“Προσεγγίζοντας διδακτικά το ποίημα “Ελένη” - Όροι και προϋποθέσεις διδακτικής ευστοχίας, του Νικήτα Παρίση

Ημερίδα αφιερωμένη στο Γιώργο Σεφέρη, με αφορμή τη συμπλήρωση 40 ετών από το θάνατό του, συνδιοργάνωσαν τα Εκπαιδευτήρια Δούκα και η Εταιρεία Συγγραφέων, το Σάββατο 24 Μαρτίου 2012 με τη συμμετοχή διακεκριμένων συγγραφέων, κριτικών και πανεπιστημιακών δασκάλων οι οποίοι φώτισαν, ο καθένας από τη σκοπιά του, συμπληρωματικές πλευρές της προσωπικότητας και του έργου του μεγάλου ποιητή που χάρισε στην Ελλάδα το πρώτο της Βραβείο Νόμπελ το 1963.

Ένα σχήμα ερμηνευτικής ανάγνωσης του Σεφερικού ποιήματος Ελένη  αποπειράθηκε  να δώσει στην ομιλία του ο φιλόλογος και συγγραφέας κ. Νικήτας Παρίσης.  Τίτλος της ομιλίας: "Προσεγγίζοντας διδακτικά ένα σεφερικό ποίημα – Όροι και προϋποθέσεις διδακτικής ευστοχίας".  Το ποίημα ανήκει στην ποιητική συλλογή Ημερολόγιο Καταστρώματος Γ΄ που εκδόθηκε το Δεκέμβριο του 1955. 

ΕΛΕΝΗ

(απαγγελία Τρύφων Καρατζάς, ηθοποιός)

ΤΕΥΚΡΟΣ:      ... ες γην εναλίαν Κύπρον ου μ` εθέσπισεν
                        οικείν Απόλλων, όνομα νησιωτικόν
                        Σαλαμίνα θέμενον της εκεί χάριν πάτρας.
                        ................................................................

ΕΛΕΝΗ:          Ουκ ήλθον ες γην Τρωάδ` , αλλ`  είδωλον ήν.
                        .....................................................................

ΑΓΓΕΛΟΣ:    Τι φής;
                    Νεφέλης άρ` άλλως είχομεν πόνους πέρι;

                     ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ, ΕΛΕΝΗ

"Τ' αηδόνια δε σ` αφήνουνε να κοιμηθείς στις Πλάτρες''.

Αηδόνι ντροπαλό, μες στον ανασασμό των φύλλων,

σύ που δωρίζεις τη μουσική δροσιά του δάσους

στα χωρισμένα σώματα και στις ψυχές

αυτών που ξέρουν πως δε θα γυρίσουν.                                     

Τυφλή φωνή, που ψηλαφείς μέσα στη νυχτωμένη μνήμη

βήματα και χειρονομίες^. δε θα τολμούσα να πω φιλήματα^.

και το πικρό τρικύμισμα της ξαγριεμένης σκλάβας.

 

"Τ' αηδόνια δε σ` αφήνουνε να κοιμηθείς στις Πλάτρες".

 

Ποιες είναι οι Πλάτρες; Ποιος το γνωρίζει τούτο το νησί;         

Έζησα τη ζωή μου ακούγοντας ονόματα πρωτάκουστα:

καινούργιους τόπους, καινούργιες τρέλες των ανθρώπων

ή των θεών^.

                     η μοίρα μου που κυματίζει

ανάμεσα στο στερνό σπαθί ενός Αίαντα

και μιαν άλλη Σαλαμίνα                                                           

μ` έφερε εδώ σ' αυτό το γυρογιάλι.

                                                         Το φεγγάρι

βγήκε απ` το πέλαγο σαν Αφροδίτη^.

σκέπασε τ` άστρα του Τοξότη, τώρα πάει να `βρει

την καρδιά του Σκορπιού, κι όλα τ` αλλάζει.

Πού είναι η αλήθεια;                                                               

Ήμουν κι εγώ στον πόλεμο τοξότης^.

το ριζικό μου, ενός ανθρώπου που ξαστόχησε.

Αηδόνι ποιητάρη,

σαν και μια τέτοια νύχτα στ` ακροθαλάσσι του Πρωτέα

σ` άκουσαν οι σκλάβες Σπαρτιάτισσες κι έσυραν το θρήνο,       

κι ανάμεσό τους-ποιος θα το `λεγε-η Ελένη!

Αυτή που κυνηγούσαμε χρόνια στο Σκάμαντρο.

Ήταν εκεί, στα χείλια της ερήμου^. την άγγιξα, μου μίλησε:

"Δεν είν` αλήθεια, δεν είν` αλήθεια" φώναζε.

"Δεν μπήκα στο γαλαζόπλωρο καράβι.                                 

Ποτέ δεν πάτησα την αντρειωμένη Τροία".

 

Με το βαθύ στηθόδεσμο, τον ήλιο στα μαλλιά, κι αυτό

       το ανάστημα

ίσκιοι και χαμόγελα παντού

στους ώμους στους μηρούς στα γόνατα^.

ζωντανό δέρμα, και τα μάτια                                              

με τα μεγάλα βλέφαρα,

ήταν εκεί, στην όχθη ενός Δέλτα.

                                                      Και στην Τροία;

Τίποτε στην Τροία-ένα είδωλο.

Έτσι το θέλαν οι θεοί.

Κι ο Πάρης, μ` έναν ίσκιο πλάγιαζε σα να ήταν πλάσμα             

       ατόφιο^.

κι εμείς σφαζόμασταν για την Ελένη δέκα χρόνια.

 

Μεγάλος πόνος είχε πέσει στην Ελλάδα.

Τόσα κορμιά ριγμένα

στα σαγόνια της θάλασσας στα σαγόνια της γης^. 

τόσες ψυχές                                                                 

δοσμένες στις μυλόπετρες, σαν το σιτάρι.

Κι οι ποταμοί φουσκώναν μες στη λάσπη το αίμα

για ένα λινό κυμάτισμα για μια νεφέλη

μιας πεταλούδας τίναγμα το πούπουλο ενός κύκνου

για ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν Ελένη.                         

Κι ο αδερφός μου;

                               Αηδόνι αηδόνι αηδόνι,

τ` είναι θεός; τι μη θεός; και τι τ` ανάμεσό τους;

"Τ' αηδόνια δε σ` αφήνουνε να κοιμηθείς στις Πλάτρες".

Δακρυσμένο πουλί,

                                στην Κύπρο τη θαλασσοφίλητη

που έταξαν για να μου θυμίζει την πατρίδα,                        

άραξα μοναχός μ` αυτό το παραμύθι,

αν είναι αλήθεια πως αυτό είναι παραμύθι,

αν είναι αλήθεια πως οι άνθρωποι δε θα ξαναπιάσουν

τον παλιό δόλο των θεών^.

                                          αν είναι αλήθεια

πως κάποιος άλλος Τεύκρος, ύστερα από χρόνια,                 

ή κάποιος Αίαντας ή Πρίαμος ή Εκάβη

ή κάποιος άγνωστος, ανώνυμος που ωστόσο

είδε ένα Σκάμαντρο να ξεχειλάει κουφάρια,

δεν το `χει μες στη μοίρα του ν` ακούσει

μαντατοφόρους που έρχουνται να πούνε                            

πως τόσος πόνος τόση ζωή

πήγαν στην άβυσσο

για ένα πουκάμισο αδειανό για μιαν Ελένη.

Όπως ανέφερε ο κύριος Παρίσης, το ποίημα ακουμπάει στο μύθο. Υπάρχει σ` ολόκληρο το ποίημα μια κρούστα με μυθικά στοιχεία κάτω από την οποία κρύβεται και μένει να αποκαλυφθεί η ποιητική αλήθεια. Όταν το διαβάζουμε έχουμε την αίσθηση της λειτουργίας μιας  παλίνδρομης κίνησης από το τώρα στο τότε και από το τότε στο τώρα. Πρόκειται για τη μυθική μέθοδο του Σεφέρη που δεν φωτίζει άμεσα, άπλετα, έντονα το τώρα αλλά το περιτυλίγει στην κρούστα του μύθου και αφήνει να μιλήσει ο μύθος για το τώρα. Είναι μία μέθοδος "ποιητικής υποβλητικότητας".

Την ομιλία του κυρίου Νικήτα Παρίση μπορούμε να παρακολουθήσουμε εδώ.

Ο Υπερρεαλισμός

Ο Υπερρεαλισμός

View more presentations or Upload your own.

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Το Μοιρολόγι της Φώκιας

Το Μοιρολόγι της Φώκιας είναι ένα διήγημα στο οποίο ο Παπαδιαμάντης σκηνοθετεί, φωτίζει και κινεί τα πρόσωπά του μέσα σε ελάχιστη ώρα, σε ελάχιστο χώρο, σε ελάχιστο φως, με ελάχιστα λόγια.

Η αφήγηση αρχίζει με μοιρολόγι (της γρια-Λούκαινας) και τελειώνει με μοιρολόγι (της φώκιας). "Ανάμεσα σ` αυτά τα δύο ακραία νήματα του μύθου βρίσκονται η μουσική μαγεία από το σουραύλι ενός βοσκού και ο ήχος του θανάτου της Ακριβούλας".
Η Ακριβούλα είναι ένα εννιάχρονο κορίτσι, εγγόνι της γρια-Λούκαινας. "Παγιδεύεται μέσα σε μια στιγμή μουσικής μαγείας και χάνει οριστικά την ίδια τη μαγεία της ζωής. Με μια κραυγή, ένα απλό "μπλουμ", συντελείται το πέρασμα από τη μαγεία της ζωής στο έρεβος του θανάτου". Ακολουθεί ο θρήνος, όχι από ανθρώπινη ύπαρξη αλλά από μια φώκια.

Ο θάνατος της Ακριβούλας πνίγηκε στην άγνοια των άλλων. Η ζωή όμως, δε σταματάει. Συνεχίζει, με όλα της τα βάσανα, τη δική της πορεία.

Σαν νά 'χαν ποτέ τελειωμό
τα πάθια κ' οι καημοί του κόσμου.

Στο παρακάτω βίντεο ξετυλίγονται οι σκέψεις μας κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης και ερμηνευτικής επεξεργασίας του λογοτεχνικού κειμένου στην τάξη. Τις αποτυπώσαμε σε λεκτικά σχήματα με κίνηση (σημαντική υπήρξε σ` αυτό το στάδιο η συμβολή του power point), τα οποία συνδυάσαμε με θρυμματισμένες λέξεις ή φράσεις μέσα από το κείμενο. Στόχος μας ήταν να σκηνοθετήσουμε μια παρουσίαση του έργου με τρόπο που να δίνει έμφαση στην οπτικότητα και την αποσπασματικότητα, ξεφεύγοντας έτσι από τη γραμμική ανάγνωση ενός γραπτού σημειώματος. Οι "σιωπές" των αποσπασμάτων προσφέρονται ως "κενά" για συμπλήρωση. Στο βίντεο συμπληρώνονται με το μελωδικό ήχο του τραγουδιού.

Μουσική: Λουδοβίκος των Ανωγείων, Το μοιρολόγι της φώκιας, από το cd "Γκρεμό δεν έχουν τα πουλιά".
Εικαστική ματιά: Ναβρόζογλου Μάγδα, Β΄ Λυκείου Πεδινής Ιωαννίνων.

( Έχω εγγράψει τo power point και σε screencast).

Οδυσσέας Ελύτης, Το Άξιον Εστί. Η δομή των ΠΑΘΩΝ

Το Άξιον Εστί του Ελύτη, είναι ένα μεγάλο ποίημα με εξαιρετικά περίπλοκη αρχιτεκτονική, στο οποίο ο ποιητής συνόψισε όλα τα αισθήματα της ωριμότητάς του. "Άξιον Εστί" είναι μια φράση που τη συναντά κανείς στον επιτάφιο θρήνο της Μ. Παρασκευής. "Άξιον Εστί μεγαλύνειν σε τον Ζωοδότην...".

Ολόκληρη η σύνθεση διαιρείται σε τρία μέρη: "Γένεσις", "Πάθη", "Δοξαστικόν".
Το δεύτερο μέρος, "Τα Πάθη", αποτελείται από τρεις κατηγορίες:

• τους ψαλμούς,
• τα άσματα και
• τα αναγνώσματα,

που αποτελούν τρεις ενότητες και εναλλάσσονται με μαθηματική τάξη. Κάθε ενότητα αποτελείται από έξι ψαλμούς, τέσσερα άσματα και δύο αναγνώσματα. Έχουμε δηλαδή στα "Πάθη" συνολικά, 18 Ψαλμούς, 12 άσματα και 6 αναγνώσματα.
Από θεματική άποψη, η πρώτη ενότητα αναφέρεται στη Συνείδηση μέσα στην Παράδοση, η δεύτερη στη Συνείδηση μέσα στον Κίνδυνο και η τρίτη στη Συνείδηση μέσα στην υπέρβαση του Κινδύνου.

Οι Ψαλμοί έχουν για πρότυπο τα βυζαντινά τροπάρια και τους Ψαλμούς του Δαβίδ. Είναι γραμμένοι σε ελεύθερο στίχο και κατά ζεύγη.
Τα άσματα, που περιβάλλουν τα αναγνώσματα έχουν μια αυστηρή στιχουργική μορφή. Γενικό χαρακτηριστικό των ασμάτων είναι η διαίρεσή τους σε οριζόντια ημιστίχια με ένα κόσμημα (ρόδακα) στο σημείο του χωρισμού, που συνήθως αποτελεί και ένδειξη μετρικής τομής.
Τα αναγνώσματα, που αποτελούν τη σπονδυλική στήλη των Παθών, είναι γραμμένα στο ύφος των απομνημονευμάτων του Μακρυγιάννη και των περικοπών του Ευαγγελίου. Το περιεχόμενό τους αποτελεί μια ρεαλιστική απεικόνιση της εμπειρίας που είχε ο ποιητής σαν ανθυπολοχαγός στο Αλβανικό μέτωπο και σαν αυτόπτης μάρτυρας της Κατοχής και του εμφυλίου πολέμου.
(Από το βιβλίο: ΚΙΜΩΝ ΦΡΑΪΕΡ, ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ ΤΟ ΤΙΜΗΜΑ, Εισαγωγή στην ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη, Κέδρος 1978).

Δημιούργησα στο power point ένα σχεδιάγραμμα της δομής των Παθών και με το πρόγραμμα Screenr κατέγραψα σε βίντεο όλες τις κινήσεις μου στον υπολογιστή μου καθώς και τα ηχητικά αποσπάσματα από κάποια σημεία της παρουσίασης (προέρχονται από το βίντεο της εκπαιδευτικής τηλεόρασης Άξιον Εστί-Τα Πάθη). Η επόμενη κίνηση ήταν να δημοσιεύσω το βίντεο στο youtube.
Το Screenr είναι πολύ απλό και εύχρηστο εργαλείο που το μόνο που χρειάζεται είναι ένα Sign Up στο Twitter. Υπάρχει επεξηγηματικό βίνεο στην αρχική σελίδα.

Οδυσσέας Ελύτης, Το Άξιον Εστί, Τα Πάθη, άσμα η΄

ακούστε

Γύρισα τα μάτια. * δάκρυα γιομάτα

κατά το παραθύρι

Και κοιτώντας έξω * καταχιονισμένα

τα δέντρα των κοιλάδων

Αδελφοί μου, είπα * ως κι αυτά μια μέρα

κι αυτά θα τ' ατιμάσουν

Προσωπιδοφόροι * μες στον άλλον αιώνα

τις θηλιές ετοιμάζουν

Δάγκωσα τη μέρα * και δεν έσταξε ούτε

σταγόνα πράσινο αίμα

Φώναξα στις πύλες * κι η φωνή μου πήρε

τη θλίψη των φονιάδων

Μες στης γης το κέντρο * φάνηκε ο πυρήνας

που όλο σκοτεινιάζει

Κι η αχτίδα του ήλιου * γίνηκε, ιδέστε

ο μίτος του Θανάτου!

Τόσο δεν αγγίζουν * η φωτιά με το άχτι

που πένεται ο λαός μου

Του Θεού το στάρι * στα ψηλά καμιόνια

το φόρτωσαν και πάει

Μες στην έρμη κι άδεια * πολιτεία μένει

το χέρι που μονάχα

Με μπογιά θα γράψει * στους μεγάλους τοίχους

ΨΩΜΙ ΚΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ