De joodse Ben Bril (Amsterdam, 1912 – 2003) behaalde op 15-jarige leeftijd zijn eerste nationale titel als bokser en won achtmaal de Nederlandse titel in zijn gewichtsklasse. Van de 300 wedstrijden die hij heeft gebokst, verloor hij er slechts negen. Uit protest tegen de jodenvervolging in nazi-Duitsland weigerde hij deel te nemen aan de Olympische Spelen van 1936. Tijdens de Tweede Wereldoorlog dook hij onder, maar werd verraden en opgepakt. Met zijn echtgenote Celia en zoon Ab werd hij in april 1943 afgevoerd naar de kampen Vught en vervolgens via Westerbork in september naar Bergen-Belsen. In de kampen organiseerde hij op bevel van de SS bokswedstrijden. Pas in augustus 1945 keerde het gezin terug naar Nederland. Over zijn oorlogsjaren schreef de Amerikaanse journalist Steven Rosenfeld het boek ‘Dansen om te overleven’ (Uitgeverij Cossee).
Davidster
Reeds jaren voordat het joden verplicht wordt, laat de trotse wereldkampioen Ben Bril zich fotograferen met een davidster op zijn bokstenue. Tijdens zijn gevangenschap in Bergen-Belsen verdringt hij zijn trots om zijn vrouw en kind te beschermen. De pragmatische Bril weet dat elke bokser de regels respecteert en dat het volgen van regels nodig is om te winnen. Dat is hoe hij vecht en hoe hij leeft. Hij komt aan een baantje, klimt op tot blokoudste, geeft zich in de ring gewonnen aan Duitse bokshelden: hij speelt het spel mee. Zijn goede vriend en collega-bokser Ab de Vries begrijpt Brils keuze niet: dat baantje – de mannen wekken, ze naar de appèlplaats brengen – is heulen met de vijand, ziet hij dat zelf niet?
Persoonlijke documenten
Ben Bril verloor in de oorlog 182 familieleden, onder wie vijf broers. Hij wilde niet meer boksen en zette zijn carrière voort als scheidsrechter. Samen met zijn vrouw Celia runde hij een broodjeszaak in Amsterdam en Utrecht. Auteur Steven Rosenfeld (New York, 1959) is journalist en achterneef van Ben Bril. Hij kwam als kind bij de familie Bril over de vloer. In Nederland wilde Bril nooit over de oorlog praten; zijn achterneef was de eerste met wie hij zijn oorlogservaringen deelde. Voor ‘Dansen om te overleven’ interviewde de auteur ook zoon Ab Bril (1937-2015).
Nieuwe informatie
Voor Nationaal Monument Kamp Vught bevat het boek veel nieuwe informatie over de periode waarin Ben Bril in het SS-concentratiekamp gevangen werd gehouden. Zo maakte Bril het beruchte kindertransport mee, waarbij bijna 1300 kinderen in juni 1943 naar vernietigingskamp Sobibor moesten en daar zijn vergast. Omdat hij een SS-officier sprak in de ziekenzaal waar zijn zoon Ab lag, hoefde deze niet op transport.
“Ik heb van mijn mannen gehoord dat jij die bokser bent. Nederlands kampioen, niet waar?” “Bennie Bril, ja,” antwoordde hij. “Dat ben ik.” “Dan zullen we een bokswedstrijd meemaken,” zei de man. De SS’er keek weer naar zijn lijst. (…) Hij pakte een pen en omcirkelde nog een paar andere namen. “Deze zeven kinderen mogen blijven. De rest moet weg.” Hij knikte naar de arts, de verplegers en Ben, knikte toen en liep weg.
Ook beschrijft de auteur hoe Ben Bril het bevel van een SS’er weigerde om een gevangene zweepslagen te geven tijdens het appèl. Nog jaarlijks wordt een Ben Bril Memorial gehouden in theater Carré, als eerbetoon aan de markante bokser.
Op 28 oktober schenkt Steven Rosenfeld de persoonlijke en unieke documenten en foto’s over en van Bril, die hij tijdens zijn onderzoek heeft gevonden, aan Nationaal Monument Kamp Vught. De Ben Bril-collectie is dan beschikbaar voor tentoonstellingen, educatieve projecten en wetenschappelijk onderzoek.
Foto’s boven: Celia, Ben en Ab Bril voor de Tweede Wereldoorlog; Ben Bril, Nederlands kampioen in 1939; Auteur Steven Rosenfeld (links) met Ben Bril in 1965 (foto’s privécollectie).
Steven Rosenfeld, Dansen om te overleven ISBN 9789059366190; € 22,95. Het boek is te koop in onze museumwinkel en in onze webwinkel.
De auteur bezocht NM Kamp Vught op 28/10/2015: