سبزوار

سبزوار بیهق، سربداران
کشور	ایران
استان	خراسان رضوی
شهرستان	سبزوار
بخش	مرکزی
نام(های) قدیمی	بیهق، ساسویه، سربداران
مردم
جمعیت	۲۵۶٬۸۶۹ تن در سال ۱۳۹۰
رشد جمعیت	۱٫۳
تراکم جمعیت	۷٬۷۴۲ نفر بر کیلومتر مربع
جغرافیای طبیعی
مساحت	۲۶٫۷۶ کیلومتر مربع
ارتفاع از سطح دریا	۹۷۷٫۶ متر
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه	۱۷٫۱
میانگین بارش سالانه	۱۸۸٫۶ میلی‌متر
اطلاعات شهری
شهردار	دکتر محمد علی طالبی
ره‌آورد	کلوچه زنجبیلی، انواع خشکبار، زعفران، پسته، زیره سیاه
پیش‌شماره تلفنی	۰۵۱
وبگاه	پورتال شهر سبزوار
شناسهٔ ملی خودرو	ایران۳۲ ج ایران۴۲ ن ایران۳۶ م
تابلوی خوش‌آمد به شهر
سبزوار روی نقشه ایران ۳۶.۱۲° شمالی ۵۷.۴۳° شرقی / 36.12; 57.43

سبزوار تلفظ یکی از شهرهای بزرگ استان خراسان رضوی است که در غرب خراسان، در شمال شرق ایران قرار دارد. تاریخ سبزوار با بیهق پیوند خورده‌است. پس از حمله مغول به سلطنت خوارزمشاه به دلیل دلاوری مدافعان فدایی موسوم به سربداران، برای مدتی به نام سربداران نیز شناخته می‌شد. بعد از حکومت شیعی آل بویه حکومت شیعه بعدی در ایران به دست سربداران ایجاد گردید که مدتها بر قسمتهایی از کشور حکومت نمودند و پایتخت این حکومت سبزوار بود.

سبزوار از مهم‌ترین مراکز جمعیتی، دانشگاهی، فرهنگی، اسلامی و تاریخی شمال شرق ایران به شمار می‌آید و به عنوان یکی از نمادهای تاریخ و علم ایران مطرح شده‌است. مراکز علمی و دانشگاهی و همچنین حوزه‌های علمیه این شهر که خود نشان دهنده علم و فرهنگ دوستی مردمان این شهر است از قدمتی دیرینه برخوردارند. این شهر خاستگاه اندیشمندان بزرگی در دوران‌های مختلف تاریخی بوده است. کلاس‌های درس حاج ملا هادی سبزواری فیلسوف بزرگ جهان اسلام همواره در یاد و خاطره تاریخ ماندگار است. شاعران بزرگی از این شهر نیز به دنیای علم و ادب معرفی شده‌اند که ابن یمین فریومدی و حمید سبزواری از جمله آنها هستند. تاریخ‌نگار بزرگ ایران ابوالفضل بیهقی نیز در این شهر متولد گردید. دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، دانشگاه حکیم سبزواری و دانشگاه آزاد اسلامی دانشگاه‌های مهم این شهر می‌باشند که در این شهرستان به تربیت نیروهای کارآمد می‌پردازند. هم اکنون ۱۴ دانشگاه و مؤسسهٔ آموزش عالی بزرگ در این شهر مشغول به کار می‌باشند.
در سال ۱۳۸۲ فرودگاه سبزوار افتتاح شد و اکنون این فرودگاه دارای پروازهای بین‌المللی است و تنها فرودگاه موجود در خراسان رضوی است که پس از فرودگاه مشهد به جابجایی مسافر می‌پردازد. این شهر به لحاظ موقعیت تجاری و بازرگانی دربین شهرهای استان خراسان رضوی از جایگاه ممتازی برخوردار است. فرمانداری این شهرستان جزء فرمانداری‌های ویژه ایران می‌باشد.
فاصله شهر سبزوار از طریق جاده ۴۴ با مشهد در شرق ۲۲۰ کیلومتر و با تهران در غرب ۶۷۰ کیلومتر است.

محمود دولت‌آبادی، ملا هادی سبزواری، ملاحسین واعظ کاشفی، دکتر قاسم غنی، ابوالفضل بیهقی، دکتر علی شریعتی از بزرگ‌ترین مشاهیر سبزوارند.

سبزوار همواره در طول تاریخ یکی از مراکز بزرگ تمدنی کشور بوده است و در زمان قیام سربداران و با تسلط ایشان بر بخش‌های کثیری از ایران به پایتخت سیاسی شیعی کشور تبدیل گردید.

جایگاه

این شهر در گذشته در مسیر راه ابریشم قرار داشت. شهر سبزوار از تهران تقریباً ۶۷۰ کیلومتر فاصله دارد.
بزرگراه تهران-مشهد از مرکز این شهرستان عبور می‌کند و موقعیت قرارگیری آن به گونه‌ای است که ارتباط جنوب خراسان و همچنین خراسان شمالی به تهران از طریق این شهر برقرار می‌گردد. قرار گرفتن بر چهارراه ارتباطی شمال و جنوب و ارتباط با پایتخت کشور موقعیت ممتازی به این شهر بخشیده است. این شهر هم اکنون پس از مشهد و نیشابور سومین شهر بزرگ و پرجمعیت خراسان رضوی می‌باشد. این شهر به عنوان دروازه خراسان نیز نامیده می‌شود.

در سال‌های اخیر فرودگاه سبزوار ساخته شد که در اردیبهشت ۱۳۸۵ همزمان با دور اول سفرهای استانی دولت محمود احمدی‌نژاد به خراسان رضوی این فرودگاه به‌عنوان مرز مجاز هوایی شناخته شد. فرودگاه سبزوار در سیزدهم دی ماه ۱۳۸۹ به صورت ۲۴ ساعته عملیاتی شد. سبزوار از شهرهای ثروتمند ایران از نظر میزان موجودی در حساب‌های بانکی است و دارای تعداد زیادی بازرگان می‌باشد.

سبزوار در اسفند ماه ۱۳۹۳ به عضویت مجمع شهرداران آسیایی درآمد.

موقعیت جغرافیایی و ویژگی‌های طبیعی

شهرستان سبزوار واقع در غرب استان خراسان رضوی براساس آخرین تقسیمات کشوری دارای دو بخش به نام‌های مرکزی و روداب است. است. بخش‌های جوین و جغتای در سال ۱۳۸۷، بخش خوشاب در سال ۱۳۸۹ و بخش‌های داورزن و ششتمد در سالل ۱۳۹۱ از شهرستان سبزوار جدا شدند و خود به شهرستان ارتقاء یافتند.

کوه‌های جغتای عامل جدایی دشت جوین از جلگهٔ اصلی سبزوار بوده و در جنوب آن نیز کوه میش قرار دارد. به تعبیر دیگر سبزوار محصور در میان ارتفاعات شمالی و جنوبی است. چهره منطقی شرقی و شمالی این شهرستان کوهستانی و دارای اقلیم معتدل و در قسمت‌های جلگه‌ای با هوای گرم همراه است. تنها دو رشته رودخانهٔ فصلی به نام کالشور در این ناحیه وجود دارد که سیلاب‌های دشت سبزوار را به نمکزارهای کویر هدایت می‌کند.

گویش و لهجه سبزواری

زبان اکثریت مردم سبزوار فارسی است؛ ولی در چندین روستای سبزوار مردم به زبان ترکی صحبت می‌کنند.

گویش مردم سبزوار از مجموعه گویشهای اصیل خراسانی و با منشاء فارسی دری است. با این حال لهجه سبزواری به دلیل حفظ اصالت خود در طول تاریخ، تفاوت اساسی با سایر لهجه‌های خراسانی دارد. به دلایل تاریخی واژه‌های لهجه سبزواری هنوز اصالت فارسی خود را حفظ کرده است وکمتر از لغات دخیل درآن استفاده شده است. این واژه‌ها زنده بوده و قدمت آن گاهی به دوران ایران باستان و گویش‌های رایج درآن زمان می‌رسد و اکنون نیز بطور روزمره در محاوره بین مردم به کار می‌روند.

جمعیت

جمعیت شهر سبزوار در سال ۱۳۹۰ برابر با ۲۵۶٬۸۶۹ تن بوده‌است که پس از نیشابور و مشهد سومین شهر پر جمعیت استان خراسان رضوی (و نیز خراسان بزرگ) می‌باشد.

هرم جمعیتی سبزوار در سال ۱۳۸۵

مردان	سن	زنان
۵٬۸۴۷	۷۵+	۵٬۰۶۰
۵٬۴۶۳	۷۰–۷۴	۴٬۹۱۱
۴٬۴۹۳	۶۵–۶۹	۴٬۵۸۹
۵٬۴۷۴	۶۰–۶۴	۶٬۱۳۲
۵٬۲۱۶	۵۵–۵۹	۶٬۰۷۴
۸٬۰۹۷	۵۰–۵۴	۸٬۸۷۶
۱۱٬۳۷۴	۴۵–۴۹	۱۱٬۷۵۱
۱۱٬۲۹۳	۴۰–۴۴	۱۱٬۳۸۳
۱۳٬۷۰۹	۳۵–۳۹	۱۴٬۱۲۸
۱۵٬۴۰۷	۳۰–۳۴	۱۶٬۰۶۵
۱۹٬۶۵۶	۲۵–۲۹	۲۰٬۵۷۳
۲۴٬۵۴۱	۲۰–۲۴	۲۸٬۵۴۱
۲۷٬۵۴۹	۱۵–۱۹	۲۸٬۹۳۷
۲۲٬۹۲۳	۱۰–۱۴	۲۲٬۲۱۴
۱۸٬۲۹۰	۵–۹	۱۷٬۲۹۵
۱۷٬۵۸۹	۰–۴	۱۶٬۶۸۳

اقلیم

آب و هوای سبزوار
	ژانویه	فوریه	مارس	آوریل	مـــــه	ژوئـن	ژوئیـه	اوت	سپتامبر	اکتبـر	نوامبر	دسامبر	سـال
گرم‌ترین C°	۲۳٫۰	۲۵٫۲	۳۴٫۰	۳۶٫۶	۴۱٫۰	۴۴٫۴	۴۵٫۵	۴۴٫۰	۴۱٫۲	۳۶٫۶	۳۰٫۴	۲۳٫۰	۴۵٫۵
میانگین گرم‌ترین‌ها C°	۸٫۸	۱۲٫۰	۱۷٫۳	۲۴٫۵	۳۰٫۳	۳۵٫۸	۳۷٫۷	۳۶٫۴	۳۲٫۷	۲۵٫۹	۱۸٫۱	۱۱٫۵	۲۴٫۲
میانگین سردترین‌ها C°	-۱٫۵	۰٫۳	۴٫۹	۱۰٫۹	۱۵٫۹	۲۰٫۸	۲۳٫۱	۲۱٫۰	۱۶٫۶	۱۰٫۵	۴٫۶	۰٫۳	۱۰٫۶
سردترین C°	-۲۰٫۰	-۱۶٫۰	-۷٫۲	-۳٫۰	۴٫۰	۹٫۰	۱۳٫۰	۹٫۰	۴٫۰	-۲٫۰	-۱۴٫۰	-۱۹٫۰	-۲۰٫۰
بارش mm	۳۱٫۵	۲۹٫۲	۳۸٫۶	۲۶٫۸	۱۳٫۸	۲٫۵	۱٫۲	۰٫۵	۰٫۷	۵٫۷	۱۲٫۴	۲۵٫۷	۱۸۸٫۶
منبع: سازمان هواشناسی کشور

قدمت

با کشف یک ساطور متعلق به انسان ابزار ساز، قدمت سبزوار که پیش از این تنها ۶ هزار سال تخمین زده می‌شد به ۱۲هزارسال افزایش یافت. سنگ اولیه ابزار سنگی به صورت رگه‌هایی در ارتفاعات بینالود وجود داشته و انسان‌های آن روزگار، این سنگ‌ها را از طریق آب حمل کرده و به مناطق زیست خود انتقال داده سپس با تراش دادن سنگ‌ها، ابزار مورد نیاز شان را از آن تولید می‌کردند. بررسی‌های باستان شناسی در بخش‌های جنوبی سبزوار از انسان‌های ابزارساز مربوط به دوران نوسنگی بدون سفال خبر می‌دهد.

بررسی‌های دوتن از دیرینه شناسان بنام علی آریایی از ایران و کلود سیبلت از فرانسه طی دو فصل در حوزه کشف رود تعداد ۸۰ ساطور ابزار در این حوزه منجر شد. آنان در این بررسی‌ها به این نتیجه رسیدند که قدیمی‌ترین ردپای انسان ابزار ساز در آسیای جنوب غربی در این محل شناسایی شده است که قدمتی در حدود یک میلیون و ۸۰۰ هزار سال دارد.

ابزارهای بدست آمده از این منطقه شامل تبر، کارد و چاقو است که مورد استفاده انسان ابزار ساز قرار می‌گرفته است.

سبزوار در کنار جاده ابریشم یا جاده شاهی و راه زیارت معبد بودا قرار گرفته است و آتشکده آذربرزین مهر در این شهر قرار دارد. بیش از ۵۰۰ اثر تاریخی از هزاره سوم قبل از میلاد تاکنون در شهرستان سبزوار شناسایی شده است که بیش از ۱۰۰ اثر آن به ثبت آثار ملی رسیده است.

ابنیه تاریخی

• مسجد جامع سبزوار

مسجد جامع سبزوار با مساحتی حدود چهار هزار متر مربع مشتمل بر ایوانهای قبله، شمالی، صحن، شبستان و رواق در حاشیهٔ جنوبی خیابان بیهق این شهر واقع است. بنا بر شواهد معماری بخش‌هایی از این بنا در طول زمان مرمت و بازسازی شده‌است. در ضلع جنوبی ایوان قبله محراب قرار دارد بر بالای آن کتیبه‌ای به تاریخ ۱۲۹۲ ه. ق و بر راس این ایوان دو مناره آجری دیده می‌شود. در طرفین این قسمت شبستان‌های با طاق ضربی بلند همزمان با بنای ایوان جنوبی ایجاد شده‌است. در دالان سمت شرقی ایوان شمالی مسجد کتیبه‌هایی به صورت سنگ نوشته از دوران صفویه با تاریخ‌های ۹۷۹ و ۱۱۳۶ ه. ق دربارهٔ مراعات سکنه سبزوار و دستوری از شاه طهماسب صفوی ثبت می‌باشد. از عمده تزیینات مسجد جامع سبزوار کاشی هفت رنگ و کاشیکاری خشتی است. این بنا ویژگی‌های معماری سده هشتم هجری را نشان می‌دهد.

• مسجد پامنار

این بنای مذهبی کهن‌ترین مسجد شهر سبزوار است که در ضلع جنوبی خیابان بیهق این شهر قرار دارد. بنای امروزی مسجد با وسعت تقریبی ۳۵۰ متر مربع مشتمل بر شبستان ستوندار و صحن ضلع جنوبی است که بخش الحاقی به این مسجد محسوب می‌گردد. شهرت این بنا به پامنار سبب وجود مناره ای مجاور ایوان با ارتفاع بیش از ۲۰ متر است. ساقه این مناره آراسته به تزیینات و کتیبه‌ای معقلی است که در بخش پایین آن به صورت برجسته دیده می‌شود. بنا به نوشته متون این مسجد در سال ۳۱۷ ه. ق به همت امیر ابوالفضل زیاری تجدید بنا گردید و در سال ۴۲۰ ه. ق نیز توسط خواجه امیرک دبیر برای آن مناره ای ساخته شد. براساس مرمت‌ها و بازسازی‌ها در قرون مختلف قدمت این بنا از قرون اولیه اسلامی تا صفویه و معاصر تخمین زده می‌شود.

• مصلی سبزوار

این بنای آجری واقع در حاشیه جنوبی خیابان مصلی سبزوار واقع شده‌است و مصلی شهر در قرون گذشته بوده‌است که جهت برگزاری نمازهای جمعه و اعیاد مورد استفاده قرار می‌گرفته و مشتمل بر چهار طاقی اصلی (فضای مرکزی)، با گنبدی بر فراز آن و ایوانی بزرگ است. عناصر معماری طرفین ایوان بصورت برج‌های نیم استوانه‌ای نقش پشتیبان پایه‌های طرفین ایوان و جلوگیری از رانش دیوارهای این قسمت را داشته‌اند فضای معماری چهار طاقی انتهای ایوان دارای گنبدی بلند است که به وسیلهٔ آجرهای خفته- راسته پوشش یافته‌است. اگر چه برخی از صاحب نظران بنای مصلی را به دوره سربداریه نسبت می‌دهند اما شیوه ساختمانی آن قابل مقایسه با معماری دوره صفویه است.

• کاروانسرای فرامرزخان (رباط کانون)

این بنا در جبهه غربی میدان کارگر شهر سبزوار قرار دارد. رباط کانون از نوع کاروانسراهای چهار ایوانی است که به استناد وقف نامه موجود در سال ۱۲۹۱ ه. ق توسط حاج فرامرزخان سبزواری جهت استفاده زوار رضا در کنار شاهراه خراسان ساخته شده‌است. ورودی این رباط از بخش جنوبی و از طریق یک هشتی به ایوان جنوبی منتهی می‌گردد. صحن رباط روباز بوده و علاوه بر چهار ایوان اصلی غرفه‌هایی نیز مشرف بر صحن ساخته شده‌است. در انتهای غرفه‌ها حجره‌هایی تعبیه شده که در پشت اتاق‌های شمالی، شرقی و غربی سالن‌هایی طویل جهت بارانداز، مال بند یا اصطبل در نظر گرفته شده‌است و هم اکنون قسمتی از این مکان به عنوان موزه مردم‌شناسی تغییر کاربری یافته‌است.

• خانه باغ اسکویی

باغ و عمارت موسوم به اسکویی در فاصله ۴ کیلومتری غرب شهر سبزوار و در روستای ابارش واقع است. مجموع مساحت این مکان ده هکتار بوده و عمارت آن در میان باغ ساخته شده‌است. عمارت مزبور در دو طبقه ایجاد گردیده و مشتمل بر طبقه زیر زمین مشتمل بر هشتی، حوض خانه، آب انبار، مطبخ، بادگیرخانه و … می‌باشد. طبقه اول از فضاهایی مانند تالار ستوندار شرقی و شمالی، تالار پذیرایی، حجره‌های نشیمن و … تشکیل شده‌است. از جمله عناصر تزیینی این بنا می‌توان به آجرکاری‌های نمای بنا، گچبری قسمت‌های سر ستون‌ها، حوض خانه و نقاشی بر روی گچبری‌های حوض خانه اشاره نمود. قدمت این باغ و عمارت میان آن متعلق به دوره قاجار و مالک آن نیز خاندان اسکویی است.

• مسجد خسرو شیر

این بنا به منار مسجد معروف است و در ۲۰۰ متری روستای خسرو شیر در صد کیلومتری شمال غربی سبزوار واقع گردیده‌است. آنچه از این مسجد باقی‌مانده تنها بخشی از ایوان جنوبی آن است که تزیینات گچی و کتیبه‌های پخته و زیبای دیوارهایش از عظمت و اهمیت آن در دوره آبادانی و رونق حکایت می‌کنند. سبک معماری مسجد از نوع مساجد دو ایوانی است که احتمالاً در دوره سلجوقیان احداث شده و در دوره‌های بعدی مرمت و قسمت‌هایی به آن الحاق شده‌است.

نمایی از مناره خسروگرد

• مناره خسروگرد

میل خسروگرد از نوع میل راهیابی است که بر سر راه خراسان بزرگ احداث شده‌است. مناره خسروگرد براساس کتیبهٔ آن در سال ۵۰۵ ه. ق بنیان شده و به عنوان نمادی از معماری آن عصر قابل تأمل است. تزیینات این بنای تاریخی شامل آجرنمای تراش و قالب زده در اشکال و فرم‌های متعدد و متنوع است.

• بقعه امامزاده یحیی

این بنا در تقاطع خیابان اسرار و بیهق شهر سبزوار قرار دارد و مشتمل بر فضای داخلی گنبد دار، ایوان و مناره‌ها و دو فضای ارتباطی است. گنبد بقعه با کاشی‌های زیبای فیروزه‌ای رنگ پوشیده شده و نمای بنا از خیابان بیهق نیز با کاشی‌های بسیار نفیس آراسته شده‌است. گویا کهن‌ترین بخش بنا گنبد خانه آن است که با پلان مربع و به صورت چهار ایوانی به سبک ویژه معماری سده هشتم و هفتم ساخته شده‌است. تزیینات نمای بقعه در سال ۱۳۸۰ ه. ق نصب شده و فضای داخلی آن مزین به کاشی، گچ، سنگ و آینه کاری است. این مکان در حال حاضر بعنوان یک زیارتگاه مورد احترام و توجه بوده و مکان تاریخی گردشگری نیز به شمار می‌آید.

• آرامگاه حاج ملا هادی سبزواری (اسرار)

حاج ملا هادی سبزواری در سال ۱۲۱۲ ه. ق در سبزوار پای به عرصه حیات نهاد و از همان اوایل به فراگیری علوم دینی پرداخت. پس از عزیمت به شهرهای مشهد و اصفهان به مشهد بازگشت و به تدریس حکمت، فقه و تفسیر مشغول شد. مدتی در کرمان متوطن گردید و سپس به زادگاه خود بازگشت و در مدرسه فصیحیه تدریس آغاز نمود. حاج ملا هادی سبزواری متخلص به اسرار در سال ۱۲۸۹ ه. ق در سن ۷۷ سالگی دار فانی را وداع گفت. از وی آثار ارزشمندی نظیر منظومه فلسفه، شرح منظومه در منطق، شرح لیالی، حاشیه بر تجرید و … بر جای مانده‌است. بنای آرامگاه این فیلسوف بزرگ در ضلع جنوبی میدان کارگر شهر سبزوار واقع است. فضای داخلی آرامگاه شامل طرحی چلیپایی شکل بوده که در آن حجره‌ها و اتاق‌هایی تعبیه گردیده‌است. تزیینات، ترمیم و استحکام بخشی آرامگاه در اوایل سال ۱۳۴۰ ه. ش توسط انجمن آثار ملی انجام شده‌است. کاشی کاری‌های رنگارنگ بر زمینه لاجوردی و گنبد فیروزه‌ای رنگ به بنا جلوه و شکوه خاصی بخشیده‌است. بنای اولیه آرامگاه کمی پس از وفات حاج ملا هادی سبزواری توسط میرزا یوسف مستوفی المالک ساخته شد.

• مقبره خانوادگی و آرامگاه میرزا امین التجار مشهدی

بنای این امارت در دوره قاجار احداث گردید که از نظر معماری با طرح و نقشهای مستطیل شکل مشتمل بر صحن کوچک و دو گنبد با تزئینات رسمی بندی و دو اتاق است این آرامگاه مدفن امین التجار مشهدی از بزرگترین بازرگانان سبزوار در دوره قاجاریه می‌باشد. این بنا در سال ۱۳۷۲ با شماره ثبت ۱۲۳۹۷ به جمع آثار باستانی سبزوار پیوست. افراد مدفون در این آرامگاه به شرح ذیل می‌باشند: میرزا محمد صادق امین التجار مشهدی ___ میرزا محمد امینی فرزند میرزا محمد صادق امین التجار ___ حاجیه خانم صغری امینی/علوی/ فرزند میرزا محمد صادق امین التجار ___ سلطان آغا امینی /صبوری/فرزند میرزا محمد صادق امین التجار ___ بیگم آغا علوی /امامی/فرزند میرزا محمد امینی ___ قوام علوی فرزند میرزا محمد امینی ___ بانو حشمت علوی فرزند قوام___ بی بی طوبی امینی فرزند معاون تولیه ___ بانو عذرا کلانتر /علوی/ فرزند نظر علی.

• مدرسه فخریه

این بنا در نزدیکی تقاطع خیابان اسرار و خیابان بیهق شهر سبزوار قرار دارد. استاد محمد کریم پیرنیا، پدر معماری سنتی ایران، معمار، محقق، نویسنده، استاد دانشگاه و نظریه‌پرداز معاصر معماری ایران از آن به عنوان قدیمی‌ترین مدرسه ایران یاد کرده است. این مدرسه که به گفته استاد پیرنیا تأسیس آن به زمان فخرالدوله دیلمی در قرن چهارم هجری باز می‌گردد با حدود ۱۱۰۰ سال سابقه حتی از مدارس مشهور نظامیه نیز قدیمی تر است که این خود نشان دهنده جایگاه و مرکزیت فرهنگی و تمدنی دارالمومنین سبزوار در سرزمین پهناور ایران از گذشته‌های دور تا به امروز است. مدرسه فخریه به دلیل قدمت طولانی در بعضی منابع به عنوان مدرسه کهنه نیز معرفی شده است.

• آرامگاه بقراط

حاج محمّد حسن بن محمد تقی سبزواری ملقّب به بقراط التولیّه از فضلا و علما و اطبّا و نویسندگان قابل سبزوار است که به تألیف و ترجمه اشتغال داشته است. آثار او عبارتند از:۱. ضیاء العینین فی تذکرة اصحاب الحسین ‰ مشتمل بر ده ضؤ؛ ۲. قوانین حفظ الصحّه‏؛ ۳. علاج الامراض‏؛ ۴. دزدان پاریس‏؛ ۵. شهر تاریک‏؛ ۶. مقصر بی‌گناه‏. بقراط علاوه بر ادب و شعر، در حکمت و علم طب هم دستی داشته و بیماران را با داروهای گیاهی و دستورات پزشکی درمان می‌کرده است. بقراط التولیه در حدود سال ۱۲۴۰ خورشیدی در سبزوار زاده شد و در سال ۱۳۲۳ هـ. ش مصادف با سال ۱۳۶۳ ق. در سبزوار درگذشت. آرامگاه بقراط به شمارة ۵۹۰۹ و در تاریخ ۸/۵/۱۳۸۱ به ثبت آثار ملّی و تاریخی رسیده است. آرامگاه وی در حد فاصل میدان کارگر و۲۲بهمن قرار گرفته است.

باستان شناسی

• تپه دامغانی

محلات قدیمی سبزوار

کلاه فرنگی -پامنار -سبریز -دروازه عراق -حمام حکیم - پیرنیا -گود انبار - قنبرسیاه -افتخار -نه بام -پادگان عرب ها- جعفرآباد -سروستان - هفت پیچ (قربانی‌ها)-سرده -ارگ -نواش -کوشک -باغ رضوان -عطاملک -آب قصبه -باغ متولی

دورنمای سبزوار رو به قلعه حکومتی - سال ۱۳۱۲

غذاهای محلی سبزوار

غذاهای محلی رایج در سبزوار دارای تنوع و فراوانی بوده و هرکدام از آن‌ها مربوط به یک مقطع زمانی خاص می‌باشد از مشهورترین این غذاها می‌توان به آوجیج- اشکنه- کماج- مسوه- دنی- کاچی- آش جوش بره- آش قوریتی- قلیه بادمجون، علف ماست (شبیه بورانی اسفناج) اشاره نمود.

هنرهای سنتی

در شهرستان سبزوار هنرهای سنتی چه بسا به لحاظ تفنن و چه جهت رفع نیازهای روزمره در گذشته رواج کامل داشته و محصولات هنری در بازارهای پر رونق عرضه می‌شده‌است اما امروزه از آن خلاقیت‌ها و ابداعات و ابتکارات چندان خبری نیست و در معدود کارگاه‌ها، گیوه دوزی، نمد مالی، مسگری، سفالگری، خراطی و سبدبافی به گونه‌ای محدود رواج دارد صرفاً برای تأمین بخش بسیار ناچیزی از نیاز روستاییان می‌باشد و چندان هم با معیارها و مصداق هنرهای سنتی شهرستان تناسب ندارد. در این شهرستان ۴۵ رشته از هنرهای سنتی فعالیت دارند.

گردشگاه‌ها و جاذبه‌های طبیعی

• پناهگاه حیات وحش شیر احمد
• منطقه شکار ممنوع پروند
• آتشکده آذربرزین‌مهر:و به قول اهالی محلی روستای ریوند: خانه دیو، یکی از سه آتشکده بزرگ دوره ساسانیان و آتشکده دهقانان است این آتشکده در ارتفاع ۲۰۶۱ متری از سطح دریا و در کوهستان فشتنق بین شاهرود، سبزوار و در حوالی روستای فشتنق قرار دارد.
• چنار ۲۵۰۰ سالهٔ کیذقان
• باغ ملی: خیابان اسدآبادی (۵/۱ هکتار)
• پارک امام رضا: ۶/۵ هکتار
• پارک لاله (معروف به شهربازی): میدان دکتر شریعتی
• فلکه نجارآباد:از میادین قدیمی و به نام درشمال شهر سبزوار است که بعنوان نمادی از توسعه وابادانی این شهر به شمار می‌رود و امروزه به میدان صاحب الزمان تغییر نام داده است.
• پارک جنگلی شمال شهر (شهدای گمنام): ۷۰ هکتار
• پارک ارم: خیابان طالقانی (۷ هکتار)
• پارک خطی امید: حاشیه بلوار توحید شهر (۴ هکتار)
• پارک بهمن: کمربندی جنوب شهر (۵ هکتار)
• رودخانه ششتمد: شهر ششتمد
• رودخانه ریوند: ۳۵ کیلومتری سبزوار
• رودخانه دلبر: ۲۵ کیلومتری شمال غربی سبزوار
• طبیعت جغتای: شهر جغتای شمال غربی سبزوار
• مناظر طبیعی روستای طبس: کوهپایه‌های روستای روستای طبس
• طبیعت روستای بلاش‌آباد: شمال سبزوار
• طبیعت روستای نشیب: روستای نشیب بخش خوشاب (توضیح: شهرستان خوشاب اخیراً از شهرستان سبزوار مستقل شده‌است)
• طبیعت روستای استاج: بخش روداب ۵۰ کیلومتری جنوب سبزوار
• آبشارهای بفره
• آبشار بید
• آبشار نورآباد

صنایع دستی

رایج‌ترین و پر رونق‌ترین هنر سنتی شهرستان هنر قالیبافی است که در شهر و روستا رواج دارد اما این هنر هم مثل دیگر هنرهای سنتی رو به زوال است. در حال حاضر قالی بافان سبزواری از طرح‌های مشهدی، تبریزی و کاشانی استفاده می‌کنند که تعداد آن ۲۲ طرح است. در روستای جوین نیز طرح‌های بلوچی و کردی بیشتر توسط بانوان بافته می‌شود. طرح‌ها و نقشه‌های قالی سبزوار مثل دیگر شهرها و روستای خراسان شاد و اصیل و زیباست و در صورت توجه و عنایت بیشتر می‌توان علاوه بر پاسداری از فرهنگ اصیل و هنرهای سنتی، منبع اقتصادی مهمی نیز باشد.

سوغات و بازارهای سنتی

هنوز در گوشه و کنار سبزوار می‌توان با مراکز تولید صنایع دستی و مشاغل سنتی روبرو شد. بازارهایی که همانند سالیان گذشته در آن استاد کاران به کار مشغولند. از جمله این مشاغل سنتی در شهرستان سبزوار می‌توان به آهنگری، خراطی، نمدمالی و نخ تابی اشاره نمود. مهمترین سوغات سبزوار کلوچه زنجفیلی سبزواری است که در میان مردم محلی و گردشگران طرفداران بسیاری دارد.

مشاهیر و بزرگان سبزوار

• حاج ملا هادی سبزواری: حکیم، فیلسوف عارف قرن ۱۳ صاحب اسرار
• ملا حسین واعظ کاشفی: حسین بن علی بیهقی مشهور به ملا حسین واعظ کاشفی ادیب و عالم قرن ۱۰
• سید عبدالاعلی موسوی سبزواری: فقیه و مفسر و قرآن‌پژوه بزرگ جهان تشیع و از مفاخر علمی و برجستهٔ اسلام در دورهٔ معاصر است.
• شیخ‌الرئیس افسر: نوادهٔ فتحعلی شاه قاجار، نمایندهٔ مجلس و شاعر
• ابن یمین: شاعر قرن هشتم هجری
• امیر شاهی سبزواری: شاعر قرن نهم هجری- وفات ۸۵۷ هـ. / ۱۴۵۲ م.
• سالک سبزواری: شاعر
• ضیایی سبزواری: شاعر قرن سیزدهم هجری
• تجلّی سبزواری: ادیب و شاعر - (۱۳۰۰–۱۳۶۰) قمری
• حسین ممتحنی متخلص به حمید سبزواری: شاعر معروف انقلاب
• محمود عنبرانی: شاعر، نویسنده، مترجم و پژوهشگر ایرانی
• علی شریعتی: نویسنده و جامعه‌شناس بزرگ ایران و از مفاخر علمی و برجسته در دوره معاصر است.
• محمود دولت‌آبادی: آقای رمان ایران - نویسندهٔ رمان کلیدر
• دکتر قاسم غنی: وزیر، پزشک و ادیبی که تصحیح دیوان حافظ و رباعیات خیام از آثار اوست.
• ابوالفضل بیهقی: تاریخ‌نگار و نویسندهٔ دربار غزنوی. نویسندهٔ تاریخ بیهقی (تاریخ مسعودی)
• سید احمد سیادتی: بنیان‌گذار طب کودکان در ایران، از شاگردان دکتر محمد قریب
• خواجه نظام‌الملک طوسی: وی از دهقان زادگان بیهق (سبزوار) بود. از آنجا که دانش اندوزی اش در شهر توس (طوس) بود طوسی خوانده می‌شد. وزیر دورهٔ سلجوقیان
• عبدالرزاق باشتینی: حاکم نهضت سربداران
• وجیه الدین امیر مسعود: حاکم نهضت سربداران
• ابوالحسن بیهقی: ظهیرالدین ابوالحسن علی بن ابوالقاسم زید ابن محمد بیهقی معروف به ابن فندق و فرید خراسان حکیم و ادیب مشهور ایران و از ریاضی دانان قرن ششم هجری
• عبدالرزاق بغایری: استاد ریاضی و مهندسی در دارالفنون. وی از پیشگامان علم نقشه‌برداری و جغرافیا در ایران بود. تعیین خطوط مرزی و نقشه‌برداری از مرزهای ایران برای اولین بار، تهیهٔ اولین نقشهٔ تهران و ابداع قطب نمای قبله نما از کارهای شاخص اوست.
• سعید سلطان‌پور: کارگردان، نمایش نامه نویس و شاعر قبل از انقلاب
• محمدتقی شریعتی: پدر دکتر علی شریعتی، پایه‌گذار کانون نشر حقایق اسلام
• سید حسن امین: استاد بازنشسته دانشگاه گلاسگو اسکاتلند در رشته حقوق بین‌الملل و مدیرمسئول ماهنامه حافظ
• عبدالحسین وهاب‌زاده: دانش‌آموخته رشته بوم شناسی در دانشگاه آیووا آمریکا و مترجم آثار حوزه محیط زیست
• امین‌الشریعه سبزواری: از مشاهیر، علما و فضلا و ادبای شیعی در اواخر قاجار
• غلامعلی بسکی: حامی بزرگ محیط زیست ایران - پدر طبیعت ایران
• محمدباقر سبزواری: معروف به «محقق سبزواری»، از علماء و فقهای شیعه در قرن یازدهم هجری بوده است.
• بهزاد نبوی: وزیر صنایع سنگین در زمان میر حسین موسوی و نایب رئیس مجلس ششم شورای اسلامی و فعال سیاسی اصلاح طلب که پدرش سبزواری و از نوادگان حاج ملاهادی سبزواری است.
• حسین قندی: آقای تیتر ایران - روزنامه‌نگار
• علی اصغر عنابستانی  : اولین فرماندار بومی سبزوار بزرگ . استاندار چهارمحال و بختیاری
• شیخ عبدالحمید بلاغی سبزواری: فقیه و مجتهد متوفی آذر ماه 1386

نگاره‌هایی از مشاهیر سبزوار

ابوالفضل بیهقی

حکیم سبزواری

شیخ‌الرئیس افسر

خواجه نظام الملک

محمدتقی شریعتی

دکتر علی شریعتی

سید عبدالاعلی موسوی سبزواری

محمود دولت‌آبادی

دکتر بسکی

چهره‌های ماندگار سبزوار

• فخرالدین حجازی
• حمید سبزواری
• دکتر احمد سیادتی
• دکتر علی شریعتی
• محمود دولت‌آبادی
• دکتر قاسم غنی
• دکتر سید محمد علوی مقدم

اسطوره‌ها و افسانه‌ها

مردم سبزوار معتقدند جنگ ایرانیان و تورانیان در حوالی سبزوار اتفاق افتاده‌است. همین‌طور معتقدند گور سهراب در این شهر و در محل فعلی شهرداری سبزوار قرار داشته‌است و کلاه خود و زره مکشوفه در سال‌های گذشته به موزه آستان قدس رضوی تحویل شده و شهرداری سبزوار در حال حاضر بنای یادبودی بر آن نهاده‌است. هر چند بسیاری داستان رستم و سهراب را اثری اساطیری می‌دانند. در تاریخ بیهقی (تاریخ مسعودی) مطالبی در این خصوص آمده‌است و در شرح مسافرت شاه طهماسب صفوی به خراسان و گذرش از شهر سبزوار به هنگام اجرای نمایش رستم و سهراب توسط کسانی که برای خیر مقدم به پیشواز شاه آمده‌اند از اینکه مردم سبزوار این گونه با شاهنامه و مضامین آن آشنایند متعجب می‌شود.

دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی

• دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی سبزوار
• دانشگاه فناوری‌های نوین سبزوار
• دانشگاه حکیم سبزواری
• دانشگاه آزاد اسلامی واحد سبزوار
• دانشگاه پیام نور سبزوار
• دانشکده فنی پسرانه امام خمینی سبزوار
• آموزشکده فنی دخترانه بقیةالله سبزوار
• مرکز تربیت معلم علامه طباطبایی سبزوار
• آموزشکده فنی و حرفه‌ای سما واحد سبزوار
• دانشگاه علمی کاربردی سبزوار۱
• دانشگاه علمی کاربردی سبزوار۲
• مؤسسه غیرانتفاعی ابن یمین
• مؤسسه غیرانتفاعی بیهق
• مؤسسه غیرانتفاعی سربداران

ورزش

• هندبال :سبزوار مهد هندبال ایران
• کشتی با چوخه
• کشتی آزاد
• والیبال نشسته
• ورزش زورخانه‌ای

شهرهای خواهرخوانده

سبزوار با یک شهر جهان خواهرخوانده است:

زمان	کشور	شهر خواهرخوانده
۲۰۱۰	ایران	کاشان

گفتاوردها

• مولانا جلال‌الدین محمد بلخی معروف به مولوی:

سبزوار است این جهان بی‌مدار

ما چو بوبکریم در وی خوار و زار

• ابوالحسن علی بن زید بیهقی در قرن ششم در باب «مضاف و منسوب به هر شهری» در کتابش نوشته:

«در هر ناحیتی و ولایتی چیزی بود بدان ناحیت و ولایت منسوب، گویند حکمای یونان، زرگران شهر حرّان، ... ادبای بیهق و غرض ازین نسبتها آن بود که در هیچ موضع دیگر مثل این چیزها که یاد کرده آمد، نبود.»

• میرزا سراج:

«سبزوار یکی از شهرهای معظم حکومت‌نشین و آباد خراسان است. بسیار شهرچهٔ مرغوب و خوش آب و هوای قشنگ است. نسبت به سایر شهرهای خراسان پاکیزه و آزاده است.»

• هانری رنه دالمانی در سفرنامهٔ از خراسان تا بختیاری دربارهٔ نام سبزوار:

«شاید به‌مناسبت باغ‌های زیادی که مانند کمربند آن را فراگرفته‌اند، چنین (سبزوار) نامیده می‌شود.»

• حکایت محمد خوارزمشاه:

حکایت محمد خوارزمشاه کی شهر سبزوار کی همه رافضی باشند به جنگ بگرفت اما جان خواستند گفت آنگه امان دهم کی ازین شهر پیش من به هدیه ابوبکر نامی بیارید.

شد محمد آلپ الغ خوارزمشاه		در قتال سبزوار پر پناه
تنگشان آورد لشکرهای او		اسپهش افتاد در قتل عدو
سجده آوردند پیشش کالامان		حلقه‌مان در گوش کن وا بخش جان
هر خراج و صلتی که بایدت		آن ز ما هر موسمی افزایدت
جان ما آن توست ای شیرخو		پیش ما چندی امانت باش گو
گفت نرهانید از من جان خویش		تا نیاریدم ابوبکری به پیش

پیوند به بیرون

در پروژه‌های خواهر می‌توانید در مورد سبزوار اطلاعات بیشتری بیابید.

---

در میان واژه‌ها از ویکی‌واژه
در میان گفتاوردها از ویکی‌گفتاورد
در میان تصویرها و رسانه‌ها از ویکی‌انبار

• شهرداری سبزوار
• دفتر سرمایه‌گذاری و مشارکتهای شهرداری
• فرمانداری سبزوار
• شورای اسلامی شهر سبزوار
• فرودگاه سبزوار
• موزه شهر سبزوار