De tweede locatie van het mijnbouw in situ project was de oude sluis bij Born. Hier zagen passanten tot en met eind februari 2012 vier grote fotopanelen hangen. De panelen waren voorzien van zowel oude als nieuwe foto’s.
‘Welke relatie heeft de sluis bij Born eigenlijk met het mijnverleden?’
‘Wat zijn ze momenteel allemaal aan het doen met de sluis bij Born?’
Twee vragen waarop in onderstaande tekst een antwoord te lezen is.
Relatie met het mijnverleden
Transport was een belangrijke factor bij de ontwikkeling van de Nederlandse steenkoolindustrie. Zonder transport geen kolenhandel. Naast de bouw van spoorwegen was de ontwikkeling van vaarwegen van groot belang voor de toename van de afzet in binnen- en buitenland. De aanleg van het Julianakanaal en de bouw van de kolenhavens van Born en Stein hebben in de jaren dertig van de vorige eeuw de bereikbaarheid van het achterland van Limburg dan ook sterk verbeterd1.
Het Julianakanaal heeft een lengte van 36,6 kilometer, begint in Maastricht en eindigt in Maasbracht. De bouw van het kanaal duurde 10 jaar en op 16 september 1935 werd het kanaal officieel geopend door H.K.H. prinses Juliana. Aan boord van de Prins Hendrik voer zij een stuk over de nieuwe waterweg2.
Om een hoogteverschil van 23 meter te overbruggen, werden tussen Maasbracht en Maastricht vier sluizen gebouwd. Te weten in Maasbracht, Born, Roosteren en Limmel. Het verval van de oude sluis in Born bedroeg 11,35 meter. In 1964 werd de sluis van Roosteren gesloopt. Om het ontstane hoger verval te ondervangen, werden onder andere in Born, naast de oude sluis, twee nieuwe sluizen gebouwd3.
Niet alleen de sluizen waren van belang voor de Limburgse mijnen. De kolenhavens van het kanaal waren belangrijk voor de steenkolenverlading. Door de opening van het Julianakanaal werd Born de belangrijkste haven. In eerste instantie was het de bedoeling om Maastricht als tweede haven te handhaven. Echter de Staatsmijnen drongen aan op een eigen haven te Stein4.
De provincie kende uiteindelijk dan ook twee kolenhavens voor het Limburgse mijngebied. Vanuit de haven in Born werden de producten (industrie-, en huisbrandkolen voor gebruik in eigen land) van de vier Oranje Nassau Mijnen, de Domaniale, de Julia, de Laura, de Willem-Sophia en de Staatsmijn Wilhelmina verscheept. In de kolenhaven van Stein werden de producten (vetkolen, cokes, kunstmest en benzol) van de Staatsmijnen Maurits (inclusief het Stikstofbindingsbedrijf), Emma en Hendrik verladen1.
Tevens zijn diverse afbeeldingen bekend van bijvoorbeeld de kolentip bij de haven van Born die een mooie indruk geven van de wijze van overslag. Teven is er een oude film ‘De reis van het zwarte goud’ van de Nederlandse Spoorwegen die in 12 minuten een beeld geeft over het transport van steenkool in de jaren vijftig. Hierbij komt de kolentip in de haven van Born ook duidelijk in beeld.
‘De reis van het zwarte goud’
Sluis Born – blik op de toekomst
Bij de teruggang van de vraag naar steenkool bleef het kanaal van belang voor met name Staatsmijnen. Dit voor de omvangrijke chemische nevenbedrijven die ook belang hadden bij een goede verbinding te water1. Vandaag de dag is het Julianakanaal met de havens en de sluizen nog steeds een belangrijke waterweg. Zo worden er vanuit de haven van Born en Stein onder andere bouwmaterialen, vaste brandstoffen en zelfs nog kolen overgeslagen en opgeslagen. Een groot aantal bedrijven waaronder afstammelingen van de oude mijnbedrijven (DSM en SABIC) maken vandaag de dag dus nog actief gebruik van deze havens5.
Bij het passeren van de sluis bij Born is er allerlei activiteit waar te nemen. Dit heeft te maken met het feit dat het Julianakanaal samen met de Maas onderdeel van een belangrijke Europese verbinding tussen Rotterdam, Duitsland en België is. Om voorbereid te zijn op de toekomst en om te zorgen dat het Julianakanaal ook voor de volgende generatie een vaarweg van formaat zal zijn, moet het kanaal, inclusief de sluizen, geschikt worden gemaakt voor groter binnenvaartverkeer3. Momenteel wordt er daarom onder andere gewerkt aan de verlenging van de sluiskolk van de sluis bij Born.
De verlenging van de sluiskolk van Born is onderdeel van het programma Maaswerken van Rijkswaterstaat.
Actuele informatie over dit project bieden onderstaande websites van Rijkswaterstaat:
Naast grote binnenvaartschepen maakt ook de recreatievaart tegenwoordig veelvuldig gebruik van de sluis bij Born. Regelmatig zijn er toeristen en recreanten die op hun boot genieten van het verval van 11,35 meter. Een sensatie die tot ruim een halve eeuw geleden voornamelijk was weggelegd voor schippers van vrachtschepen volgeladen met kolen.
Dankwoord
De presentatie bij de sluis van Born werd mede mogelijk gemaakt door de medewerking van onderstaande personen en instellingen:
G.J. Schoones en H. Dohmen (Rijkswaterstaat Limburg), Peter Schulpen (Euregionaal Historisch Centrum Sittard-Geleen), J. Bruneel (Soetaert – Henderyckx), J. Knoors (Heemkundevereniging Bicht), H. Noblesse (blogspot sluis Born).
Geraadpleegde bronnen
- Kemp, M. , Mijn en spoor in goud (Maastricht, jubileumuitgave 1952), 233-241
- Publiciteitsbureau Veldeke, Juliana-Kanaal, gekanaliseerde maas en aansluitende waterwegen (Maastricht, 1934)
- Rijkswaterstaat, teksten horend bij Jubileumtentoonstelling 75 jaar Julianakanaal (z.p. 2009)
- Gales, Ben, ‘Kolenhandel en kolenstook’, Weet je nog, koempel? De mijnen in Limburg deel 15 (Zwolle 2004)
- A & S Management, Eindrapport casestudy binnenhavens Born en Stein (Rotterdam 2004)
