เพลงมหาฤกษ์ เป็นเพลงที่ใช้บรรเลงในเวลาได้ฤกษ์เปิดงานที่เป็นพิธีสำคัญ สำหรับเชื้อพระวงศ์ที่ต่ำกว่าชั้นพระบรมวงศ์ลงมา ข้าราชการที่มีระดับต่ำกว่านายกรัฐมนตรี และทหารที่มียศต่ำกว่าจอมพลลงมา จนถึงสามัญชนทั่วไป ประพันธ์ทำนองโดยสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าบริพัตรสุขุมพันธุ์ กรมพระนครสวรรค์วรพินิต ทรงพระนิพนธ์ดัดแปลงจากทำนองไทยของเดิม เพลงมหาฤกษ์นี้เป็นเพลงที่มีทำนองใช้สำหรับบรรเลงอย่างเดียวไม่มีบทร้อง เช่นเดียวกับเพลงมหาชัย
(ภาพจากวีดิโอ เพลงมหาฤกษ์ พิพิธภัณฑ์ ธงชาติไทย: youtube.com)
รัฐบาลไทยได้จัดเพลงมหาฤกษ์เป็น 1 ใน 6 เพลงสำคัญของแผ่นดิน ตามมติคณะรัฐมนตรีลงวันที่ 30 ธันวาคม พ.ศ. 2546 ซึ่ง เพลงสำคัญของแผ่นดินอันประกอบไปด้วยเพลงชาติไทย เพลงมหาฤกษ์ เพลงมหาชัย เพลงสดุดีมหาราชา เพลงสรรเสริญพระบารมี และ เพลงภูมิแผ่นดิน นวมินทร์มหาราชา
ประวัติเพลงมหาฤกษ์
เพลงมหาฤกษ์มีมาตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา ใช้บรรเลงในเวลาได้ฤกษ์เปิดงานที่เป็นพิธีสำคัญ การเปิดสถานที่หรือเปิดงานต่างๆ ตามฤกษ์ยามอันมงคล เป็นเพลงไทยเดิมแบบโบราณ ต่อมาจอมพลเรือ สมเด็จเจ้าฟ้าบริพัตรสุขุมพันธุ์ กรมพระนครสวรรค์วรพินิต ทรงดัดแปลงให้เป็นสากลแต่ยังยึดทำนองของเก่า มีการแก้ไขเฉพาะตอนขึ้นต้นและลงท้ายให้สง่าผ่าเผยขึ้น ซึ่งทำให้การประสานเสียงตามแบบสากล จะช่วยให้ผู้ฟังเกิดความเร้าใจขึ้นเป็นอันมาก จนพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงมีพระราชดำรัสโปรดเกล้าฯ ให้บรรเลงเป็นเพลงเกียรติยศ และกลายเป็นที่นิยมใช้ในงานพิธีต่างๆ เรื่อยมา เพลงมหาฤกษ์เป็นเพลงคู่กันกับเพลงมหาชัย มาตั้งแต่โบราณ จนเรียกติดปากกันว่า มหาฤกษ์มหาชัย
เพลงมหาฤกษ์ มีกี่รูปแบบ
1. เพลงหน้าพาทย์ เป็นเพลงอันดับที่ 2 ในเพลงเรื่องทำขวัญ เป็นเพลงที่ใช้ในกิจพิธีทั่วไป ในพิธีไหว้ครูใช้บรรเลงช่วงท้ายของพิธี นอกจากนี้ยังใช้ประกอบการแสดงทั่วไปในสถานการณ์ที่เกี่ยวกับฤกษ์งามยามดี เพลงมหาฤกษ์มี 2 ทำนองคือ
ทำนองทางไทย เป็นเพลงเก่าอัตราสองชั้น สมัยอยุธยา ประเภทหน้าทับปรบไก่ มี 2 ท่อน ใช้เป็นเพลงหน้าพาทย์ประกอบพิธีไหว้ครู แสดงโขน ละครและประกอบพิธี
ทำนองฝรั่ง สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าบริพัตรสุขุมพันธุ์ กรมพระนครสวรรค์วรพินิต ทรงพระนิพนธ์ดัดแปลงจากทำนองทางไทยของเดิมให้มีจังหวะรุกเร้า เกิดความสง่า เพลงที่ทรงพระนิพนธ์นี้ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงมีพระราชดำรัสให้ใช้เป็นเพลงเกียรติยศ ใช้ในวโรกาสที่เกี่ยวกับฤกษ์พิธีหรือช่วงเวลาที่เหมาะสมและสำคัญที่สุดของงาน เช่น เมื่อประธานกล่าวเปิดงาน เปิดแพรคลุมป้ายชื่อโรงเรียน วิทยาลัย มหาวิทยาลัย สถานที่ประกอบการเริ่มเททองหล่อพระพุทธรูป เป็นต้น
2. เพลงตับ เรียกว่าตับมหาฤกษ์ จัดเป็นเพลงบทมโหรี บทร้องตัดตอนมาจากบทละครเรื่องอิเหนา ตอนอิเหนาได้ฤกษ์ยกพลจากเมืองหมันหยาไปช่วยท้าวดาหากับท้าวกระหมังกุหนิง เพลงตับมหาฤษ์นี้ คุณหญิงไพฑูรย์ กิตติวรรณ เคยขับร้องเป็นต้นเสียง เมื่อพ.ศ.2471 วงมโหรีวังบางขุนพรหมบรรเลง โดยมีจางวางทั่ว พาทยโกศลและนางเจริญ พาทยโกศล ควบคุมวงดนตรี
3. เพลงโหมโรง แต่งเสร็จเมื่อพ.ศ.2476 โดยนายมนตรี ตราโมท โดยท่านแต่งจากเพลงหน้าพาทย์ประกอบพิธีไหว้ครูและประกอบการแสดงโขน ละคร โดยแต่งเป็นเพลงโหมโรงเรียกเพลงโหมโรงมหาฤกษ์
เพลงมหาฤกษ์ ใช้ในโอกาสใด
เพลงมหาฤกษ์ ใช้ได้กับงานพิธีทั่วไป สามารถใช้ได้ในทุกพิธีการที่อาศัยฤกษ์มงคล ไม่ว่าจะงาน เปิดอนุสาวรีย์บุคคลสำคัญ การแข่งขันกีฬา ประธานกล่าวรายงานจบ เปิดอาคารต่างๆ ฯลฯ โดยมีหลักปฏิบัติในการยืนเคารพในพิธีที่มีการบรรเลงทั้งเพลงเพลงมหาฤกษ์และเพลงมหาชัย คือต้องยืนเคารพจนจบเพลง โดยยืนตรงและหันหน้าไปทางพระบรมฉายาลักษณ์ หรือพระบรมสาทิสลักษณ์ องค์ประธานหรือประธานของงาน หรือทิศทางที่เสียงเพลงนั้นดังขึ้น
โน้ตเพลงมหาฤกษ์
โน้ตเพลงมหาฤกษ์ เมโลเดียน / โน๊ตขลุ่ย เพลงมหาฤกษ์
(ภาพจากเว็บไซต์: sites.google.com)
การบรรเลงหรือฟังเพลงมหาฤกษ์ สามารถหาพังได้หลายรูปแบบ อาทิ การบรรเลงโดยวงโยธวาทิต โดยวงดุริยางค์ โดยวงบิ๊กแบนด์ (วงเฉลิมราชย์) โดยวงเครื่องสาย โดยวงมโหรี โดยวงปี่พาทย์(ไม้แข็ง) โดยวงปีพาทย์(ไม้นวม) ในยุคปัจจุบันเราสามารถรับชม หรือรับฟังผ่านระบบ อินเตอร์เน็ต เช่น youtube หรือใช้การค้นหาข้อมูลผ่าน google หรือจะดาวน์โหลดเพลงมหาฤกษ์ mp3 เพลงมหาฤกษ์ 4sh มารับฟังก็สามารถหาได้สะดวกสบายในสมัยนี้
แหล่งข้อมูลอ้างอิง
– ข้อมูล เพลงมหาฤกษ์และโน้ตเพลงมหาฤกษ์: th.wikipedia.org
– ข้อมูล เพลงมหาฤกษ์: ilwc.aru.ac.th