دوم اردیبهشت، سالروز درگذشت مرحوم استاد محمود فرخ، ادیب و شاعر سرشناس مشهدی است. شادروان محمود فرخ، علاوه بر اینکه شاعری زبردست و ادیبی شعرشناس بود، سال‌ها مدیریت «انجمن ادبی فرخ» را در مشهد بر عهده داشت که این انجمن با شهرتی فراگیر، محل آمدوشد بزرگان شعر سنتی معاصر بوده است. اهمیت این انجمن ادبی به‌حدی است که وقتی نام استاد محمود فرخ به‌میان می‌آید، اهالی ادبیات ابتدا نام «انجمن ادبی فرخ» را به‌یاد می‌آورند و سپس نام دیگر آثار این شاعر و ادیب خراسانی را در ذهن خود مرور می‌کنند.
سیدمحمود فرخ خراسانى در سال١٢٧٦ هجری‌شمسی در مشهد به‌دنیا آمد و در سال١٣٦٠ هجری‌شمسی در همین شهر درگذشت. پدرش سیداحمد جواهری، متخلص به «دانا» نیز از شاعران و ادیبان خراسان و نخستین معلم فرزندش بود. شادروان محمود فرخ از سنین کودکی به سرودن شعر پرداخت و در طول دوران شاعری خود به یکی از ارکان شعر سبک خراسانی در روزگار معاصر تبدیل شد.
وی در دوران زندگی خود به شغل‌هایی از قبیل تصدی امور اداری آستان قدس‌رضوی، کفالت استانداری خراسان، نمایندگی مردم در دوره‌های دوازدهم و سیزدهم مجلس شورای ملی و... اشتغال داشت و در سال١٣٥٣ مقام استادی افتخاری دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد به وی اعطا شد.
آثار برجای‌مانده از این شاعر و ادیب نامدار خراسانی عبارت‌اند از: «تصحیح تاریخ مجمل فصیحی»، «سفینه فرخ»، «روضه خلد» و... همچنین چندین مقاله تحقیقی ادبی در مجله‌های معتبری همچون «آینده»، «یغما»، «فرهنگ خراسان» و... از وی به‌یادگار مانده است.
مهم‌ترین پایگاه شعر سنتی در خراسان
همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، «انجمن ادبی فرخ» مهم‌ترین نمود فعالیت‌های ادبی استاد محمود فرخ در شعر معاصر خراسان بوده است. این انجمن علاوه بر تربیت چند نسل از شاعران سنتی‌پرداز خراسان، در طول سال‌های فعالیت خود میزبان بزرگان فرهنگ و ادب از سراسر این سرزمین بوده است. بدیع‌الزمان فروزانفر، ملک‌الشعرای بهار، دانش بزرگ‌نیا، موید ثابتی، عبدالعلی نگارنده، علی‌اکبر گلشن‌آزادی، ادیب طوسی، دکتر قاسم رسا، دکتر احمدعلی رجایی‌بخارایی، احمد کمال‌پور، عماد خراسانی، غلامرضا قدسی، مهرداد اوستا، دکتر غلامحسین یوسفی، مهدی اخوان‌ثالث، محمدحسین شهریار، دکتر عبدالحسین زرین‌کوب، علی باقرزاده، محمد قهرمان، محمدرضا حکیمی، ذبیح‌ا... صاحب‌کار، محمدرضا شفیعی‌کدکنی و... از بزرگانی بودند که هرگاه در مشهد حضور داشتند، در این انجمن ادبی شرکت می‌کردند.
یکی از نکات درخور توجه درباره «انجمن ادبی فرخ» این است که با وجود اینکه استاد محمود فرخ خواندن شعر نو را در جلسات این انجمن ممنوع کرده بود، اما باز هم شاعرانی همچون مهدی اخوان‌ثالث و محمدرضا شفیعی‌کدکنی در آن شرکت می‌کردند و شعرهای کلاسیک خود را می‌خواندند تا از خوان فضل استاد بهره ببرند.
مقام معظم رهبری نیز که در زمان حضور در مشهد از اعضای این انجمن به‌شمار می‌رفتند، در این‌باره می‌گویند: «در منزل مرحوم فرخ در مشهد، انجمن ادبی‌ای بود که روزهای جمعه تشکیل می‌شد و من تا هنگامی که در مشهد بودم، روزهای جمعه در این انجمن شرکت می‌کردم.»
علی باقرزاده (بقا)، شاعر پیش‌کسوت مشهدی و از اعضای اصلی «انجمن ادبی فرخ»، درباره آن می‌گوید: «در این انجمن با استادانی از قبیل ملک‌الشعرای بهار، سعید نفیسی، مجتبی مینوی، بدیع‌الزمان فروزانفر، مدرس رضوی، دانش بزرگ‌نیا، ادیب طوسی، شهاب فردوسی، شهریار و امیری فیروزکوهی دیدار داشتم و از افاداتشان بهره‌مند می‌شدم. به‌یاد دارم که روزی شادروان حاج‌آقابزرگ تهرانی در سن کهولت با فرزند خود از عراق و نیز کمال‌الدین عینی فرزند استاد صدرالدین عینی از تاجیکستان به مشهد آمده بودند و در محفل فرخ از افاضاتشان برخوردار شدیم. بسیاری از دانشمندان خارج از کشور که به مشهد می‌آمدند، در جلسه مذکور حاضر می‌شدند.»
رضا افضلی، شاعر و نویسنده پیش‌کسوت مشهدی نیز درباره «انجمن ادبی فرخ» می‌گوید: «در نبش خیابان جهانبانی و کنار کوچه‌ای نزدیک به سه‌راه جم در مشهد، منزل استاد سیدمحمود فرخ، شاعر نامدارخراسانی قرار داشت؛ جایی که به‌یقین اولین مجمع عالی ادبای معاصر در شمال‌شرق ایران بود و بزرگ‌ترین شاعران و ادیبان خراسان و ایران در آن بارها حضور یافته و شاعران چند نسل، کم‌وبیش از خرمن دانشی‌مردان میهمان و اعضای پیش‌کسوت و دانشمند آن خوشه‌چینی کرده‌اند.»
حلقه‌ای مفقوده در شعر کلاسیک
«دیوان محمود فرخ» دربرگیرنده مجموعه کامل اشعار این شاعر بزرگ خراسانی، ٣١سال پس از وفاتش در روزهای پایانی سال١٣٩١ به‌کوشش جلال قیامی توسط نشر اردشیر در مشهد منتشر شد. این دیوان در ١٣٢٠صفحه به پیشخوان کتاب‌فروشی‌ها آمد تا علاقه‌مندان به میراث ادبی خراسان بیش از این چشم‌انتظار چاپ اشعار استاد محمود فرخ نباشند.
از سوی دیگر، با چاپ دیوان محمود فرخ، نمونه‌های استادانه و کم‌مانند شعر با توجه به معیارهای ادبی کهن به دوست‌داران این گونه شعر ارائه شده است که می‌تواند معیاری برای مشخص‌شدن بسیاری از سستی‌ها و ناتندرستی‌های شعرهای امروزیان باشد.
جلال قیامی، شاعر مشهدی و گردآورنده «دیوان محمود فرخ» می‌گوید: «بسیاری از استادان نامدار ادبیات فارسی مانند مرحوم دکتر غلامحسین یوسفی طبق گفته‌ها و نوشته‌هایشان، این آرزو را داشته‌اند که روزی دیوان کامل مرحوم فرخ چاپ شود. همچنین فریدون مشیری، شاعر مشهور معاصر نیز همواره به فرشته فرخ، دختر استاد، توصیه می‌کرده است که دیوان شعرهای پدرش را منتشر کند. از این رو دختر استاد فرخ نسخه‌های به‌جامانده از شعرهای پدرش را برای گردآوری و چاپ به من سپرد و من نیز به تصحیح و مقابله این نسخه‌ها پرداختم. چاپ دیوان فرخ، اتفاقی برای شعر کلاسیک خراسان و ایران است؛ اگر دیوان او از نظر تاریخی با دقت خوانده شود، بسیاری از تاریکی‌های تاریخ خراسان روشن می‌شود. با چاپ دیوان فرخ، یک حلقه مفقوده از شعر کلاسیک معاصر خراسان پیدا شده است و با مراجعه به این کتاب در کنار یکی دو کتاب دیگر، می‌شود ارزیابی دقیق‌تری از شعر کلاسیک معاصر ایران داشت.»
بخارایی
سیدمحمود فرخ خراسانى در سال١٢٧٦ هجری‌شمسی در مشهد به‌دنیا آمد و در سال١٣٦٠ هجری‌شمسی در همین شهر درگذشت. پدرش سیداحمد جواهری، متخلص به «دانا» نیز از شاعران و ادیبان خراسان و نخستین معلم فرزندش بود. شادروان محمود فرخ از سنین کودکی به سرودن شعر پرداخت و در طول دوران شاعری خود به یکی از ارکان شعر سبک خراسانی در روزگار معاصر تبدیل شد.
وی در دوران زندگی خود به شغل‌هایی از قبیل تصدی امور اداری آستان قدس‌رضوی، کفالت استانداری خراسان، نمایندگی مردم در دوره‌های دوازدهم و سیزدهم مجلس شورای ملی و... اشتغال داشت و در سال١٣٥٣ مقام استادی افتخاری دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد به وی اعطا شد.
آثار برجای‌مانده از این شاعر و ادیب نامدار خراسانی عبارت‌اند از: «تصحیح تاریخ مجمل فصیحی»، «سفینه فرخ»، «روضه خلد» و... همچنین چندین مقاله تحقیقی ادبی در مجله‌های معتبری همچون «آینده»، «یغما»، «فرهنگ خراسان» و... از وی به‌یادگار مانده است.
مهم‌ترین پایگاه شعر سنتی در خراسان
همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، «انجمن ادبی فرخ» مهم‌ترین نمود فعالیت‌های ادبی استاد محمود فرخ در شعر معاصر خراسان بوده است. این انجمن علاوه بر تربیت چند نسل از شاعران سنتی‌پرداز خراسان، در طول سال‌های فعالیت خود میزبان بزرگان فرهنگ و ادب از سراسر این سرزمین بوده است. بدیع‌الزمان فروزانفر، ملک‌الشعرای بهار، دانش بزرگ‌نیا، موید ثابتی، عبدالعلی نگارنده، علی‌اکبر گلشن‌آزادی، ادیب طوسی، دکتر قاسم رسا، دکتر احمدعلی رجایی‌بخارایی، احمد کمال‌پور، عماد خراسانی، غلامرضا قدسی، مهرداد اوستا، دکتر غلامحسین یوسفی، مهدی اخوان‌ثالث، محمدحسین شهریار، دکتر عبدالحسین زرین‌کوب، علی باقرزاده، محمد قهرمان، محمدرضا حکیمی، ذبیح‌ا... صاحب‌کار، محمدرضا شفیعی‌کدکنی و... از بزرگانی بودند که هرگاه در مشهد حضور داشتند، در این انجمن ادبی شرکت می‌کردند.
یکی از نکات درخور توجه درباره «انجمن ادبی فرخ» این است که با وجود اینکه استاد محمود فرخ خواندن شعر نو را در جلسات این انجمن ممنوع کرده بود، اما باز هم شاعرانی همچون مهدی اخوان‌ثالث و محمدرضا شفیعی‌کدکنی در آن شرکت می‌کردند و شعرهای کلاسیک خود را می‌خواندند تا از خوان فضل استاد بهره ببرند.
مقام معظم رهبری نیز که در زمان حضور در مشهد از اعضای این انجمن به‌شمار می‌رفتند، در این‌باره می‌گویند: «در منزل مرحوم فرخ در مشهد، انجمن ادبی‌ای بود که روزهای جمعه تشکیل می‌شد و من تا هنگامی که در مشهد بودم، روزهای جمعه در این انجمن شرکت می‌کردم.»
علی باقرزاده (بقا)، شاعر پیش‌کسوت مشهدی و از اعضای اصلی «انجمن ادبی فرخ»، درباره آن می‌گوید: «در این انجمن با استادانی از قبیل ملک‌الشعرای بهار، سعید نفیسی، مجتبی مینوی، بدیع‌الزمان فروزانفر، مدرس رضوی، دانش بزرگ‌نیا، ادیب طوسی، شهاب فردوسی، شهریار و امیری فیروزکوهی دیدار داشتم و از افاداتشان بهره‌مند می‌شدم. به‌یاد دارم که روزی شادروان حاج‌آقابزرگ تهرانی در سن کهولت با فرزند خود از عراق و نیز کمال‌الدین عینی فرزند استاد صدرالدین عینی از تاجیکستان به مشهد آمده بودند و در محفل فرخ از افاضاتشان برخوردار شدیم. بسیاری از دانشمندان خارج از کشور که به مشهد می‌آمدند، در جلسه مذکور حاضر می‌شدند.»
رضا افضلی، شاعر و نویسنده پیش‌کسوت مشهدی نیز درباره «انجمن ادبی فرخ» می‌گوید: «در نبش خیابان جهانبانی و کنار کوچه‌ای نزدیک به سه‌راه جم در مشهد، منزل استاد سیدمحمود فرخ، شاعر نامدارخراسانی قرار داشت؛ جایی که به‌یقین اولین مجمع عالی ادبای معاصر در شمال‌شرق ایران بود و بزرگ‌ترین شاعران و ادیبان خراسان و ایران در آن بارها حضور یافته و شاعران چند نسل، کم‌وبیش از خرمن دانشی‌مردان میهمان و اعضای پیش‌کسوت و دانشمند آن خوشه‌چینی کرده‌اند.»
حلقه‌ای مفقوده در شعر کلاسیک
«دیوان محمود فرخ» دربرگیرنده مجموعه کامل اشعار این شاعر بزرگ خراسانی، ٣١سال پس از وفاتش در روزهای پایانی سال١٣٩١ به‌کوشش جلال قیامی توسط نشر اردشیر در مشهد منتشر شد. این دیوان در ١٣٢٠صفحه به پیشخوان کتاب‌فروشی‌ها آمد تا علاقه‌مندان به میراث ادبی خراسان بیش از این چشم‌انتظار چاپ اشعار استاد محمود فرخ نباشند.
از سوی دیگر، با چاپ دیوان محمود فرخ، نمونه‌های استادانه و کم‌مانند شعر با توجه به معیارهای ادبی کهن به دوست‌داران این گونه شعر ارائه شده است که می‌تواند معیاری برای مشخص‌شدن بسیاری از سستی‌ها و ناتندرستی‌های شعرهای امروزیان باشد.
جلال قیامی، شاعر مشهدی و گردآورنده «دیوان محمود فرخ» می‌گوید: «بسیاری از استادان نامدار ادبیات فارسی مانند مرحوم دکتر غلامحسین یوسفی طبق گفته‌ها و نوشته‌هایشان، این آرزو را داشته‌اند که روزی دیوان کامل مرحوم فرخ چاپ شود. همچنین فریدون مشیری، شاعر مشهور معاصر نیز همواره به فرشته فرخ، دختر استاد، توصیه می‌کرده است که دیوان شعرهای پدرش را منتشر کند. از این رو دختر استاد فرخ نسخه‌های به‌جامانده از شعرهای پدرش را برای گردآوری و چاپ به من سپرد و من نیز به تصحیح و مقابله این نسخه‌ها پرداختم. چاپ دیوان فرخ، اتفاقی برای شعر کلاسیک خراسان و ایران است؛ اگر دیوان او از نظر تاریخی با دقت خوانده شود، بسیاری از تاریکی‌های تاریخ خراسان روشن می‌شود. با چاپ دیوان فرخ، یک حلقه مفقوده از شعر کلاسیک معاصر خراسان پیدا شده است و با مراجعه به این کتاب در کنار یکی دو کتاب دیگر، می‌شود ارزیابی دقیق‌تری از شعر کلاسیک معاصر ایران داشت.»
بخارایی
