استان آذربایجان غربی
 |
این مقاله نیازمند ویکیسازی است. لطفاً با توجه به راهنمای ویرایش و شیوهنامه، محتوای آن را بهبود بخشید. |
مختصات: ۳۷°۳۳′۱۰″ شمالی ۴۵°۰۴′۳۳″ شرقی / ۳۷.۵۵۲۸° شمالی ۴۵.۰۷۵۹° شرقی
| آذربایجان غربی | |
|---|---|
 |
|
| مرکز | ارومیه |
| مساحت | ۳۷٫۰۵۹ کیلومترمربع |
| جمعیت (۱۳۹۰) | ۳٬۰۸۰٬۵۷۶ بر اساس سرشماری ۱۳۹۰[۱] |
| تعداد شهرستان‌ها | ۱۷ |
| منطقه زمانی | IRST (گرینویچ+۳:۳۰) |
| -تابستان (دی‌اس‌تی) | IRDT (گرینویچ+۴:۳۰) |
| نماینده ولی فقیه | سیّدمهدی قریشی[۲] |
| استاندار | قربانعلی سعادت |
استان آذربایجان غربی یکی از ۳۱ استان ایران است، که در منطقهٔ آذربایجان در شمال غربی این کشور قرار دارد و مرکز آن شهر ارومیه است. این استان با داشتن حدود ۱۰۰۰ کیلومتر راه اصلی و بزرگراه که از شمالی‌ترین نقطه استان (مرز بازرگان) تا جنوبی‌ترین منطقه آن (بوکان) را به هم متصل می‌کند و از امکان ارتباطات زمینی مناسبی برخوردار است.[۳]
محتویات
جغرافیا
استان آذربایجان غربی در شمال‌غربی ایران قرار دارد و از شمال به جمهوری آذربایجان و ترکیه، از مغرب به کشورهای ترکیه و عراق، از شرق به استان آذربایجان شرقی و استان زنجان و از جنوب به استان کردستان محدود است. مساحت استان برابر ۳۷٫۰۵۹ کیلومتر مربع است که سیزدهمین استان بزرگ کشور محسوب می‌شود و ۲٫۲۵ درصد مساحت کل کشور را تشکیل می‌دهد. جمعیت استان آذربایجان غربی طبق سرشماری سال ۱۳۸۵، ۲٬۸۷۳٬۴۵۹ نفر است که ۴٫۰۸ درصد جمعیت کل کشور را در خود جای داده‌است و از این لحاظ هشتمین استان پرجمعیت کشور به‌شمار می‌آید.
استان آذربایجان غربی یکی از مناطق کوهستانی کشور است و توپوگرافی متنوع و گسترده‌ای دارد. بر اساس ساختار طبیعی استان، اکوسیستمهای ویژه‌ای از ترکیب گیاهان در سطوح مختلف پوشش گیاهی در سطوح مختلف توپوگرافی به وجود آمده‌است که اهم آن‌ها به شکل جنگلها و مراتع خودنمایی می‌کنند.
 |
جمهوری آذربایجان | |
||
| آذربایجان شرقی |  |
ترکیه | ||
 آذربایجان غربی  |
||||
 |
||||
| زنجان | کردستان | کردستان عراق |
این استان عمدتاً تحت تأثیر جریان هوای مرطوب اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه‌است، ولی در برخی از ماه‌های زمستان، تودهٔ هوای سردی از اطراف شمال، هوای مدیترانه‌ای آن را متأثر کرده و موجب کاهش قابل توجه دما می‌شود.
ناهمواری‌ها
سراسر مرز استان با ترکیه و عراق از کوه‌های مرتفع دیوارمانندی از شمال به جنوب کشیده شده‌است که منبع چشمه‌های آب فراوان هستند.
حوزه‌های آبریز
۱) دریاچه ارومیه ۲) رودخانه ارس ۳) رودخانه زاب کوچک
آب‌های معدنی
۱) ایستی سو؛ در نزدیکی گردنه قوشچی. ۲) آب گرم محال باراندوز؛ در نزدیکی قریهٔ هفت‌آباد ارومیه. ۳) آب معدنی کوه زنبیل؛ در کنار دریاچهٔ ارومیه. ۴) آب معدنی دریک؛ که بسیار گوارا بوده و در روستای دریک سلماس قرار دارد. ۵) آب معدنی کانی گراوان؛ در روستای کانی گویز در نزدیکی شهر رَبَط، فاصلهٔ ۲ کیلومتری ۶) آب معدنی شیخ معروف؛ در جاده نقده-مهاباد.
بلندی‌ها
۱) رشته‌کوه‌های مرکزی ترکیه و عراق ۲) ارتفاعات گردنهٔ قوشچی ۳) کوه‌های باستان ۴) ارتفاع مور شهیدان ۵) ارتفاعات گردنه کله شین ۶) کوه بینار ارومیه ۷) کوه قندیل ۸) دره حاجی ابراهیم ۹) کوه ترغه بوکان به ارتفاع ۲٬۲۴۶ متر
رودخانه‌ها
جنگلها
جنگل‌های طبیعی استان، هرچند که در قسمت‌هایی از پیرانشهر و مهاباد وجود دارد، ولی مناطق وسیع جنگلی در سردشت قرار گرفته‌است که مساحت آن را بین ۶۰ تا ۸۰ هزار هکتار تخمین می‌زنند. کل مساحت جنگل‌های مصنوعی در استان به ۳۲۰ هکتار در قطعات متفاوت می‌رسد.
مردم‌شناسی
ترک‌های آذربایجانی و کردها از گروه‌های عمده این استان به شمار میروند.[۵]
کردها در بخش‌های مرتفع غربی و جنوبی استان نشیمن دارند و متقابلاً ترک‌های آذری در دشت‌های پیرامون دریاچه ارومیه و بخشی نیز در دشت‌های شمال و جنوب شرقی استان، سکونت دارند.[۵][نیازمند منبع] همچنین اقلیت‌های آشوری و ارمنی هم در استان ساکن هستند.
در یک نظرسنجی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۱۳۸۹ انجام داد و بر اساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر ایران بود، درصد اقوامی که در این نظرسنجی نمونه‌گیری شد در استان آذربایجان غربی ۷۶٫۲٪ ترک، ۲۱٫۷ کرد، ۰٫۸٪ فارس، ۱٫۱٪ سایر اقوام و ۰٫۳٪ بدون‌جواب بود. جزئیات به شرح زیر بود:[۶]
- ۷۶٫۲٪ ترک (که ۶۷٪ از مردان استان و ۸۴٫۷٪ از زنان استان، ۸۲٫۵٪ از شهرنشینان استان و ۶۶٫۴٪ از روستانشینان استان، ۷۳٪ از جمعیت زیردیپلم استان و ۸۰٫۳٪ از دیپلمه‌های استان و ۸۲٫۶ از جمعیت بالای دیپلم استان را تشکیل می‌دادند)
- ۲۱٫۷ کرد (که ۳۰٫۵٪ از مردان و ۱۳٫۴٪ از زنان استان، ۱۵٫۴٪ از شهرنشینان و ۳۱٫۲٪ از روستانشینان استان، ۲۶٪ از جمعیت زیردیپلم و ۱۶٫۱٪ از دیپلمه‌ها و ۱۲٫۸٪ از جمعیت بالای دیپلم استان را تشکیل می‌دادند)
- ۰٫۸٪ فارس (که ۰٫۳٪ از مردان و ۱٪ از زنان استان، ۱٫۳٪ از شهرنشینان و ۰٪ از روستانشینان استان، ۰٪ از جمعیت زیردیپلم و ۱٫۵٪ از دیپلمه‌ها و ۲٫۸٪ از جمعیت بالای دیپلم استان را تشکیل می‌دادند)
- ۱٫۱٪ سایر اقوام (که ۱. ٫۶٪ از مردان و ۱٪ از زنان استان، ۰٫۳٪ از شهرنشینان استان و ۲٫۴٪ از روستانشینان استان، ۱٪ از جمعیت زیردیپلم و ۲٫۲٪ از دیپلمه‌ها و ۰٪ از جمعیت بالای دیپلم استان را تشکیل می‌دادند)
- و ۰٫۳٪ بدون‌جواب (که ۰٫۶٪ از مردان، ۰٫۵٪ از شهرنشینان، و ۱٫۸٪ از جمعیت بالای دیپلم استان را تشکیل می‌دادند)
تاریخ استان
از نظر تاریخی، تاریخ باستانی آذربایجان با تاریخ قوم ماد در آمیخته‌است. قوم ماد پس از مهاجرت به ایران آرام آرام قسمت‌های غربی ایران از جمله آذربایجان را تصرف کردند. مقارن این ایام دولتهایی در اطراف آذربایجان وجود داشت که از آن جمله می‌توان به دولت آشور در شمال بین‌النهرین، دولت هیق در آسیای صغیر، دولت اورارتو در نواحی شمال و شمال غرب، اقوام کادوسی در شرق و کاسیان در حوالی کوه‌های زاگرس اشاره کرد. بعد از تأسیس دولت ماد، آذربایجان به ماد کوچک معروف شد و مشتمل بر شهرهای قدیمی همدان، ری، اصفهان و کرمانشاه بود.
گروهی معتقدند که نام آذربایجان گرفته شده از «آذرآبادگان» گرفته شده و به معنی سرزمین آتش است. بزرگ‌ترین آتشکده‌های زرتشتی در این منطقه بوده‌است و نمونه آن هنوز در باکو پایتخت جمهوری آذربایجان بجا مانده‌است. گروهی دیگر وجه تسمیه آذربایجان را مربوط به وجود سرداری به نام آتورپات یا اتروپاد می‌دانند. اینان معتقدند که که بعد از غلبه اسکندر مقدونی به ایران، سردار آتورپات در آذربایجان ظهور کرد و از اشغال آن توسط یونانیان ممانعت به عمل آورد. از آن به بعد این سرزمین به نام آتورپاتگان معروف شد. حکومت جانشینان آتورپات در آذربایجان در زمان اشکانیان نیز ادامه یافت و این منطقه توانست کماکان استقلال داخلی خود را در چهارچوب دولت اشکانی حفظ کند. سرانجام اردشیر بابکان بنیان‌گذار سلسله ساسانی بر حکمرانان محلی آذربایجان استیلا یافت و آنرا بصورت یک ایالت غیر موروثی اداره نمود.
موقعیت اقتصادی اجتماعی
این استان یکی از مناطق مستعد کشاورزی است. علاوه بر این وجود ایلات و عشایر در دامداری استان نقش قابل توجهی دارد. این استان از نظر اکتشاف و بهره‌برداری منابع معدنی نسبت به سایر استانها در وضع مطلوبی قرار ندارد. بررسی ترکیب کارگاه‌های موجود استان نیز نشان می‌دهد که دو گروه صنعتی کانیهای غیرفلزی و غذایی - داروئی در بین سایر صنایع بالاترین تعداد میزان اشتغال را دارد. از جمله معادن این استان می‌توان به معادن مصالح و سنگهای ساختمانی، گرانیت، میکا، زرنیخ، تالک، تراورتن، طلا، خاک نسوز و پوکه معدنی اشاره کرد.
استانداری
طبق قانون مصوب ۱۶ آبان ۱۳۱۶ تقسیمات کشوری، ارومیه-با نام قبلیش، رضائیه-در استان شمال غرب قرار گرفت. در سوم بهمن همان سال آذربایجان شرقی و غربی از یکدیگر جدا شده و ارومیه جزو استان چهارم قرار گرفت. از سال ۱۳۴۴ این استان با نام آذربایجان غربی شناخته می‌شود.[۷]
شهرستان‌های استان
استان آذربایجان غربی در سال ۱۳۸۵ دارای ۱۷ شهرستان، ۳۶ بخش، ۳۶ شهر، ۱۰۹ دهستان و ۳۷۲۸ آبادی است و مرکز آن شهر تاریخی ارومیه بوده است.
آمار شهرستان‌های این استان در سال۱۳۹۰ بدین قرار است:
| نام‌شهرستان | جمعیت (۱۳۹۰)[۸] | رتبه‌جمعیت | درصدباسوادی (۱۳۸۵) | رتبه‌باسوادی (۱۳۸۵) | مساحت ک‌م‌مربع[۹] | میزان شهرنشینی[۱۰] | رتبه‌مساحت |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| شهرستان ارومیه | ۹۶۳٬۷۳۸ | ۱ | ۷۳٫۵ ٪ | ۱ | ۵٬۲۵۱ | ۶۸/۴۲٪ | ۲ |
| شهرستان اشنویه | ۷۰٬۰۳۰ | ۱۳ | ۶۱٫۳ ٪ | ۱۲ | ۱٬۱۹۳ | ٪ ۵۱/۳۱ | ۱۳ |
| شهرستان بوکان | ۲۲۴٬۶۲۸ | ۴ | ۶۸٫۶ ٪ | ۶ | ۲٬۵۴۱ | ٪ ۷۴/۲۵ | ۶ |
| شهرستان پیرانشهر | ۱۲۳٬۶۳۹ | ۷ | ۶۰٫۸ ٪ | ۱۳ | ۲٬۲۵۹ | ٪ ۵۲/۵۸ | ۸ |
| شهرستان تکاب | ۷۸٬۱۲۲ | ۱۲ | ۶۶٫۲ ٪ | ۱۰ | ۲٬۵۲۳ | ٪ ۵۳/۵۳ | ۷ |
| شهرستان خوی | ۳۵۴٬۳۰۹ | ۲ | ۶۹٫۹ ٪ | ۴ | ۵٬۵۶۱ | ٪ ۵۸/۳۴ | ۱ |
| شهرستان چالدران | ۴۶٬۳۹۸ | ۱۵ | ۵۹٫۳ ٪ | ۱۴ | ۱٬۹۷۵ | ٪ ۳۵/۹۵ | ۱۱ |
| شهرستان چایپاره | ۴۳٬۲۰۶ | ۱۶ | -- ٪ | -- | -- | -- | -- |
| شهرستان شوط | ۵۲٬۵۱۹ | ۱۴ | -- ٪ | -- | -- | -- | -- |
| شهرستان پلدشت | ۴۲٬۰۷۱ | ۱۷ | -- ٪ | -- | -- | -- | -- |
| شهرستان سردشت | ۱۱۱٬۵۹۰ | ۹ | ۶۲٫۹ ٪ | ۸ | ۱٬۴۱۱ | ٪ ۴۷/۷۹ | ۱۲ |
| شهرستان سلماس | ۱۹۲٬۵۹۱ | ۶ | ۶۷٫۸ ٪ | ۹ | ۲٬۵۴۴ | ٪ ۴۸/۸۷ | ۵ |
| شهرستان شاهین‌دژ | ۹۱٬۱۱۳ | ۱۰ | ۶۶٫۴ ٪ | ۱۱ | ۲٬۱۴۴ | ٪ ۴۹/۰۶ | ۱۰ |
| شهرستان ماکو | ۸۸٬۸۶۳ | ۱۱ | ۶۸٫۳ ٪ | ۷ | ۴٬۳۳۵ | ٪ ۴۵/۴۹ | ۳ |
| شهرستان مهاباد | ۲۱۵٬۵۲۹ | ۵ | ۶۹٫۴ ٪ | ۲ | ۲٬۵۹۲ | ٪ ۶۷/۵۴ | ۴ |
| شهرستان میاندوآب | ۲۶۰٬۶۲۸ | ۳ | ۷۰٫۵ ٪ | ۳ | ۲٬۲۳۳ | ٪ ۵۱/۰۱ | ۹ |
| شهرستان نقده | ۱۲۱٬۶۰۲ | ۸ | ۷۰٫۸ ٪ | ۵ | ۱٬۰۵۰ | ٪ ۶۸/۷۵ | ۱۴ |
مناطق دیدنی
- آرامگاه شمس تبریزی خوی
- آبشار شلماش سردشت
- سنگ‌نگاره ساسانی خان‌تختی
- گورستان خاندان مکری در بوکان
- تپه حسنلو
- سه گنبد
- سد بوکان
- تخت سلیمان تکاب
- قره‌کلیسا
- غار سهولان مهاباد
- فقرگاه مهاباد
- سد مهاباد
- تپه قلایچی
- شهر باستانی سه هزار ساله موصاصیر سردشت
- سلطان یعقوب نقده
- مسجد جامع ارومیه
- سنگ کاظم خان
- کلیسای ننه مریم
- دره قاسملو (گه لیه خان) (دره شهدا)
- موزه ارومیه
- سه گنبد
- آبشار سوله‌دوکل مرگور
- جنگل‌های مرگور (واقع در دره باوان)
- چشمه آب معدنی گراوان مهاباد
- دامنه کوه قره داغ دربسر
- بوزخانا چورس
- قرمزی مسجد چورس
- آرامگاه سادات کوه کمره‌ای -چالدران
- دژ بسطام، دژ باستانی دوره اورارتو در روستای بسطام-چایپاره
- غار چهل پله خضرلو-چالدران
- کاخ و موزه باغچه‌جوق-ماکو
- دالانها و غارهای زیرزمین در اطراف آرارات-ماکو
رودها
| نام رود | محل جریان | مقصد | طول (کیلومتر) |
|---|---|---|---|
| زرینه رود | شاهین دژ، میاندوآب | دریاچه ارومیه | ۲۳۰ طولانی‌ترین |
| زاب بریسو | پیرانشهر - سردشت | آبریز زاب | ۲۱۸ |
| رود ارس | مرز ماکو | رود کورا (جمهوری آذربایجان) | - |
| رودخانه زنگمار | ماکو | رود ارس (آراز) | ۱۰۳ |
| ساری سو | ماکو | رود ارس (آراز) | ۱۳۰ |
| آق‌چای | چایپاره | ارس (آراز) | ۱۰۹ |
| قطور چای | خوی | ارس (آراز) | ۱۴۵ |
| مهابادرود (چم مهاباد) | مهاباد | دریاچه ارومیه | ۹۲٫۵ |
| ساروق رود | تکاب | زرینه‌رود (جغاتو) | ۶۶٬۲ |
| آجرلو رود | شاهین دژ | زرینه‌رود (جغاتو) | - |
| هاچه سو | شاهین دژ | زرینه‌رود (جغاتو) | - |
| لیلان رود | ملکان - میاندوآب | زرینه‌رود (جغاتو) | - |
| سیمینه‌رود) | بوکان، میاندوآب | دریاچه ارومیه | ۱۳۹ |
| خلیفان | بوکان | سیمینه رود (تاتائو) | - |
| زولا چای | سلماس | دریاچه ارومیه | ۸۰٫۵ |
| نازلو چای | ارومیه | دریاچه ارومیه | ۹۲٫۵ |
| شهر چای | ارومیه | دریاچه ارومیه | ۷۲٫۵ |
| باراندوز چای | ارومیه | دریاچه ارومیه | ۶۷٫۵ |
| گدارچای (محمدیار) | نقده | دریاچه ارومیه | ۱۰۰ |
| روضه چای | ارومیه | دریاچه ارومیه | ۶۰ |
| آواچار رود | پیرانشهر | آبریز زاب | ۶۲ |
| چم لاوین | پیرانشهر | آبریز زاب | ۴۹ |
| چم زاب گرژال | سردشت | آبریز زاب | ۹۵ |
پانویس
- ↑ پایگاه اینترنتی مرکز آمار ایران-آمار سال ۱۳۹۰
- ↑ «حجت‌الاسلام قریشی امام جمعه ارومیه و نماینده ولی فقیه در آذربایجان غربی شد». ایسنا، چهارشنبه ۲۵ دی ۱۳۹۲. بازبینی‌شده در ۳۰دی۱۳۹۲.
- ↑ «بررسی اجمالی بخش راه استان آذربایجان غربی». مرکز خدمات سرمایه‌گذاری آذربایجان غربی، ۲۹ تیر ۱۳۹۲. بازبینی‌شده در ۱۲ مرداد ۱۳۹۴.
- ↑ نقشه راهنمایی استانهای آذربایجان شرقی - غربی و اردبیل، سازمان جغرافیائی و کارتوگرافی گیتاشناسی
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ وزارت کشور، استانداری آذربایجان غربی. معاونت برنامه‌ریزی. بازدید: مارس ۲۰۱۰.
- ↑ طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:استان آذربایجان غربی/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۶–۳۶–۶۶۲۷–۶۰۰–۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱
- ↑ ، تقسیمات کشوری.
- ↑ «نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۹۰». درگاه ملی آمار ایران. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۱ ژانویه ۲۰۱۵ (فارسی). بازبینی‌شده در ۲۱ ژانویه ۲۰۱۵.
- ↑ [۱]
- ↑ «نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۸۵». درگاه ملی آمار ایران. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۱ ژانویه ۲۰۱۳ (فارسی). بازبینی‌شده در ۲۱ ژانویه ۲۰۱۵.
پیوند به بیرون
 |
ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای استان آذربایجان غربی دارد. |
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ استان آذربایجان غربی موجود است. |
- آمار تفصیلی نفوس و خانوار نقاط جمعیتی استان آذربایجان غربی از «نتایج سرشماری ۱۳۹۰» (اکسل). درگاه ملی آمار. بایگانی‌شده از نسخهٔ اصلی در ۲۱ آبان ۱۳۹۲.
|
||||||||||
|
||||||||
