Asperen
Asperen is een stadje in de gemeente Lingewaal. De plaats heeft 3220 inwoners (2010), waarvan 120 in het buitengebied. Het ligt in de Tieler- en Culemborgerwaard, ongeveer twee kilometer van Leerdam. Tot 1986 was Asperen een zelfstandige gemeente, dichtbij de rivier de Linge.
Inhoud |
Geschiedenis
In de Romeinse tijd vermoedt men een nederzetting, genaamd Caspingium in wat nu Asperen is. Het staat op de Peutinger kaart (Tabula Peutingeriana) vermeld als gelegen tussen Tablis (Oud-Alblas?) en Grinnibus (Rossum) aan de zuidelijke heerweg (dus niet de limes) Noviomagus (Nijmegen) - Lugdunum Batavorum (Katwijk-Brittenburg). Ter plaatse zijn behoorlijk wat Romeinse vondsten gedaan.
Asperen heeft lange tijd een heerlijkheid gevormd. De heerlijkheid grensde in het westen aan de heerlijkheid Heukelum, in het noorden aan de rivier de Linge, in het oosten aan de heerlijkheid Gellicum en in het zuiden aan de heerlijkheid Herwijnen. In 1313 komt de baronie als geschenk in handen van graaf Willem II, die het prompt als leen schenkt aan Jan den Sterke (van Arkel) als eerste genoemde heer van Asperen. Na hem komen Otto van Arkel (ca. 1237-ca. 1283) en Otto I van Heukelum en Asperen (ca. 1280-ca. 1344). In 1347 sneuvelde nakomeling Robrecht van Arkel, waarmee de heerlijkheid verviel aan het geslacht Polanen, waarvan Dirk van Polanen was getrouwd met Elburg van Asperen. Zijn zoon Otto van Polanen trouwde met Johanna Van Voorst En Keppel. Via verschillende vrouwen; Alferade, Belior (Belia), Elburg (Elborch) en Cunegunda (Coenigonde) werd de leen uiteindelijk gesplitst tussen Aernt (Arend) Pieck van Beesd (1468) en Rutger Van den Boetzelaer (1441). Een nakomeling van Beesd, Willem van Buren, schoot Van den Boetzelaer dood in 1460, waarop van Buren werd opgehangen en Beesds deel verbeurd werd verklaard, zodat de familie Van den Boetzelaer ook de andere helft in leen verkreeg (1481 en 1484). De familie Van den Boetzelaer hield vervolgens de heerlijkheid in bezit tot 1795.
Omstreeks 1314 kreeg Asperen stadsrechten en was het een baronie (minder dan een graafschap, maar meer dan een ambachtsheerlijkheid).
In 1460 was het gespannen in Asperen tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten. Twee families waren toen heerser over Asperen. Arend Piek met vrouwe Belia woonden bij de Gellekomse poort. Rutger van den Boelzelaer met vrouwe Elburg in "Waddensteijn". Piek schiet Rutger neer en hij wordt door de Brederodes (de Hoekse partij), met hulp van tweehonderd Utrechtse schutters, gevangen genomen en in Den Haag onthoofd. Zijn goederen vervielen aan de grafelijkheid en eerst in 1480 kregen de Van Boetzelaers, afkomstig uit Kleefsland, het geheel weer in leen.
Op 2 juli 1463 ontstond er een grote stadsbrand in Asperen waarbij veel huizen verbrandden en vermoedelijk ook de kerk. De stad bleef niet gespaard want in 1674 en 1717 werd de stad door een storm bijna weggevaagd. Daarnaast waren er natuurlijk overstromingen zoals in 1274, 1279, 1374 etc. Tussen 1342 en 1900 braken de dijken niet minder dan tweeëndertig keer door en uiteindelijk werd de hele stad ongeveer 75 centimeter opgehoogd.
In 1517 werd Asperen geplunderd door de 'Zwarte Hoop', een troep Duitse huurlingen, waarschijnlijk onder leiding van Johan van Selbach, die tijdens de Gelderse Oorlogen na de plundering van Medemblik op de terugweg waren naar Duitsland. Hierbij kwam een groot aantal inwoners om het leven.
De stad kwam in 1572 in handen van de Prins van Oranje, in 1574 werd het weer Spaans en in 1577 weer in handen van de Prins. Daarna is Asperen nooit meer in Spaanse handen geweest.
In 1569 was de jongeling Dirk Willemszoon overgegaan tot het protestantisme en hield in het geheim bijeenkomsten in zijn woning te Asperen. Tijdens het schrikbewind van Alva werd hij gevangengenomen, maar ontvluchtte hij de kerker. Mager als hij geworden was, vluchtte hij over het ijs, waar een van de gerechtsdienaren die hem volgde doorzakte. Hij redde zijn belager, maar de burgemeester hield de gerechtsdienaar aan de afgelegde eed en Dirk Willemszoon werd alsnog verbrand. Zijn verbranding ging extra traag, doordat een oostenwind de vlammen uiteenjoeg, waardoor het vuur niet snel oplaaide.
In 1672 vielen de Fransen onder hun Zonnekoning de stad binnen em kwartierden zesduizend man in, in de honderdvijftig huizen. Bij hun terugtocht werd het huis "Waddensteijn" opgeblazen met nog een vijftigtal huizen erbij.
In 1820 werd het dunbevolkte deel van de gemeente Asperen ten zuiden van de Nieuwe Zuiderlingedijk bij de Gelderse gemeente Herwijnen gevoegd. Zowel het resterende Zuid-Hollandse deel van Asperen als de gemeente Herwijnen kwamen in 1986 bij de Gelderse gemeente Vuren die in 1987 de naam Lingewaal kreeg.
Op woensdag 4 maart 1896 was er weer een grote stadsbrand, die een deel van de Voorstraat in as legde en ook de kerk bereikte.
Asperen vierde in 1983 zijn duizendjarig bestaan.
Monumenten
- De oudste (laat gotische) kerk, in Brabantse trant gebouwd, werd genoemd de St. Catharimakerk of Buurkerk en dateert uit de 15e eeuw. De toren heeft een uit 1532 daterende klok. Op dinsdag 8 oktober 1566 vond in Asperen de beeldenstorm plaats, die onder leiding stond van Wessel van den Boetzelaer, de heer van Asperen en twee van zijn zonen Rutger en Otto.
- Het historische stratenpatroon is nog bijna geheel bewaard gebleven en is omringd met stadsmuren. De gerestaureerde stadsmuren zijn voorzien van rondelen en een waterpoort.
- Het oude herenhuis dat eens naast "Waddensteijn" werd gebouwd en dat diende tot stadhuis en burgemeesterswoning.
- Medio 1850 zijn rond Asperen als onderdeel van de Hollandse Waterlinie een aantal forten aangelegd. Zoals het in 1847 gereedgekomen fort Asperen bij de sluis, het fort Diefdijk gelegen aan de spoorlijn bij de gelijknamige dijk en fort Nieuwesteeg aan de weg naar Herwijnen.
Archieven
De Doopregisters beginnen in 1636 en de Trouwregisters in 1698, zie ook deze link DTB-registers Asperen.
De Burgerlijke stand is op deze link te vinden BS-Asperen en de Beolkingsregisters op deze link BR-Asperen.
Literatuur
- Asperen, oud stadje langs de Linge door W.A.G. van Burgeler.
- Aperen in oude ansichten door J.C. Denninger.
- Asperen in grootmoeders tijd door L. Gerdessen.
