شهر ری

شهرری نام‌محلی: شاه عبدالعظیم
کشور	ایران
استان	تهران
شهرستان	ری
نام(های) قدیمی	راگا، رغه،...
سال شهرشدن	3000 قبل میلاد
مردم
جمعیت	۲۹۷۷۱۱
جغرافیای طبیعی
مساحت	۲۹۹۶ کیلومتر مربع
اطلاعات شهری
شهردار	منصور کتانباف نصب
وبگاه	rey.gov.ir
شهرری روی نقشه ایران ۳۵.۵۸۳° شمالی ۵۱.۴۳۱° شرقی / 35.583; 51.431

شهر ری ( آوا ) یکی از کهن‌ترین شهرهای ایران و جهان و از شهرهای استان تهران است. تاریخ پیدایش ری به زمان اقوام آریایی می‌رسد و ری از تمام شهرهای ماد بزرگتر بود. ری در لغت به معنای شهر سلطنتی است. ساکن و اهل ری را رازی می‌نامند. ری در دوره‌ای پایتخت ایران بوده‌است. این شهر در طول تاریخ به نام مختلفی خوانده می‌شده، راگا، رغه، ارشکیه، رام اردشیر، ام‌البلاد، ری شهر، شیخ البلاد و محمدیه از نامهایی بودند که ری در هر دوره به مناسبتی با یکی از این نام‌ها خوانده می‌شده. بنابرآنچه که در اوستا آمده ری سیزدهمین شهری است که درجهان ساخته شده‌است. تاریخ سکونت در این شهر به ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد برمی‌گردد.

تاریخ ری

پیدایش ری

در بنای شهر ری اختلافاتی وجود دارد .

در کتاب نزهه‌القلوب آمده‌است ری را «شیث بنی‌آدم» بنا نهاده‌است. در مختصر البلدان ابن فقیه بنای ری را به احفاد «بیلان ابن اصبهان بن فلوج بن سام بن نوح» نسبت داده‌است.

رابرت کرپرتر، سیاح انگلیسی به پیروی از مولف کتاب آثارالبلاد نقل می‌کند «ایرانیان بنای این شهر را به هوشنگ پسربزرگ کیومرث نسبت می‌دهند.» همچنین مولف کتاب هفت اقلیم می‌نویسد: "در بنای شهر ری اختلاف بسیار کرده‌اند بعضی برآنند که ری را راز بن اصفهان بن فلوح بنا کرده و برخی گویند راز بن خراسان ساخته و بعضی نقل می‌کنند هوشنگ. و کسانی هم روایت می‌کنند کیخسرو پسر سیاوش."

همچنین می‌گویند ری شهری است که پیروز پسر یزدگرد بنا کرد و آن را رام‌فیروز نام نهاد. در فرهنگنامه دهخدا آمده است: بانی ری، راز بن فاروس پسر لواسان و به قولی شیس بنی آدم است. عده‌ای نیز بنای ری را به (روی) از فرزندان نوح و یا ری بن بیلان بن اصفهان بن فلوخ نسبت داده‌اند.

نام ری در متون پیش از اسلام

نام ری در کتیبه‌های هخامنشی و منابع یونانی به صورت رگ‌آ (Rega) و رغه (Rege) آمده است. سلوکیان به ری، اریا (Erya) و ارویا (Eroya) و اشکانیان «آرشکیا» می‌گفته‌اند.

ری پیش از اسلام

ری در دوران پیش از اسلام مرکز بزرگ دینی زرتشتیان بوده و به وسیله مدیران موبد نوعی حکومت دینی نظیر واتیکان در آن وجود داشت و به طور کلی ری در دوران مادها و هخامنشیان وحتی قبل از آن نیز شهری مقدس به شمار می‌آمد. قرار گرفتن ری در مسیر جاده ابریشم که از آنجا به همدان می‌رفت علاوه بر جنبه مذهبی به ری اهمیت بازرگانی نیز می‌داده‌است، لذا مردم ری عموماً بازرگان و تاجر پیشه بوده‌اند.

کتیبه فتحعلی شاه قاجار (چشمه علی)

ورود آریایی‌ها در حدود هزاره دوم پیش از میلاد به ری و استقرار شعبه‌ای از آنها در مسیر حرکت خود به شمال و غرب، آثاری از خود بر جای گذاشته که شواهد آن به صورت کوره‌های سفال پزی در کهریزک و نیز در سال ۱۳۷۳ در تپه معمورین در فرودگاه بین‌المللی امام خمینی به دست آمده‌است، پس از ورود به آریایی‌ها که مهمترین آنها مادها و پارس‌ها می‌باشند و در آمیختن آنها (مادها) با بومیانی که پیش از آنها در این سرزمین مستقر بودند این منطقه نیز در تقسیم بندی مادها به رماد رازی یا راگا، راگس که در جنوب تهران قرار داشت قرار گرفت (۷۲۰ - ۵۵۰ پ.م) با پیروزی کوروش بر جد خود آژدهاک در سال (۵۵۰پ.م) پایه‌های اولین امپراتوری بزرگ جهانی پی‌ریزی شده که مدت دو قرن تا سال (۳۳۰ پ.م) دوام یافت این امپراتوری علاوه برسرزمین‌های واقع در محدوده حکومت ماد از شرق تا سند، غرب تا آسیای کوچک را نیز در بر می‌گرفت، در تقسیم بندی داخلی تغییرات چندانی نسبت به دوره ماد داده نشد و ایالات مادی همچنان با همان نام بر جای ماندند در این دوره این منطقه در محدوده (رک) قرار داشته‌است. در بند ۱۲ از ستون ۱ متن پارسی باستان کتیبه بیستون آمده‌است:

داریوش شاه گوید: پس از آن، (فرورتیش) با سواران کم گریخت، سرزمینی (ری) نام در ماد سو روانه شد...

در بند ۱۱ ستون ۳ متن پارسی باستان بار دیگر از ری نام برده می‌شود.

داریوش شاه می‌گوید: پس از آن من سپاه پارسی را از ری نزد ویشتاسپ فرستادم...

اسکندر مقدونی در تعقیب داریوش سوم از راه همدان به ری وارد می‌شود و ویرانی‌ها به بار می‌آورد. پس از مرگ وی به دست سردارانش تقسیم شد و در این میان سلوکوس سردار نامی او با غلبه بر آنتیگون قسمت اعظم آسیای غربی را تصرف نموده و سلسله سلوکی را در سال (۳۱۲ پ.م) تشکیل داد.

در عهد سلوکیان، در ری زلزله‌ای شدید روی داد، شهر بر اثر این زلزله ویران شد و سلوکوس اول (بین سالهای ۳۱۲-۲۸۰ قبل از میلاد) شهر را دوباره ساخت و نام زادگاه خود اورپس را بر آن نهاد، به همین خاطر در دوران سلوکیان از شهر ری به نام اورپس در تاریخ یاد می‌شود.

از کاروانسرای شاه‌عباسی شهرری به عنوان انبار استفاده می‌شود.

در عصر اشکانیان به علت اینکه آثار بجا مانده از اشکانیان توسط سلسله بعدی یعنی ساسانیان از بین رفته‌است اطلاعات زیادی در دست نیست ولی آنچه مسلم است ری همچنان اهمیت خود را حفظ کرده زیرا برج و باروی عظیمی در نزدیکی و ابتدای چشمه سوربن یا چشمه علی فعلی که اختصاص به شاهان و امرا داشت ساخته شده‌است. در این دوران ری به صورت یک مرکز دینی تجاری و قطب کشاورزی و دامداری به حیات خود ادامه داده‌است.

شهر ری در دوران ساسانیان از مراکز بزرگ دینی زرتشتیان بود و در آن به وسیله موبدان موبد نوعی حکومت دینی نظیر واتیکان وجود داشت. باید گفت ری در دوره ساسانیان شهر مقدس نامیده می‌شد و آتشکده ری از بزرگترین آتشکده‌های آن عصر بود که بقایای آن نیز هم اکنون وجود دارد.

نقشه شهر ری

ری پس از اسلام

در دوره پس از اسلام که سپاه ایران در جنگ نهاوند از مسلمانان شکست خورد و حکومت مرکزی از بین رفت، کشور ایران و ممالک تابعه آن نیز به تدریج تکه تکه گردیدند و تکلیف هر شهر از جمله ری به دست مرزبانان آن افتاد. پس از فتح ری نو یا ری زیرین به دستور نعیم بن مقرن و به دست همین زینبدی بنا شد و ری قدیم یا ری برین تخریب شد. ری نو در جنوب شرقی ری قدیم بنا گردید.

ری در آغاز قرن چهارم دوران پرشکوهی از رشد و توسعه خود را آغاز کرد و این عهد مرداویج دیلمی اولین شاه خاندان زیاری بود. مرداویج در سال ۳۱۵ هجری در صحنه سیاست ظاهر شد و در سال ۳۱۹ هجری استقلال یافت و پایتخت خود را ری قرار داد.

ری در حکومت رکن الدوله پایتخت او محسوب می‌شد و در این زمان بازهم بر اهمیت ری افزوده شد. در این دوره ری مرکز سیاسی فرهنگی ایران و جهان اسلام تبدیل شد و این امر رونق دانش و ادب را در این شهر درپی داشت.

ری در دوره اسلامی، پناه‌گاه فرمان‌داران بنی‌امیه بود. این شهر از کشمکش‌های مذهبی آسیب بسیار دید و در سال ۶۱۷ هـ. ق مردم آن، در تاخت و تاز مغولان قتل عام شدند. هنوز آثار حمله مغولان از بین نرفته بود که ری بار دیگر در سال ۷۸۶ هـ.ق به دست سپاهیان تیمور به ویرانه‌ای بدل شد و از آن پس، دیگر روی آبادی به خود ندید. ویرانه‌های ری باستان هنوز نزدیک شهر کنونی ری باقی است.

نامگذاری

نام ری در نقشه ایران در دوره افشاریه

• ری در لغت به معنای شهرسلطنتی است. ساکن و اهل ری را رازی می‌نامند.
• «ری» و «راز» دو برادر بودند که با همکاری یکدیگر اینجا را بنا کردند. توافق کردند شهر را «ری» بنامند و اهالی آن را «رازی» نامند.
• بانی این شهر، راز بن فارسی بن یواسان بوده است.
• ری را به نام یکی از فرزندان «بیلان بن اصفهان بن فلوج بن سام بن نوح» نامگذاری کرده‌اند.
• یاقوت حموی می‌نویسد:محمدحسن مقدم مراغه‌ای. تطبیق لغات جغرافیایی قدیم و جدید ایران. چاپ نوبت چاپ. تهران، ۱۳۶۳. ۹۶.  «در تواریخ قدیم ایران می‌نویسند که کیکاووس ارابه‌ای اختراع نمود و آلاتی در آن قرار داد که به واسطه آن به آسمان‌ها رود. حق‌تعالی به باد حکم کرد آن ارابه را به ابر رساند و از آنجا سرنگون کند. کیکاووس با ارابه‌اش به دریای جرجان افتاد. کیخسرو پسر کیکاووس چون به تخت پادشاهی نشست، دستور داد آن ارابه را مرمت کنند تا به شهر بابل ببرد. در میانه راه به مردمی رسید که آنها با دیدن وی فریاد برآوردند: «به ری آمد» یعنی با ارابه آمده. چه ری در لغت فرس قدیم به معنی ارابه است. کیخسرو حکم کرد در آن محل شهری بنا کردند و نام آن را ری گذاشتند.»
• شیخ ربوه دمشقی (درگذشت ۷۲۷ هجری قمری) نوشته‌است: «از ری به معنی نیکویی یاد شده‌است.»

نام‌های قدیم ری

آرساسیا، آرساکیا، ارشکیه، اروپس، اروپوس، اَلرّی، اورپا، اورپُس، ائوروپوس، بت رازیکایه، حضرت عبدالعظیم، دورا، رِ، راجیس، راجیش، راجیک، راز، رازی، رازوک، راژس، راک، راکس، راکیا، راگ، راگا، راگای، راگز، راگس، راگو، راگیا، راگیانا، رام اردشیر، رام پیروز (رام فیروز)، رائی، راورُپُس، رای، رغه، رک، رگ، رگا، رگس، رگه، ری ارشیر، ریشهر، شیخ‌البلاد، ماد پایین، ماد راجیانا، ماد رازی، ماد راگیان، ماد رگیانا، ماد سفیلا، محمدیه، مدی، ئوروپوس.

در مقدمه فرهنگنامه تطبیقی، کثرت صور و بخشی از اسامی و القاب ذکر شده ری به علت تفاوت در تلفظ‌ها، گویش‌ها و ضبط و حتی احتمالاً بر اثر اشتباه ناسخان به صورت‌های مختلف بیان شده‌است.

تپه میل (آتشکده بهرام) در جنوب شهرری

همچنین (راج) یا (راک) از نام‌های ری به معنای مشعشع است.

نکته دیگر آنکه اسامی ری کاملاً نقل نشده و نیاز به تحقیق بیشتری دارد. به عنوان نمونه عروس‌البلاد و ام‌البلاد دو تا از القاب مشهور ری هستند که در فهرست بالا از قلم افتاده‌است. همچنین در یک اثر متعلق به ۵۲۰ هجری قمری آمده‌است. منوچهر پیشدادی شهر ری را که خراب بود از نو بنا نهاد و آن را (ماه جان) نامید. ژان شاردن سیاح و جهانگرد دوره صفوی نیز در شمار القاب و عناوین ری (باب‌الابواب الارض)، (سوق العالم) و (بلدة البلاد) را ذکر می‌کند. همچنین در مورد نام ری، در الواح بیستون در آن لوحی است که به زبان مادی می‌باشد راگا ثبت کرده و در لوح دیگر که به زبان تورانی است (راگ کا ان). همچنین در یک متن جغرافیایی قرن چهارم هجری از ری به نام (مهدیه) یاد شده و در علت این نام‌گذاری نوشته‌است: زیرا مهدی در روزگار منصور در ری اقامت داشت و رشید در آنجا زاده شد.

جغرافیا

شهر ری محدوده‌ای است با مساحت ۲۲۹۳ کیلومتر مربع، از شمال به شهرستان تهران، از جنوب به شهرستان قم، از شرق به شهرستان ورامین و شهرستان پاکدشت، از غرب به شهرستان‌های اسلامشهر، رباط کریم و زرندیه محدود می‌شود. مساحت بخش‌های سه‌گانه شهرستان ری: بخش مرکزی ۱۷۴؛ بخش کهریزک ۵۴۳، و فشاپویه ۱۶۴۵ کیلومتر مربع می‌باشد. شهر ری مرکز شهرستان ری بین مختصات جغرافیایی '۳۶°۳۵ شمالی، '۲۶°۵۱ شرقی واقع شده است. ارتفاع این شهر از سطح دریا ۱۰۶۲ متر است. شهر ری در جنوب‌شرقی شهر تهران و متصل به اسن شهر است. فاصله ری تا مرکز شهر تهران بالغ بر ۱۴ کیلومتر است.

آب و هوا

هوای شهر ری معتدل و خشک می‌باشد. حداکثر درجه حرارت در تابستان ۴۲ درجه سانتی‌گراد بالای صفر و حداقل در زمستان به ۴ درجه سانتی‌گراد زیر صفر می‌رسد. میزان باران سالیانه شهر ری به طور متوسط ۲۰۰ میلی‌متر است. در نزهت القلوب حمدالله مستوفی آمده است که ری به سبب بسته بودن شمالش آب و هوای متعفن و ناگوارنده داشته و عقرب قتال دراو بسیار است.در شعری که خاقانی شروانی در زمان سکونتش در ری در قرن ششم در این باره سروده این نکته کاملاً مشهود است:

خاک سیاه بر سر آب و هوای ری

دور از مجاوران مکارم نمای ری

آن را که تن به اب و هوای ری آورند

دل آب و جان هوا شد از آب و هوای ری

عقرب نهند طالع ری من ندانم آن

دانم که عقرب تن من شد لقای ری

گر باز رفتنم سوی تبریز اجازت است

شکرانه گویم از کرم پادشای ری

ری در قفای جان من افتاد و من به جهد

جان می‌برم که تیغ اجل در قفای ری

دیدم سحرگهی ملک الموت را بخواب

بی‌کفش می‌گریخت ز دست وبای ری

گفتم تو نیز؟ گفت چو ری دست برگشاد

بویحیی ضعیف چه باشد به پای ری

ناهمواری‌ها

شهرستان ری در دشت واقع گردیده و کوه‌های آن ارتفاع زیادی ندارند. این کوه‌ها عبارتند از:

۱. کوه بی‌بی‌شهربانو: این کوه در شرق شهر ری و متصل به آن می‌باشد. کوه بی‌بی شهربانو در شرق شهر ری و ارتفاعش از سطح دریا ۱۵۳۵ متر است.
۲. کوه آراد: این کوه در مرکز شهرستان ری حد فاصل بخش‌های کهریزک و فشاپویه قرار گرفته است. کوه آراد در ۹ کیلومتری شمال‌شرقی حسن آباد واقع شده و ارتفاع آن ۱۴۲۸ متر است. از این کوه به نام (اراده) هم یاد شده است. همچنین در یک نقشه متعلق به سال ۱۳۰۷ هجری قمری دوره ناصرالدین‌شاه قاجار که توسط دو نفر از مهندسین ایرانی وقت ترسیم شده بود. از کوه آراد با نام کوه (اراد) یاد شده است. همچنین در کتاب جغرافیای مفصل ایران کوه آراد با نام کوه (حسن‌آباد و کنارگرد) ذکر شده است.
۳. کوه مره: این کوه در جنوب غربی شهر ری و در جنوب شهر حسن‌آباد و رودشور قرار گرفته است. و ارتفاع آن ۱۵۰۳ متر است.
۴. دامنه‌های شمالی کوه کورابلاغ: کوه کورابلاغ یکی از کوه‌های ناحیه مرکزی ایران است که در محل تلاقی چهار شهرستان زرندیه، ساوه، ری و قم واقع شده است. قسمت عمده این کوه و دو ارتفاع باند آن ۱۹۱۵ متر و ۱۹۴۰ متر در شمال استان قم واقع شده است. جنوب غربی شهرستان ری به دامنه‌های شمالی این کوه ختم می‌شود. و بخش شرقی کوه (گوی داغ) در شمال کوه کورابلاغ در شهرستان ری واقع شده است.

رودخانه‌ها

چندین رود مشهور و مهم ایران که به حوضه البرز مرکزی ایران روان هستند همانند رودهای کرج، شور فشاپویه، جاجرود (در ناحیه مرز شرقی شهرستان ری) در شهر ری جریان یافته و سپس به رودهای کرج و جاجرود می‌پیوندند.

۱. رودخانه کرج: رودخانه کرج از کوه البرز سرچشمه گرفته و پس از عبور از چندین شهرستان استان تهران به حوضه دریاچه نمک قم می‌ریزد. این رودخانه با جهت شمال‌غربی - جنوب‌شرقی سرتاسر شهرستان ری را می‌پیماید و پس از پیوستن به یکی از شاخه‌های جاجرود به دریاچه نمک قم می‌ریزد.
۲. رودخانه جاجرود: رودخانه جاجرود یکی از رودهای ائمی و مهم شهرستان استان تهران است که با مسیر کلی جنوبی جاری است و در نهایت به دریاچه نمک استان قم می‌ریزد. شاخه‌ای از این رود از ناحیه مرز شرقی شهرستان ری عبور می‌کند.
۳. رود شور فشاپویه: رود طولانی شور با جهت شمال‌غربی-جنوب‌شرقی عرض شهرستان ری را طی می‌کند. این رود از ۶ کیلومتری جنوب حسن‌آباد فشاپویه عبور می‌کند و به شوره‌زار شرق حوض سلطان قم می‌ریزد.

چندین رودخانه کوتاه هم از شهرری عبور می‌کنند. برخی از آنها عبارتند از رودخانه جعفراباد یا دربند، رودخانه سرخه حصار و رودخانه کن.

پوشش گیاهی

شهرستان ری به لحاظ آب و هوا نیمه‌صحرایی، دارای جنگل طبیعی نیست و جنگل دست کاشت آن بالغ بر ۳۸۷ هکتار است. اما از نظر مرتع نسبتاً غنی است و با ۱۶۶۲۰۰ هکتار در میان ۱۲ شهرستان استان تهران پس از فیروزکوه، ساوجبلاغ و دماوند رتبه چهارم را داراست. درختان گز و از گیاهانی که کاربرد دارویی دارند مانند خاکشیر، گل گاوزبان، کاسنی، کرچک و پونه در بسیاری نقاط می‌روید.

راه‌ها

شهرری در مسیر راه آهن تهران - مشهد و تهران - بندر ترکمن و در ۱۵ کیلومتری ایستگاه راه آهن تهران قرار دارد. سابر مسیرهای دسترسی به این منطقه عبارتند از:
۱- راهی به سوی جنوب غربی که از کنار دریاچه قم می گذرد و ۱۲۵ کیلومتر از شهر ری تا قم فاصله دارد.
۲- راهی به سوی جنوب شرقی از طریق بزرگ راه به درازای ۴۰ کیلومتر که به شهر ورامین می پیوندد.
۳- بزرگ راه تهران - قم
۴- جاده کمربندی که بزرگ راهش مهم است و جاده قدیم کرج و بزرگ راه در ۴ کیلومتری تهران - کرج واقع است.
۵- راه‌های روستایی که به شهر منتهی می‌شوند.

این شهرستان از نظر تقسیمات کشوری دارای ۳ بخش «فشاپویه – کهریزک – مرکزی» و ۶ دهستان و ۱۳۰ روستای دارای سکنه است جمعیت شهرستان بر اساس آمار سال ۱۳۸۵ بالغ بر ۲۹۷۷۱۱ نفر است.

نمایشی از شهرری و کوه بی بی شهربانو

آثار تاریخی

نقشه رسم شده از ری در زمان فتحعلی‌شاه قاجار که در آن شاه عبدالعظیم و امامزاده عبدالله و نیر اماکن زیر مشخص شده: A,B. باروی ری C. دیوار شهر D. برج‌های نگهبانی D. برج طغرل F,G. بناها در کوه نقارخانه از جمله برج و گنبد سنگی رکن‌الدوله.

بازار تاریخی شهرری.

ری تنها منطقه باستانی استان تهران است که دارای آثار تاریخی و مکان‌های دیدنی زیادی است. این منطقه قطب توسعه توریسم مذهبی استان تهران نیز به شمار می‌آید. جاذبه‌های تاریخی شهرستان ری بر جاذبه‌های طبیعی منطقه غالب است. قدمت طولانی و سابقه کهن ری سبب شده که آثار تاریخی بسیار قدیمی مانند باروی ری برین - که مربوط به سده‌های قبل از میلاد است - در این شهر وجود داشته باشد. برخی از مهمترین اثار تاریخی‌های شهر ری عبارتند از:

آثار تاریخی پیش از اسلام

نمایی از سنگ‌نگاره فتحعلی شاه قاجار که بجای نقش برجسته ساسانی در کوه حک شد و بعدها نزدیک کارخانه سیمان ری قرار گرفت در حال حاضر به دلیل تخریب کوه برای مواد اولیه سیمان، اثری از آن نیست.

سنگ نگاره یکی از شاهان ساسانی، احتمالاً اردشیر اول یا شاهپور نخست که تا زمان فتحعلی شاه قاجار در محل کوه نزدیک کارخانه سیمان ری قرار داشته است و به دستور فتحعلی شاه از بین رفته و نقش خود را به جای آن حجاری نموده بوده است.

• تپه میل - آتشکده بهرام
• چشمه علی
• باروی ری
• دژ رشکان

آثار تاریخی پس از اسلام

باروی ری در چشمه علی

• بازار ری
• کاروانسرای شاه‌عباسی (شهر ری)
• برج طغرل
• کوه نقاره‌خانه
• استودان گبرها
• زندان هارون
• گنبد امیر اینانج
• کاروانسرای کنارگرد
• قلعه گبری

آرامگاه‌ها

شهرری بیش از آنکه به دلیل آثار تاریخی و باستانی مشهور باشد، به عنوان یک شهر مذهبی شناخته می‌شود. آرام‌گاه‌های متعددی از منسوبان به امامان شیعیان در شهر ری وجود دارد. آرامگاه شاه عبدالعظیم یکی ازمهم‌ترین آثار مذهبی شهرستان ری است. به غیر از آن برخی از مهمترین آرامگاه‌های شهر ری عبارتند از:

• آرامگاه ابن بابویه
• آرامگاه بی‌بی‌زبیده (شهر ری)
• آرامگاه بی‌بی‌شهربانو
• آرامگاه جوانمرد قصاب
• آرامگاه امامزاده عبدالله (شهر ری)
• آرامگاه امامزاده حمزه (شهر ری)
• آرامگاه امامزاده ابوالحسن (شهر ری)
• آرامگاه امامزاده طاهر (شهر ری)
• آرامگاه امامزاده هادی (شهر ری) (مسجد ماشاء الله)

اماکن عمده ری

محله‌ها

تقی آباد، کوی سیزده آبان، عباس آباد، ظهیرآباد، طبرسی، نفرآباد، هاشم آباد، ابن بابوی، تراب، اقدسیه، کوی اسلام، سرتخت، دیلمان، محلۀ باطان، محلۀ دولت‌آباد، بلوار قدس (محلهٔ عرب‌ها)، پالانگران، جیلاباد (یا گیلاباد)، دررشمان، درشهرستان، درعابس، درکنده، در مصلحگاه، دروازه جاروب بندان، دیرینه قبه، رویان، زامهران، زعفران جای، ساربانان، سرای ایالت سیزین، شافعیه فخرآباد، فلیان (یا بلیان)، کلاهدوزان، کوی اصفهانیان، کوی فیروزه، مهدی آباد، ناهک (یا ناهق)، نصرآباد و مشهد امیرالمؤمنین. شهرک رضوان ، قلعه گبری ،'جوانمرد قصاب'، حمزه اباد

کوچه‌ها و خیابان‌ها

کوچه حنظله، دینار،شهید محمدرضا عربخواری.امام خمینی.باصری.جاده ورامین. ساسان، الموالی، صوفی، در بازار روده (حسن صباح در آنجا خانه داشت)، خیابان سرکه در قرن دوّم و سوّم هجری شهرت و عظمتی داشت، خیابان ساربان(یا ساربانان) و علاوه بر اینها خود بازارها در حکم شوارع بودند.

بازارها

بازار باب‌الجبل، باب سین، باب هشام، بلیان، چهارسوق یا چهار بازار، بازار دهک نو، بازار روده، که این بازار از همه بازارها معمورتر و آبادتر بوده‌است. بازار ساربانان، بازار نرمه یا رسته نرمه، که منسوب به دیه نارمک است و بازار نصرآباد بازارها گویا بیشتر مکشوف و بدون سقف بوده‌است.

دروازه‌ها

دروازه آهنین، باطان، که از آنجا به سوی عراق و بغداد می‌رفتند. دروازه بلیّان که این حدود جوانمرد قصاب فعلی واقع بوده که از آنجا به قزوین می‌رفتند، دروازه جاروب بندان، باب‌الحراب دروازه حنظله، دروازه خراسان، دروازه دولاب، در راس الروده، در رشقان یا رشکان، در زامهران باب سین یا باب‌الصّین، باب‌الصبرین، در عابس، درغناب، درکنده، دروازه کوهکین که از آنجا به طبرستان می‌رفتند، باب‌المدینه یا در شهرستان، در مصلحگاه و دروازه هشام که از آنجا به قومس و خراسان می‌رفتند.

روستاها ودهستان‌ها

قلعه نو - فیروز آباد - طالب آباد -تبایین - قمی آباد - نظامی - تقی آباددرپارک طراوت - ده خیر - قوچ حصار - باقر آباد - _ خیر آباد = از روستاهای شهرری می باشند.

مشاهیر شهرری

محمد بن زکریای رازی، شیخ صدوق، صوفی رازی، شیخ کلینی، شمس قیس رازی، بندار رازی، ابوحاتم رازی و بدیع الزمان فروزان فر از مشاهیر علمی، فرهنگی، حماسی و ادبی شهر ری هستند.

اقتصاد

سبزیکاری در شهر ری.

بازرگانی، صنعتگری، کشاورزی و دامداری از مشاغل اصلی اهالی این شهر ری به شمار می‌رود. شهر ری از نظر کشاورزی بسیار فعال و ۵۰٪ آن به طریقه صنعتی و مکانیزه و مابقی به روش نیمه مکانیزه و سنتی انجام می‌گیرد، فراورده‌های کشاورزی شامل گندم، نباتات، علوفه‌ای، پنبه، چغندر قند و ذرت و تره‌بار می‌باشد. از لحاظ باغداری ۲۰۰۰ هکتار از اراضی شهر ری را تاکستان پوشانده و ۲۰۰۰ هکتار آن شامل سیب گوجه، آلو، زرد آلو، هلو، آلبالو و گلابی است. جهت آبیاری زمین‌های زیر کشت و باغات از چاه‌های عمیق و نیمه عمیق استفاده می‌گردد. ضمناً اداره کل کشاورزی استان تهران برای هدایت آب رودخانه کن به منطقه کم آب فشاپویه کانالی در ۲ فاز حفر کرده که آب مورد نیاز منطقه فشاپویه را تامین می‌نماید.

یک جمعه بازار در شهر ری.

در رشته صنایع، کارخانجات صنعتی و تولیدی مستقر در شهرستان ری نیروهای زیادی به خود جذب نموده که عبارتند از: پالایشگاه تهران، روغن پارس و اسو، چیت سازی ری، گلیسیرین و صابون دولتی (اتکا)، ریسندگی و بافندگی ممتاز ایران، توری بافی ایران، بنز خاور، ریسندگی الیاف، سیمان ری، کنسرو سازی شمشاد، روغن ورامین، شرکت سهامی کفش اطمینان، روغن نباتی گل، ظروف لعابی قائم، روغن نباتی مارگارین، پلاسکو سازی (سانتال)، دیگر تولید صنایع این شهرستان را در دست دارند که از نظر اقتصادی و ایجاد بازار کار سهم به سزایی را در رشته اقتصادی ایفا می‌نمایند.

همچنین نیروگاه گازی ری، از منابع مهم تأمین انرژی این منطقه است.

شهرت شهر ری

شهر ری

ساعی زکریای رازی فیروزآبادی دبیر هارون الرشید دری نجف‌آبادی مهدوی‌کیا خیاط سوریان نکونام قانعی‌راد علی‌عسگری
مناطق با جمعیت قابل توجه
شهر ری، تهران
زبان‌ها
زبان فارسی، زبان آذری، زبان لری
دین
اکثریت شیعه
گروه‌های قومی مرتبط
افغانی

شهرت اصلی شهر ری بیشتر به خاطر وجود بارگاه عبدالعظیم حسنی در آن بوده‌است. به طوریکه تا سال‌ها پیش از آن به (شاه عبدالعظیم) یاد می‌شد، ضمن اینکه این شهر از قدیمی‌ترین مناطق کشور نیز به شمار رفته، آثار باستانی فراوانی را در خویش جای داده‌است.

در واقع شهرری را می‌توان مادر تهران دانست امّا با گسترش تهران و انتخاب آن به عنوان پایتخت، از توجّه به ری کاسته شد اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی تغییرات و تحوّلات بسیاری در بافت شهری و معماری منطقه بوجود آمد به طوریکه چهره شهر کاملاً دگرگون شد و مراکز متعّدد فرهنگی، تفریحی و اجتماعی در آن تأسیس و نقاط مختلف شهر به وسیله خیابان‌های مدرن، بزرگراه و پل‌های روگذر و زیرگذر به هم متّصل شد.

موقعیت شهر ری در نقشه تهران به رنگ سیاه. شهر ری در جنوب تهران و در همسایگی این شهر است و در تقسیم بندی شهری منطقه ۲۰ تهران محسوب می‌گردد.

نزدیکی شهرری به آرامگاه روح‌الله خمینی و فرودگاه بین‌المللی امام خمینی، و قرارداشتن پالایشگاه تهران در محدوده آن، اهمّیّت جغرافیایی، اقتصادی و اجتماعی آن را دوچندان کرده‌است. ری به دلیل قرارگرفتن مرقد امام‌زادگان بسیاری که معروفترین آنها آرامگاه شاه عبدالعظیم می‌باشد یکی از قطب‌های مذهبی ایران محسوب می‌گردد.

کوچه‌های انتهای خیابان عظیم‌آباد شهر ری را تا چندی پیش، سر کوره‌ها می‌نامیدند چرا که در اطراف این محله کوره‌های آجرپزی بود. محمد محمدی ری‌شهری، از فعالان عمده نزدیک به آیت‌الله خمینی اهل این محل بوده.

ری در ادبیات

تمامی جریان رمان معروف بوف کور صادق هدایت در ری می‌گذرد.

جستارهای وابسته

• نقاط دیدنی شهر ری
• محله چشمه‌علی
• باروی ری
• مسجد جامع عتیق ری

منابع

• نزهه القلوب، حمدالله بن ابی بکر حمدالله مستوفی، ترجمه سیدمحمد دبیرسیاقی، صفحه ۵۳.
• کریمیان، حسین: ری باستان، جلد اول، نشر انجمن آثار ملی، ۱۳۴۵.
• هفت اقلیم، جلد ۳، صفحه ۳.
• معجم البلدان، ابوعبدالله یاقوت حموی، صفحه ۱۱۶
• معجم البلدان، ابوعبدالله یاقوت حموی، صفحه ۱۱۶
• فرهنگ دهخدا، جلد ۲۲، حرف راء، صفحه ۲۴۲.
• کریمیان، حسین: ری باستان، جلد اول، نشر انجمن آثار ملی، ۱۳۴۵، صفحه ۷۰ و ۷۱
• بروشوری دربارهٔ شهرستان ری
• کریمیان، حسین: ری باستان، جلد اول، نشر انجمن آثار ملی، ۱۳۴۵.
• معرفی اجمالی ری و فهرست آثار تاریخی - فرهنگی آن ، سایت میراث فرهنگی استان تهران
• معرفی اجمالی ری و فهرست آثار تاریخی - فرهنگی آن ، سایت میراث فرهنگی استان تهران
• کریمیان، حسین: ری باستان، جلد اول، نشر انجمن آثار ملی، ۱۳۴۵.
• ایران باستان، حسن پیرنیا. جلد سوم. ص ۲۶۴۵
• حسین کریمیان. دی باستان (جلد ۱). تهران: انجمن آثار ملی، ۱۳۴۵. ۷۱. 
• علی‌اکبر دهخدا. فرهنگ دخدا. تهران: دانشگاه تهران (سازمان لغتنامه)، ۱۳۳۸. صفحه؟. 
• احمد بن ابی یعقوب (ابن واضح یقوبی). البلدان. ترجمهٔ محمدابراهیم آیتی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۴۳. ۵. 
• نخبةالدهر، شمس‌الدین دمشقی معروف به شیخ ربوه، ترجمه سید حمید طبیبیان، صفحه ۳۱۳.
• فرهنگنامه تطبیقی نام‌های قدیم و جدید مکان‌های جغرافیایی ایران و نواحی مجاور، علی‌رضا چگنگی، صفحه ۲۱۲.
• فرهنگنامه تطبیقی نام‌های قدیم و جدید مکان‌های جغرافیایی ایران و نواحی مجاور، علی‌رضا چگنگی، صفحه ۸.
• تاریخ اشکانیان، (درر التیجان)، محمد حسن خان اعتماد السلطنه<، به کوشش نهمت احمدی، صفحه ۸۱۴
• هفت اقلیم، احمد رازی، جلد ۳، صفحه ۳
• نزهة القلوب، ص ۵۲.
• مجمل التواریخ و القصص، صفحه ۴۳.
• سیاحتنامه شاردن، ترجمه محمد عباسی، جلد ۳، صفحه ۵۵.
• تطبیق لغات جغرافیایی قدیم و جدید ایران، محمدحسن خان اعتماد السلطنه، صفحه ۹۵.
• آکام المرجان، اسحاق بن حسین منجم، تحقیق فهمی سعد، ترجمه محمد آصف فکرت، صفحه ۶۷.
• سالنامه آماری استان تهران ۱۳۸۰، نقشه استان تهران، اولین صفحه مقدمه
• جغرافیای ری، علی ملکی میانجی، انتشارات دارالحدیث، قم، ۱۳۸۳، صفحه ۱۹
• فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور جمهوری اسلامی ایران، (تهران)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، جلد ۳۸، صفحه ۱۷۱.
• فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور جمهوری اسلامی ایران، (تهران)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، جلد ۳۸، صفحه ۱۷۱
• گنجور » خاقانی » دیوان اشعار » قصاید » شمارهٔ ۲۱۷ - در مذمت آب و هوای ری گوید
• فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور جمهوری اسلامی ایران، (تهران)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، جلد ۳۸، صفحه ۱۷۱.
• کوه و کوهنامه ایران، عباس جعفری، انتشارات موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، صفحه ۱۲۳
• فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور جمهوری اسلامی ایران، (تهران)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، جلد ۳۸، صفحه ۲۴۸ و نقشه شماره ۱۳۰، البرز مرکزی، موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی.
• کوه و کوهنامه ایران، عباس جعفری، انتشارات موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، صفحه ۵۵
• کوه و کوهنامه ایران، عباس جعفری، انتشارات موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، صفحه ۵۵
• جغرافیای مفصل ایران، مسعود کیهان، جلد ۳، نقشه مابین صفحه ۱۶۴ و ۱۶۵
• نقشه شماره ۱۳۰ البرز مرکزی، موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی؛ جغرافیای استان تهران، ۱۳۶۳، صفحه ۳۵.
• نقشه ۱:۵۰٫۰۰۰، استانداری قم، همچنین نقشه ۱۸۳ موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، کوه‌ها و کوهانه ایران، عباسی جعفری، صفحه ۴۵۳
• کوه و کوهنامه ایران، عباس جعفری، انتشارات موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، صفحه ۴۵۳
• رودها و رودنامه ایران، عباس جعفری، انتشارات موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، صفحه ۳۸۸
• فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور (تهران)، جلد ۳۸، صفحه ۱۶۶.
• فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور (تهران)، جلد ۳۸، صفحه ۱۶۶.
• سال‌نامه آماری ایران، ۱۳۸۰، صفحه ۱۵.
• فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های کشور (تهران)، جلد ۳۸، صفحه ۱۶۷ .
• سایت اطلاع‌رسانی مرکز آمار ایران
• کریمیان، حسین: ری باستان، جلد اول، نشر انجمن آثار ملی، ۱۳۴۵.
• کریمیان، حسین: ری باستان، جلد اول، نشر انجمن آثار ملی، ۱۳۴۵.
• کریمیان، حسین: ری باستان، جلد اول، نشر انجمن آثار ملی، ۱۳۴۵.
• کریمیان، حسین: ری باستان، جلد اول، نشر انجمن آثار ملی، ۱۳۴۵.
• معرفی اجمالی ری و فهرست آثار تاریخی - فرهنگی آن ، سایت میراث فرهنگی استان تهران
• معرفی اجمالی ری و فهرست آثار تاریخی - فرهنگی آن ، سایت میراث فرهنگی استان تهران
• راگا سرزمینی کهن، روزنامه کارگزاران، شماره ۵۷۰، پنجشنبه، ۳۱ مرداد، ۱۳۸۷
• راگا سرزمینی کهن، روزنامه کارگزاران، شماره ۵۷۰، پنجشنبه، ۳۱ مرداد، ۱۳۸۷
• محمدی ری‌شهری، محمد، خاطره‌ها، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ دوم ۱۳۸۳، ص۱۶.

پیوند به بیرون

• فهرست آثار محدوده شهرستان ری، میراث فرهنگی تهران
• فرمانداری شهرستان ری
• دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر ری