“Nje pjese shume e madhe e popullsise qe sot quhet vllehe, jane asimiluar dhe jane pjese perberese e popujve kroate, serbe, malazeze, sllavomaqedone dhe greke.”
Kjo është pamja e faqes së parë të kopjes origjinalë të gramatikës në gjuhën Maqedonovllahe (Arëmëne), të Mihail Bojaxhiut, botuar në Vjenë në v.1813
Minoriteti Vllah
Arëmënët ose Vllehët e Shqipërisë janë pjesë përbërëse e Popullit dhe e Shtetit Shqiptar. Ata kanë kontribuuar pozitivisht në historinë e shekujve të fundit të vendit tonë e veçanërisht në Rilindjen Kombëtare dhe Pavarsinë e Shqipërisë.
Arëmënët ose Vllehet në Shqipëri përbëjne ndoshta komunitetin më të madh mbas shqipfolesve. Nuk ka një numur të saktë për ta por në mënyre jo zyrtare llogariten në dhjetra mijra veta. Censusi i këtij viti ( 2012 ), nuk mund të konsiderohet i saktë për vllehët për arësye të emigrimit në masën afro 80% të tyre kryesisht në Greqi por edhe ne vende të tjera të demokracive perëndimore.
Arëmënët ose vllehët i përkasin Besimit Orthodhoks.
Një pjesë e madhe e arëmënëve (vlleheve) janë plotësisht të asimiluar thjesht në shqipfolës kryesisht të besimit orthodhoks.
Flamuri tradicional i Vllehëve-Armanëve, eshte nga me te vjeterit e Ballkanit dhe te Europes. Simboli i diellit me tete rreze dhe kufizimet nga tre ane me kordone te kuq, te verdhe dhe blu, eshte tregues i qarte i perkushtimit te ketij populli ndaj Dielli si burim i jetes dhe ngrohtesise. Ky flamur i paraprin flamurit me yllin e Verginës i cili u zbulua vetem ne fund te v. 1970.
Gjuha e vllehëve, latinishtja ballkanike
Historiani rumun, Teodor Capidan në studimet e tij “Romani Nomadi” dhe “Farseroti”, i quan vllehtë e Shqipërisë autoktonë me rrënjë trako-romane të asimiluar shekuj më parë me shqiptarët dhe që kanë ruajtur gjuhën dhe zakonet e tyre. Ai i ndanë vllehtë e Shqipërisë në tri degë: vllehtë me origjinë nga trevat e Pindit, vllehtë e Gramozit me shtrirje në Voskopojë e përtej, dhe vllehtë e Myzeqesë në lëvizjet e më vonëshme. Gjuha e folur e vllehëve është dialekt popullorë i latinishtes. Studiusi francez, prifti Zhan-Klod Faverial shkruan se, “Ata lëvronin latinishten ballkanike që ishte dialekt popullorë dhe kjo e folur përdorej nëpër familje. Kjo gjuhë vllahishte ruhet e tillë edhe sot, duke patur huazime sipas shteteve ku jetojnë vllehët”. Për ruajtjen e gjuhës vllahe si dhe të shqipes, është bërë një luftë e madhe ndaj qarqeve shoviniste greke e sllave, që kanë dashur ti eleminojnë këto gjuhë.
Foto 1: Alfabeti i Gjuhës Arëmëme-Vllahe nuk ka pësuar shumë ndryshime që nga botimi i parë në gramatikën e Mihail Bojaxhiut në v.1813.
Foto 2: Constantin Belimace (1848-1928) Poet, autor i letërsisë së kultivuar arëmëne(vllahe). Poezia Dimãndarea pãrinteascã (Amaneti prindëror), për një kohë të shkurtër u kthye në hymn të vërtetë të arëmënëve kudo ku ata jetonin dhe kështu vazhdon të jetë ende..
Foto 3: Abetare e parë e Gjuhës Arëmëne-Vllahe përkthyer në Gjuhën Shqipe nga Spiro Poçi dhe reaktuar nga Kristo Goçi. Me këtë tekst u punua me nxënësit e klasave elementare në Selenicë, Andon Poçi dhe në Grabovë të Sipërme në kurse verore, me mbështetje financiare nga shoqata kulturore e Arëmënëve të Parisit – AFA…!
Në Selenicë të Vlorës mësimet në gjuhën Arëmëno-Vllahe i dha mësuesi Ilia BOMBA , Korrik- 2011
Mësues Sotiraq BUZO me vllehët e vegjël Në Grabovë, Korrik, 2010
Mësuesja Zoica POÇI në “Andon Poçi”, Korrik-2010
Seminari i parë për përgatitjen e mësuesve të gjuhës Arëmëno-Vllahe. Korçë, Korrok-2012
“Nuk jam i famshem por jam vllah”
Ky eshte titulli i filmit te pare artistik me metrazh te gjate ne gjuhen vllahe, te luajtur nga artiste vllahe nen drejtimin e bashkekomunitarit tone rrëmën-vllah, regjizorit Toma Enache qe u cfaq ne Tirane me 08-Shtator. Ne kete manifestim te pare kulturor ne gjinine e filmit me metrazh te gjate ne gjuhen Vllahe, ishin te pranishem rreth 200 vete ne sallen modern te Kinemase KRISTAL…! Emocionet ishin te forta dhe te gjithe spektatoret mbeten te befasuar por te lumtur per performancen interesante te gjuhes Vllahe-Arëmëne.
S’bëniadzë Armaniamia….!
TIRANA, Conferentsa 9-10 di Ndreu, Cu Avocatlu a Populu tu Dzua Natsionalã a Minoritãtslor.
Eara unã conferentsã tsi s’fetsi prota oarã tu Arbinishii cãtse reprezantantsa internatsionalã shi atsa natsionalã eara tu miljau di standartili politichi shi diplomatichi. Ninti di doi mesh loamu inisiativa shi azburrãmu cu Av. Pop. Igli Totozani, ti organizarea a shtiljei confeerncã. Si fetsi realitati. Tu atach si veadi agenda. Tu bitiseari era seantsa dit soni lju ari gritã shi reprezantantu ali Sutsati “Armanji Di Albanii”, Kristo GOCI. Tu aistu zborr si featsi criticã ti kivernisi tsi ari spusã indiferentsã ti minoritatsli dit hoara a noastrã, lipserea di media angripsitã shi atsa vizivã, shi ananghia di unã Lege ti Minoritãtsli di Albanii, ashã cum easti adrãatã shi tu alti loacãri di Balkan. Av. a Pop. ma shi alants deadirã zborlu s’agiutã si facã legea cãt ma n’troarã. Intru alts eara shi aici armanj partetsipants: Pirro SHOLLA(Dhascul), Klajd GOCI(giurist), Kristian ZHARKALLI(student), Spiro MEIDI(student), Thoma PETRO(ofitser di strato), Vasil NASI(Ofitser di Politsii), Thanas POCI(economist)
..Aisti dzali ni adunamu tu BUCURESHTI Dt.9,10.10.2015, iu lloamu parti la conferentsa organizata di CONSILIU ARMANESCU cu presidentu NICOLAS CARACOTA shi organizata cama mari europeana ti aparara a limbilor ma ptsanu griti, ELEN (EUROPEAN LANGUAGE EQUALITY NETWORK) shi la 2-lu Congres a organizata Muljerilor Armani dit Rumanii iu presidenta easti doamna Keratsa Mega. Doamna Mega deadi protasia tsi tu Moscopoli si poata si andraga un “Musiu Armanescu”.
Ca reprezentantu di Arbinishii am data protasea si ndrage “NAU ACADEMII”, iu va s’hiba nuntru shi MUSIU, BIBLIOTEKA, SALA DI CONFERINTSI cu parametri europeani cu 300 di loacari, sala njica ti adunari presidentsa shi acljamats pana 50 di loacari, dau clasi ti anvatsari, una ti Limba Armaniasca ti njits shi una ti crascuts, Un restorant di macari armeniasca dupu tradita a noasta tsi va si da cu niki ta si efculiasca platearea di corentu, apa, internet, shi alti activitatsi…! Tuti aisti lucri lipseashti s’li andraga un FONDATSION ARMANESCU tu ARBINISHII…! Aista protasi fu aprukiata di tuts partecipantslja shi pistipsimu ca va s’naga dininti..!
La allanta adunari a Consiliu Armanescu cu ELEN, si vota una rezoluta iu si cafta di tuti craturli di Balkan ma shi di institutsioanili kentrali europeani, prucunushterea shi anvitsara Limbiljei ARMANA tu sculii shi alti institutsioani di anvatsamentu…! Si baga oara ca tu Rezoluta nu avu caftari cu tendentsa radicala cum easti shi statusu etnicu, asha cum ari tihisita tu tricutu….!
Biserica toatãna aproapea di soia armaniascã. Preftlu Spiro BULIKA pritili ali biserki “Ayiu Thanas” tu lituryii pi limba Armãniãscã… Arëmëneashti (ati yne qe je ne qiell)
Cai numeshti sina a lui “RRËMËN” icã “arãmãn” icã “armãn” prindi se shtii aista pãrãcãlãsiari pi limba a noastrã di dadã:
Tatili a no(a)stu,
tsi eshti tu tserr(u),
s’aγisiascã numa a ta,
s’γinã vãsilia a ta,
si’adarã vre(a)ra a ta,
cum n’tserr sh’pisti lloc,
cum nxianã, ashã shi n’padi,
pãna a no(a)stã atsa di to(a)tãna,
dãnu anau sh’azã,
sh’iartãni amãrtiili a no(a)sti,
sh’ca cum noi li γirtãm alãntor(u),
sh’nu ni du tu pirazmo,
ma viagãni di’atsell urrutllu,
cã a Ta esti vãsilia shi pute(a)ra,
a Tatlu, a Hiγ(lj)ilu shi a suflutu aγisit(u),
tora, shi to(a)tãna shi tu eta a etilor !
Amin! sh’shã s’hibã !
Tirana, pi 29/12/2013, la “Moulin Bleu”
S’tsãnu “Seara Armãneascã”. Armãnj di Tirana, Elbasan, Selenitsa, Kurciau shi Arjirocastro umplurã salla “Moulin Bleu”. Dit satia 13 00 pãnã 19 00, Llimba Armaniascã, cãnticu, poezia shi alti si manifestarã tu un ambient mplin di harau, energhii pozitivã shi entusiazmo.
Agiutoru shi dirigentu a gruplu organizatoru fu sotslu anostu Jani(Tani) KURO
Adunatsljã, alj’heretisirã di diparti, Nico CARACOTA di Frantsa, Nick CHIAICI di Australia, Dini TRANDU di USA shi GICA GODI cu cãnticu “AYISITI AUMBRI”
Reprezentatoarã fu fitica di 16 di anj numitã Theodhora SHUTI
Rapo ZGURI featsi comentu di un lucru di Power Point asutsatu cu boatsia al gjinicãnãscutlu cãntãtor Dini TRANDU numitu “Contributu Armanjlor tu Istoria ali Albanii”, lucratu di Hristu GOCI.
Rapo ZGURI agiutã cu media electronicã si da video “MSCOPOLEA”, lucratã cu passion shi asutsatã di boatsia magicã al vrutlu patriot Dini TRANDU.
Contsertu ahurhi cu “DIMANDAREA PARINTEASCA”, variantu al Vasil BARBA….nu cu blãstenju ma cu harau: …cãntatu di K.GOCI
Harau mari s’aibã n’casã,
cai di limba alui s’nu allasã……
Cu clarino shi cu “cãntic di Jiali”, isharã feati sh’ficior di’al grupu “Boatsia Farsharoteascã”, Morena ZGURI, Klajd(Kosta) GOCI, Joana NITA, Kristian ZHARKALLI, Mihal MARKO, Aleks MARKO, Vasilika KURO shi AleksandraPACILI .
Tirana, pi 29/12/2013, la “Moulin Bleu”
S’tsãnu “Seara Armãneascã”. Armãnj di Tirana, Elbasan, Selenitsa, Kurciau shi Arjirocastro umplurã salla “Moulin Bleu”. Dit satia 13 00 pãnã 19 00, Llimba Armaniascã, cãnticu, poezia shi alti si manifestarã tu un ambient mplin di harau, energhii pozitivã shi entusiazmo.
Agiutoru shi dirigentu a gruplu organizatoru fu sotslu anostu Jani(Tani) KURO
Adunatsljã, alj’heretisirã di diparti, Nico CARACOTA di Frantsa, Nick CHIAICI di Australia, Dini TRANDU di USA shi GICA GODI cu cãnticu “AYISITI AUMBRI”
Reprezentatoarã fu fitica di 16 di anj numitã Theodhora SHUTI
Rapo ZGURI featsi comentu di un lucru di Power Point asutsatu cu boatsia al gjinicãnãscutlu cãntãtor Dini TRANDU numitu “Contributu Armanjlor tu Istoria ali Albanii”, lucratu di Hristu GOCI.
Rapo ZGURI agiutã cu media electronicã si da video “MSCOPOLEA”, lucratã cu passion shi asutsatã di boatsia magicã al vrutlu patriot Dini TRANDU.
Contsertu ahurhi cu “DIMANDAREA PARINTEASCA”, variantu al Vasil BARBA….nu cu blãstenju ma cu harau: …cãntatu di K.GOCI
Harau mari s’aibã n’casã,
cai di limba alui s’nu allasã……
Cu clarino shi cu “cãntic di Jiali”, isharã feati sh’ficior di’al grupu “Boatsia Farsharoteascã”, Morena ZGURI, Klajd(Kosta) GOCI, Joana NITA, Kristian ZHARKALLI, Mihal MARKO, Aleks MARKO, Vasilika KURO shi AleksandraPACILI .
GALERI
Kengetari i Gjuhes Vllaho-Armane, Thanas MARKO, i kudondodhur me performance e tij artistike…!
Sarandë, 16.12.2009. Festivali i këngës së minoriteteve të Shqipërisë. Kënga arëmëne e shoqatës “Arëmënji di Albanii” jehoi në trajtën e elegjisë.
Voskopojë 2010. Takimi i madh i popullor dhe artistik i vllehëve të Ballkanit. Në foto grupi i valleve arëmëno-vllahe “Boatsia Fãrshãrotiascã”
V.2009, takim per koordinimin e veprimtarive te shoqatave kulturore te Vlleheve-armënëve te Shqipërisë
Mijra arëmënë të mbledhur nga të gjitha anët e Botës, ishin të pranishëm në sheshin e Voskopojës për të ndjekur concertin “Moskopolea – 2010” i ekzekutuar në Gjuhën Arëmëne-vllahe
Në sfondin gjigand të improvizuar pasqyrohet toleranca, mirekuptimi dhe filantropia vllahe shkruar në faqen ballore të skenës: Ju duam
Vã vrem tuts, vã respectãm
Σας αγαπάμε
We love you
Volimo vas
Ve sakame
Vã iubim
Në kioskën e shoqarës kulturore “ARËMËNJI DI ALBANII”, u ekspozua teksti i plotë i botuar në gjuhën Armëno-vllahe dhe në gjuhën Shqipe i ABETARES së PARE
Këngëtarja e muzikës popullore Eli FARA, në takimin e madh të Vllehëve të Ballkanit ne Voskopojë, më, 15.08.2010
Pamje nga një aktivitet i shoqatës së biznesit vllah “MANDRA” të Korçës.
Vizitë e shoqatës së biznesit vllah “MANDRA” NË Këshillin e Europës.
Qeveria në ndihmë të Grabovarëve gjatë një dimri të egër.
Shoqata kulturore “Arëmënji di Albanii” dhe “Grabova” gjithmonë bashkë.