کرد و سپس به دلیل استقبال مردم به ویژه جوانان، در سال 1372 دست به تولید و انتشار روزنامه مستقل ورزشی به نام «ابرار ورزشی» زد. ابرار ورزشی در آن زمان به صورت هفتگی (دوشنبه‌ها) منتشر می‌شد، اما پس از چند ماه به صورت روزانه بیرون آمد و به دست مردم رسید. به تدریج به تبعیت از ابرار ورزشی، روزنامه‌های ورزشی دیگری پیدا شدند و شروع به فعالیت کردند. انتشار روزنامه «ابرار اقتصادی» هم از سال 1373 آغاز شد.

سال‌های تیراژ

با شروع تولید ابرار سیاسی و بعدها ابرار ورزشی، بسیاری از روزنامه‌خوانان  از آن استقبال کردند. به طوری که تیراژ هر دو روزنامه در آن سال‌ها به 400 هزار نسخه هم رسید. رفته رفته با افزایش تعداد روزنامه‌های ورزشی و توسعه شبکه‌های سیما و دیگر تحولات عرصه رسانه در کشور، عطش مردم برای خواندن روزنامه فروکش کرد و امروز مردم دیگر چندان تمایلی به نشریات ورزشی و از جمله ابرار ورزشی نشان نمی‌دهند.

محمد صفی‌زاده، مدیر مسئول نشریات ابرار می‌گوید: «حفظ جایگاه روزنامه با توجه به افزایش قارچ‌گونه روزنامه‌ها [توصیفی که با آن نمی‌توان موافق بود] بسیار دشوار است. از این گذشته، توجه به ویژگی های ظاهری روزنامه مثل نوع و کیفیت کاغذ، نوع عکس‌ها و گرافیک به حفظ طرفداران کمک می‌کند. البته ابرار با پرهیز از لمپنیسم و ژورنالیسم غیر اخلاقی در هر سه نشریه ابرار توانسته است بسیاری ازطرفداران خود را همچنان حفظ کند.»

ژورنالیسم به سبک ابرار

مسئولين اين روزنامه مدعی هستند که ابرار پایه‌گذار نوعی مشی و خط رسانه‌ای تازه و متفاوت از روزنامه‌های سنتی گذشته شد. نوآوری در خبررسانی، نوآوری در نوشتن تیتر، ساده‌نویسی و به کار گرفتن نثر روان، ارتباط معنادار عکس با تیتر، پرهیز از کاربرد واژه‌های دشوار و غیرمصطلح، نگاه انتقادی و اصولی به مسائل به دور از بغض از جمله روش‌هاي اين روزنامه بود. مدیرمسئول شصت ساله ابرار می‌گوید: «ما هیچ گاه مطلبی ننوشتیم که بعدش معذرت بخواهیم. در طول این بیست و اندی سال فعالیت یک تذکر نگرفته‌ایم. ابرار حتی یک ساعت توقیف نشده است. ما همیشه در کار خود دقت کرده‌ایم. هیچ گاه دچار بلندپروازی یا انحراف از اصول نشده‌ایم. گاهی انتقادات تندی را کرده‌ایم، اما چون همیشه پشت سر دین و ائمه اطهار، مرجعیت و ولایت، نظام جمهوری اسلامی، و روحانیت حرکت کرده‌ایم، خدا همیشه کمکمان کرده.»

گنبد کبود

در سال 1376 اولین روزنامه ویژه کودک و نوجوان به نام «گنبد کبود» روی پیشخان روزنامه‌فروشی‌ها رفت. این روزنامه تا دو سال پیش منتشر می‌شد، اما به دلیل کاهش حمایت‌ها، انتشارش به صورت موقت متوقف شده است. صفی‌زاده در این زمینه می‌گوید: «حمایت‌های دولت در حال حاضر قطره‌چکانی است. زمانی فقط روزنامه‌های اطلاعات، کیهان، رسالت، جمهوری اسلامی، سلام، همشهری و چند روزنامه دیگر بودند. اما حالا عائله دولت زیاد شده است.»

از کوچه ابرار تا خیابان قائم مقام

مدیرمسئول روزنامه ابرار پیش از محمد صفی‌زاده به عهده غفور گرشاسبی بود که مدیریتش دیرپا نبود. او یک ساختمان را در کوچه‌ای در خیابان دهکده، واقع در بلوار کشاورز اجاره کرده بود. اسم آن کوچه از روی تصادف «ابرار» بود. پیش از انقلاب هم اسم آن کوچه همین بود. روزنامه نه ساختمانی داشت، نه امکاناتی و نه آرشیوی. در سال 1370 که صفی‌زاده مدیر مسئول شد، امتیاز روزنامه جا به جا شد و هیچ وجهی بابت آن پرداخت نشد. خود صفی‌زاده می‌گوید: «ده ماشین تحریر خریداری کردیم و کارمان شروع شد. آن روزها ما چاپخانه نداشتیم . تا سال 1372 ابرار در چاپخانه روزنامه اطلاعات چاپ می‌شد. بعد چاپخانه روزنامه کیهان عهده‌دار این کار شد و سپس خودمان ماشین چاپی را به صورت اقساط خریداری کردیم و مستقل شدیم.»

اکنون چاپخانه ابرار در خیابان «تهران نو» است و ساختمان گران‌قیمت شش طبقه نشریات ابرار که همه روزنامه‌ها و هفته‌نامه‌ها در آن مستقرند، در خیابان قائم مقام فراهانی، نرسیده به بیمارستان تهران کلینیک قرار دارد.

اولین تیتر ابرار

اولین گزارش ابرار درباره روزنامه و اهداف انتشارش بود که «حسین قندی» آن را نوشت. این گزارش با تیتر «ابرار به خانواده مطبوعات پیوست»، منتشر شد.

تیراژ روزنامه

صفي‌زاده راجع به شمارگان روزنامه خود مي‌گويد: «اوایل یارانه دولت یاری‌مان می‌کرد، کاغذ اینقدر گران نبود، تعداد روزنامه‌ها انگشت‌شمار و آگهی نهادهای اقتصادی فراوان بود. بنابراین دخل و خرج روزنامه با هم می‌خواند. بعدها مجبور شدیم از تیراژش کم کنیم. تیراژ ابرار ورزشی 350 هزار نسخه بود که به 70 هزار نسخه رسیده است؛ یعنی به یک پنجم کاهش یافته است. ابرار اقتصادی تنزل چشمگیری پیدا نکرده است و میان 70 تا 80 هزار نسخه حرکت می‌کند. تیراژ ابرار سیاسی نیز از 150 هزار نسخه در گذشته به 70 هزار نسخه در حال حاضر کاهش یافته است.»

صفی‌زاده، تیراژ پایین را صرفاً مشکل ابرار نمی‌داند. نظر مدیرمسئول ابرار این است که «همه روزنامه‌ها دچار معضل پایین بودن شمارگان هستند. به طوری که تیراژ تمامی روزنامه‌های ایران در مجموع یک میلیون و هفتصد هزار نسخه است و این برای کشوری که افراد تحصیلکرده و باسوادش بسیار زیادند، رقم خوبی نیست».

نویسندگان روزنامه

روزنامه ابرار در طول حیات 29 ساله خود از فکر و قلم نویسندگان سرشناس متعددی استفاده کرده است. در ابرار سیاسی یوسفعلی میرشکّاک، حسین قندی، مسعود مهاجر، مرحوم دکتر فرهنگ، خانم لواسانی، خانم دکتر توحیدی و خانم ثقفی قلم می‌زدند.

در ابرار اقتصادی دکتر مرتضی آموزگار، دکتر فریدون جم، مرحوم دکتر حبیب چینی، خانم دکتر انتظارخیر  و خانم دکتر امیدی از جمله کسانی بودند که می‌نوشتند.

در ابرار ورزشی اردشیر لارودی، ناصر احمدپور، عادل فردوسی‌پور و چند نفر دیگر که صفی‌زاده نام‌هاشان را به یاد نمی‌آورد قلم مي‌زده‌اند.

تعداد خبرنگاران

ابرار، کار خود را با سی نفر نیرو آغاز کرد. بعدها و در زمان دولت هاشمی رفسنجانی این تعداد به 215 نفر هم رسید. اما از حدود چهار سال پیش به دلیل قطع آگهی‌های دولتی و کاهش چشمگیر یارانه‌ها و همچنین روی کار آمدن روزنامه‌های پولدار(!)، بعضی از نیروها از ابرار رفتند و همکاری خود را با روزنامه‌های یادشده شروع کردند. تعدادی از نیروها را هم مسئولان روزنامه کم کردند. هم اکنون ابرار در مجموع یکصد پرسنل دارد که فقط پانزده نفر از آنها خبرنگارند.

سردبیران ابرار

ابرار سیاسی: از ابتدای تأسیس ابرار سیاسی تا کنون پنج نفر سردبیری آن را به عهده داشته‌اند. اولین سردبیر حسین قندی بود و بعد به ترتیب عبدالله خلیلی، دکتر محمدرضا فیّاض که اکنون سفیر ایران در امارات است، وحید جلیلی (برادر سعید جلیلی، رئیس شورای عالی امنیت ایران) و دکتر غروی قوچانی که در حال حاضر عهده‌دار این سمت است. در ضمن، سردبیر ارشد همه روزنامه‌های ابرار دکتر حسین انتظامی است.

ابرار اقتصادی: سردبیران ابرار اقتصادی به ترتیب عبارت بوده‌اند از سیدمحمد صفی‌زاده، مرحوم دکتر حبیب چینی، دکتر آموزگار، دکتر فریدون جم، مسعود مهاجر، آقای اشرفی و سردبیر کنونی آقای نامغ است.

ابرار ورزشی: اردشیر لارودی، غفور هاشمی و تورج لارودی، سردبیران ابرار ورزشی از ابتدای انتشار تاکنون بوده‌اند. سردبیر کنونی ورزشی افشین عبداللهی است.

گنبد کبود: سیدمهدی شجاعی و حجت‌الاسلام محمدرضا زائری سردبیران پیشین این روزنامه بودند. در حال حاضر سیدمحمدرضا صفی‌زاده (پسر مدیرمسئول ابرار) سردبیری آن را بر عهده دارد.

از آستارا تا بوشهر

ابرار در تمامی استان‌ها سرپرستی دارد. از شمالی‌ترین تا جنوبی‌ترین نقطه کشور. روزنامه‌ها به دو صورت هوایی و زمینی توزیع می‌شوند. در خارج از کشور نماینده‌ای ندارد، اما برخی کشورها از جمله امارات، کویت، عمان، انگلیس، آلمان و ایتالیا 50 تا 500 نسخه از ابرار را می‌خرند. سایت روزنامه نیز به نشانی www.abrarnews.com روزانه 145 هزار نفر بازدیدکننده دارد.

تعداد صفحه‌های روزنامه

ابرار سیاسی در ابتدا هشت صفحه بود. بعد چهار صفحه به آن افزوده شد. بعد چهار صفحه دیگر تا اینکه به 24 صفحه رسید. سپس به 16 صفحه کاهش یافت. هم اکنون به صورت ثابت 12 صفحه دارد.

ابرار ورزشی هم كه قبلاً هشت صفحه داشت، الآن در 12 صفحه چاپ می‌شود.

اما ابرار اقتصادی با 12 صفحه شروع شد و تا 36 صفحه هم رسید، ولي پس از مدتی به 24 صفحه کاهش یافت.

گنبد کبود هم 12 صفحه دارد.

قطع و قیمت ابرار

عرض ابرار اقتصادی و ورزشی 86 و عرض ابرار سیاسی و گنبد کبود 70 است.

ابرار سیاسی، کار را با نرخ 30 تومان آغاز کرد و هم اکنون 300 تومان است. ابرار ورزشی 300 و اقتصادی 400 تومان قیمت دارد. البته 40 درصد از پول فروش روزنامه‌ها به توزیع‌کننده می‌رسد، 10 درصدش برای حمل هزینه می‌شود و بسیاری از نسخه‌ها هم به فروش نمی‌رسند و برگشت می‌خورند.

هفته‌نامه‌های وابسته

آلاچیق: ابرار هفتگی بعدها با نام «آلاچیق» در سال 1378 بیرون آمد. این هفته‌نامه فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی تا چند ماه پیش با مدیرمسئولی سیدمحمد صفی‌زاده منتشر می‌شد، اما به دلیل تورم و گرانی کاغذ و... موقتاً تعطیل شده است. مدیرمسئول و صاحب امتیاز آلاچیق دکتر لیلا بختیاری، همسر محمدصفی‌زاده است.

فوتبال امروز: این هفته‌نامه چهار سال عمر دارد. شنبه‌ها منتشر می‌شود و همان طور که از نامش پیداست، شامل اخبار، تحلیل، یاداشت و گزارش‌هایی در زمینه فوتبال است.

کبوتر: برای گروه سنی پیش از دبستان منتشر می‌شود. چند شماره از این هفته‌نامه به صورت نامرتب و غیر مستمر چاپ شد، اما چون توقفش به درازا کشید، مشمول ماده 16 قانون مطبوعات شده و فعلاً تعطیل است. مدیرمسئول و صاحب امتیاز کبوتر سیدمحمد صفی‌زاده است.

اوج شکوفایی

اوج شکوفایی ابرار در سال 1370 بود. این را صفی‌زاده می‌گوید: «یادداشت‌های مختلفی از افراد سرشناس از جمله دکتر ولایتی، دکتر خرّازی، هاشمی‌نژاد، حجت‌الاسلام شجاعی، سیدمهدی شجاعی و جواد لاریجانی در ابرار سیاسی به چاپ می‌رسید. روزنامه در آن زمان برگشت نمی‌خورد. خبرنگاران و روزنامه‌نگاران ما تولیدی کار می‌کردند و با مزد کمی که می‌گرفتند، روزنامه را خوب می‌گرداندند. اما به تدریج روزنامه‌های پولدار بچه‌های خوب ابرار را با پیشنهاد دستمزدهای چند برابر، جذب خود کردند.»

چنان که خود صفی‌زاده هم اشاره کرده است در ان زمان دولت از روزنامه‌های حمایت می‌کرد و به آنها امکانات می‌داد. شاید اطلاق عنوان «روزنامه مستقل» به بسیاری از روزنامه‌ها که به هر حال مورد حمایت دولت بودند چندان درست نباشد.

کمبود روزنامه‌نگار حرفه‌ای

مديرمسئول ابرار در ادامه به كمبود روزنامه‌نگاران حرفه‌اي اشاره می‌کند و مي‌گويد: «زمانی 30 روزنامه‌نگار حرفه‌ای در 6 روزنامه داشتیم. الآن لابه‌لای این همه روزنامه را اگر خوب بگردید، بیش از 40 یا 50 نفر روزنامه‌نگار حرفه‌ای پیدا نمی‌کنید. در آن دوران آدم‌های سرشناسی که همزمان پست‌های کلیدی هم در کشور داشتند، مدیران مسئول روزنامه‌ها بودند. خود من آن زمان، مدیرمسئول ابرار بودم و همزمان عهده‌دار چندین کار اجرایی در سطح کشور بودم. ما هر 15 روز یک بار در نشست‌های انجمن مدیران مسئولان روزنامه‌های کثیرالانتشار دور هم جمع می‌شدیم و در راستای مصالح کشور بحث و گفتگو می‌کردیم. ماهانه یک بار هم خدمت رهبر معظم انقلاب حاضر می‌شدیم و جلسات بی‌تکلّفی را برگزار می‌کردیم. الآن زمانه‌ای شده است که هرکس با داشتن لیسانس می‌تواند برود و امتیاز یک روزنامه را از وزارت ارشاد بگیرد. بسیاری از این افراد نه بار علمی و تخصصی دارند و نه با کار خبر و روزنامه‌نگاری و ... آشنا هستند و این اصلاً خوب نیست و مایه تأسف است.»

آینده خاکستری مطبوعات

صفي‌زاده مي‌گويد:«دوست دارم مثل همه از آینده روزنامه‌ام تعریف کنم و آن را روشن ببینم، اما حقیقت این است که در آینده کمرنگ خواهیم شد.» مدیرمسئول ابرار ادامه می‌دهد: «شجاعانه بگویم همین حالا هم کمرنگ شده‌ایم. به همین دلیل، دید من به آینده مطبوعات و به روزنامه خودم خاکستری است. دولت باید پدری کند و همه روزنامه‌ها را از خانواده خود بداند. البته از حق نباید گذشت که مسئولان کنونی وزارت ارشاد، دید نسبتاً مثبتی به مطبوعات دارند و اگر روزنامه‌ها مانده‌اند، تا اندازه‌ای به دلیل نگاه برابر وزارت ارشاد است.»

پیش‌بینی صفی‌زاده این است که «اگر روزنامه‌ها مورد حمایت دولت قرار نگیرند، ظرف یکی دو سال آینده، شاهد ریزش 70 درصدی در عرصه مطبوعات خواهیم بود. روزنامه‌های فعلی روزنامه‌های خوبی هم هستند، اما بدون حمایت نمی‌توانند روی پای خود بایستند».

حمایت دولتی همان مسئله‌ای است که از سال‌های قبل بوده است، همان سال‌های شکوفایی... و مشکل روزنامه‌نگاری و روزنامه با این گونه حمایت‌ها حل نمی‌شود. بلکه باید اقتصاد مطبوعات به شکلی زیربنایی اصلاح شود و بهبود یابد.