Türkiye’de
çevre ve mahalle, ya da Asım ve Haluk’un mahallesi arasında onların
birbirlerinden çok uzak olmaları yatmıyor aslında. Asım ve Haluk’un sokakta ve
bireysel kimlikleriyle hareket ettiklerinde çok rahat, uyumlu ve sıkıntısız
hayatları var. Sorun onların bireyler olarak değil, bir üst kimliğin
temsilcileri olarak hareket ettiklerinde ortaya çıkıyor.
Onları bu kadar
birbirine yakınlaştıran unsur aslında ikisini de cezbeden, ikisinin de devamlı
eleştirdiği “Devlet” üzerinden diğerine fark atmak, ona üstün gelmek, onu zapt
etmek, onu kendileştirmek, devleti tahterevalli aksamı olarak, diğer mahallenin
de ağırlığını kullanmak suretiyle kendini yükseğe çıkarma arzusudur.
Bu yapı hem
diyalojiden hem de diyalektikten yoksun bir yapıdır. Vitrinlik ve konjonktürel
gülen yüzler haricinde, bireysel değil, ama komünal mahalle kimlikleri altında
hem ezilmekte, hem de ötekini, kendine benzetmediği, kendi içinde eritmediği,
eriterek kendini meşrulaştırmadığı sürece, susturmaya, zayıflatmaya,
yıpratmaya, ezmeye çalışmaktadır. Bu
açıdan karşıt görünen mahalleler aslında çok benzeşen tarzlarıyla narsisttir.
“Liberalizm”le gelen ne oldu?
Asım ve
Haluk’un mahallelerinden kaçmış, onlardan usanmış; onları eleştiren mahallede
ise, üçüncü bir ara mahalle olmaktan ya da üst mahalle olmaktan çok, ya Asım’ın
mahallesinden gelenlerin kendi geçmişlerindeki baskıları anlatırken
Haluk’unkine düşme ya da liberal mahalleyi yine onlar gibi tek kurtuluş yolu
olarak görerek, aslında bir başka tartışılmazlardan oluşan, Türkiye’ye özgü,
ama modelleri ütopyacılığa meyyal kebapçılar mahallesinde McDonald’s görünümü
arz etmektedir: Çabuk servis yapan, ama ayrandan ve çalışanlarından başka
menüsünde yerli malzemesi olmayan.
Kendi içinde
rasyonalitesi ve iç tüketime yönelik hazır kabulle belirginleşen reçeteleri
olan mahalleler arasındaki kavganın özünde, rasyonalitelerinin mutlaklığı,
iletişimlerin kendini oldukları gibi anlatmaktan çok, ötekinin kozlarıyla
kendini oyununu oynaması, başkalarını dinlemekten çok, ötekini tanımlamak esasına dayanması,
birlikte yaşamaktan çok kendi gettosuna çekmek için “ikna” çabaları, kendini ait ayna yansımalarını en parlak
sırdan seçme, kendiyle alakası olmasa da anlatmaktan haz ettiği, ötekindeki
etkisi oranında mutlu olduğu örneklerden seçerken, tarihsel olanın aktüel ile
olan ilgisini kaybetmesidir.
Tekmili birden
ortaya saçılan “mecmua”nın serencamı budur.
Bu açıdan
bakıldığında ötekini cezbetmek için düzenlenen, müzeden modellerle oluşmuş
modern vitrinlerin, mağazayı işletenlerle alakası yoktur. Ayrıca vitrinden bakarak hayretle iştahı
kabaranlara, mağaza girişinden sonraki aşamada farklı şeylerin sunulması bir
strateji olarak karşımıza çıkmaktadır.
Yani iki tür yabancılaştırma vardır:
Aktüel olanla tarihsel olan arasındaki yabancılık ve anlatılanla,
yaşanan arasındaki uçurum.
Bu
yabancılaşma, Habermas’ın ifadesiyle, bütün iletişim kurma, kelam unsurlarının
“telos”a endeksli olması aslında o telos’u yüceltirken, hem kendini hem
tekellüm ettiği ötekini aslında edilgen bir nesnel, araçsal konuma itmekte, bu
arada telos’un kendini kendi başına bir varlığa, evrensel ahlak çerçevesine, hatta toteme
dönüştürmektedir. Yani, iletişim iki yönlü akışkan bir diyalojik iletişim modelinden
çıkıp, monolojik bir iletme mekanizmasına dönmektedir. Bu süreç içinde dil ya
kripto, değişmeceli ya da mitolojik temsille aslında anlamı tercüme eden bir
mekanizma olmaktan çıkıp, anlamı ya gizleyen taktiksel bir strateji, ya da
anlamın çevresine örülen kabuğu kutsallaştıran bir kültürel gramere
dönmektedir. Sonuç olarak, mahalle ve çevrenin çerçevesinin muhafaza ettiği
resim haricinde gerisi aynı kalmaktadır; çerçeveler aynı, içindeki resimler
farklıdır.