صلاح حسن، سوشیال تکست — ده سال قبل در ۹ جولای ۲۰۰۵، گروهی از اعضای جامعه مدنی فلسطین درخواست بایکوت اسرائیل را آغاز کردند، هدف جنبش بایکوت این بود که با ابزارهای تحریم اسرائیل را وادار کند تا به حقوق انسانی فلسطینیان احترام بگذارد. بدین ترتیب جنبش بایکوت اسرائیل متولد شد.
برای معرفی سیاست بایکوت پیش از هرچیز لازم است که میان بایکوت با ممنوعیتها و محدودیتهایی که دولتها از آن حمایت میکنند تمییز قائل شویم. دولت فعلی اسرائیل، غزه را محاصره کرده است، دولت آمریکا از سال ۱۹۹۱ تا ۲۰۰۰ عراق را تحریم کرده بود، دولت آمریکا، ایران را نیز تحریم کرده است و دههها پیش از این محدودیتهایی برای کوبا وضع کرده بود. این ممنوعیتهای دولتی اغلب با اقدامات نظامی همراهاند و در پی آناند که با محدود کردن روابط تجاری بینالمللی، با تضعیف اقتصاد ملی و ایجاد شرایط فشار برای مردم عادی، دولتها را بیثبات کنند. از منظر دیپلماتیک و نظامی، نحوۀ تحمیل محدودیتهای دولت-محور دقیقاً نقطه مقابل بایکوتهایی است که توسط گروههای غیردولتی سازماندهی میشوند و این مساله در خصوص جنبش بایکوت آکادمیک و فرهنگی اسرائیل نیز صادق است.
جنبش بایکوت، محرومسازی و تحریم، جنبش بی.دی.اس۱ که در دهۀ اخیر شکل گرفته است و هم اکنون دولت اسرائیل را هدف قرار داده است، با اتحاد عربی برای بایکوت اسرائیل متفاوت است. اتحاد عربی در فاصله سالهای ۱۹۴۰ تا ۱۹۷۰ شکل گرفت. درست است که هردو بایکوت مخالف رابطه با اسرائیل بودند، اما نباید فراموش کرد که اتحاد عربی در تمامی سطوح ممکن شکست خورد. یکی از دلایل شکستِ بایکوتِ اتحاد عربی این بود که دولتهای عربی و از جمله مقامات فلسطینی وارد روابط دیپلماتیک و تجاری با اسرائیل شدند.
جنبش بایکوت کنونی، جایگزینی برای اتحاد عربی شکست خورده است و میتوان به آن، در غیاب رهبری ملی قابل اطمینان در فلسطین کنونی، به مثابه معقولترین طریق برای ابراز اتحاد بینالمللی با فلسطین نظر کرد؛ به عبارت دیگر، شکست دولتهای عربی، ناکامی رویکردهای دیپلماتیک مقامات فلسطینی و بیثمری اقدامات نظامی حماس، همۀ این عوامل دست به دست هم دادند و ناگاه حمایتی بینالمللی از جنبش بایکوت اسرائیل پدید آمد، جنبشی که طیف وسیعی از جامعهٔ مدنی فلسطین از آن حمایت میکنند و از حمایت اسرائیلیها و یهودیانی که با اشغال اراضی فلسطین مخالفاند، نیز برخوردار است. گروه اسرائیلی «بایکوت از درون» در اظهارنظری گفته است: ما فلسطینیها، یهودیها و شهروندان اسرائیل، به خواست فلسطینیان برای جنبش بیدیاس علیه اسرائیل میپیوندیم، جنبشی که از مبارزات آفریقای جنوبی علیه آپارتاید الهام گرفته است.
ریشههای ایرلندی
با جنبش بایکوت، فلسطین به قلب سنتی ضداستعماری مرتبط شد. ریشههای مدرن بایکوت به مقاومت ایرلندیهای بر علیه سلطه انگلستان در قرن نوزدهم بازمیگردد. در حقیقت لغت «بایکوت» در سالهای ۱۸۸۰ و در جریان جنگ ایرلند وارد زبان انگلیسی شده است، جنگی که در طی آن رعایای ایرلندی بر علیه زمینداران استعمارگر انگلیسی جنگیدند. بستر تاریخی پیدایش لغت بایکوت به شخصی با نام «کاپیتان چارلز کانینگام بایکوت۲» بازمیگردد که در سال ۱۸۷۰ مباشر انگلیسیها در املاک «جان کرایتون»، ارلِ منطقۀ «مایو» بود. بر اساس روایت «لئام اوراگالای» وظیفه کاپیتان بایکوت این بود که درآمد زمین را از ۳۵ رعیت منطقه گردآوری کند.
با این حال بعد از آن که در سپتامبر ۱۸۸۰ تهدید به اخراج چند تن از رعیتها از جانب وی مطرح شد، سایر رعیتها از کارکردن بر روی زمینهای کاپیتان بایکوت خودداری کردند. این اقدام رعایا با حمایت مردم بومی همراه شد و آنها نیز از ارائه سایر خدمات به خانوادۀ بایکوت خودداری کردند، خدماتی مثل حمل و نقل، یا انتقال نامهها. ایرلندیها با طرد مأمور انگلیسیها و بدون به کار بردن خشونت او را نابود کردند. این به حاشیه راندن و منزوی ساختن مباشرِ ارل انگلیسی که ایرلندیها در دهه ۱۸۸۰ صورت دادند، اصول کلی سیاست بایکوت را در معنای عام آن نشان میدهد.
بایکوتی که در حمایت از مردمی صورت گرفته است که از زمینهای خود محروم شدهاند، همچون مورد فلسطین. در واقع در هر سه موردی که سیاستهای بایکوت به کار رفتهاند- ایرلند، آفریقای جنوبی و فلسطین- مردم از زمینهایشان محروم شده بودند و اراضی آنها اشغال شده بود. اصول کلی بایکوت را میتوان در چند اصطلاح زیر خلاصه کرد، مفاهیمی که در هر بایکوتی حاضر بودهاند: زمین، مقاومت، آگاهی جمعی و روشهای غیرخشونتطلبانه.
سیاستهای بایکوت: از حاشیه به مرکز
گرچه ریشههای ضداستعماری اصطلاح بایکوت ممکن است به تمامی بایکوتها مربوط نباشد، با این حال دربارۀ فلسطین کاملاً مرتبط است. فلسطین، همچون ایرلند و آفریقای جنوبی قربانی بیرحمی استعمار بریتانیایی بوده است، استعماری که در شخصیت «لرد بالفور۳» تجسم یافته است. شخصیت بالفور به نحوی نمادین نمایانگر استعمار بریتانیایی در ارتباط با این سه کشور خاص است، به نحوی که حتی وظایف وی به عنوان مقامی عالی رتبه دقیقاً این سه کشورِ قربانی استعمار را در برمیگیرد. مشارکت بالفور در سیاستهای امپراطوری بریتانیا از زمان انتصابش به عنوان «مقام ارشد ایرلند» آغاز شد. از طرفی دوران تصدیگری بالفور متعاقب بود با دوران «نبرد بوئر۴» در آفریقای جنوبی، با این حال نام او این روزها بیشتر بخاطر «بیانیه بالفور» در خاطر مانده است (۱۹۱۷)، در این اعلامیه آمده است: «دولت عالیقدر [بریتانیا] به تشکیل خانهای ملی برای قوم یهود در فلسطین با حسن نیت نظر میکند.» که او را به کشور سوم یعنی فلسطین مرتبط میسازد.
شخصیت نمادین بالفور به یادمان میآورد که هر سه کشور معضلاتشان را از استعمار بریتانیا به میراث برده بودند. گرچه سیاست ضداستعماری بایکوت در ایرلند ریشه دارد، نهایتاً در بستر جنبش ضدآپارتاید بود که سیاستهای بایکوت بزرگترین موفقیتهایش را در دوران پسا استعماری بدست آورد.
بایکوت ضدآپارتاید که در سالهای ۱۹۶۰ و در بین گروههای حاشیه قدرت نظیر هنرمندان، آکادمیسینها و ورزشکاران آغاز شد، به حدی وسعت یافت که در سالهای ۱۹۸۰ به حمایت گسترده بینالمللی دست یافت و در نهایت در این سالها بایکوت آفریقای
پینوشتها:
• قسمت اول این مطلب را صلاح حسن نوشته است و در تاریخ ۱۳ ژوئن ۲۰۱۴، با عنوان Historicizing» Palestinian Boycott Politics» در وبسایت سوشیال تکست منتشر شده است. وبسایت ترجمان در تاریخ ۲۵ مرداد ۱۳۹۴ آن را با عنوان «نگاهی تاریخی به ریشههای جنبش بایکوت» و ترجمۀ میلاد محمدی منتشر کرده است.
•• قسمت دوم این مطلب را یوسف مُنَیَر نوشته است و در تاریخ ۹ جولای ۲۰۱۵، با عنوان «Reasons BDS Is Actually Working» در وبسایت نِیشِن منتشر شده است. وبسایت ترجمان در تاریخ ۲۵ مرداد ۱۳۹۴ آن را با عنوان «نگاهی تاریخی به ریشههای جنبش بایکوت» و ترجمۀ میلاد محمدی منتشر کرده است.
••• صلاح حسن (Salah D. Hassan) استاد ادبیات انگلیسی و عضوی از برنامه تحقیقاتی مطالعات اسلام در دانشکده هنر و علوم انسانی دانشگاه میشیگان است.
•••• یوسف مُنَیَر (Yousef Munayyer) نویسنده آمریکایی-فلسطینی و تحلیلگر سیاسی ست.
[۱] Boycott, Divestment and Sanctions Movement / BDS Movement
[۲] Captain Charles Cunningham Boycott
[۳] Lord Balfour
[۴] boer war: جنگهای نابرابر میان بوئرها و انگلیسیها در آفریقای جنوبی در فاصله سالهای ۱۸۸۹ تا ۱۹۰۲که به پیروزی قوای بریتانیا منتهی شد، در طول این نبرد ارتش بریتانیا ۴۵۰ هزار سرباز داشت و نیروهای بوئری ۶۰ هزار تن بودند [مترجم].
[۵] نلسون ماندلا رهبر جنبش ضدآپارتاید زمانی گفته بود: «اما ما به خوبی میدانیم که بدون آزادی فلسطین آزادی ما هم کامل نیست.» [مترجم].
[۶] Jimmy Carter
[۷] Peace Not Apartheid