Smart mom/Умная мама/Խելացի Մայրիկ
Лента новостей
Նյութը՝ Մանէ Գևորգյանի
#ֆտոր, #fluoride
#թեմա_ատամի_մածուկ
#tema_atami_matsuk
Ատամի մածուկի հսկայական սուտը
Ֆտորը կանխարգելում է միջանկյալ ուղեղի աշխատանքը
Ո՞րքան հաճախ եք լվանում ձեր ատամները:
Հավանաբար մեկ կամ երկու անգամ: Իսկ ձեզ երբևէ մտահոգել է, թե՞ ինչ նյութեր կան այն ատամի մածուկի մեջ, որը դուք օգտագործում եք ամեն ամիս, ամեն օր…: Հավանաբար բոլորս էլ վստահում ենք “Համաշխարային Ստոմատոլոգիական ասոցիացիային”, բայց այն ինչ կկարդանք այստեղ, յուրաքանչյուրիս մտածելու տեղիք կտա….
Ինչ է ֆտորը և ֆտորիդը
Ֆտորիդը դա ֆտորի իոնն է: Ֆտոր պարունակող բոլոր օրգանական և անօրգանական միասնությունները, դրանք հենց ֆտորիդներ են: Ֆտորը դա ածխածին է և բնության մեջ այն հաճախ հանդիպում է համակցված այլ նյութերի հետ, օրինակ ինչպես ֆտորիդ կալցի (CaF) կամ ինչպես ֆտորիդ նատրի(NaF):
Ֆտորիդը բնական տարր է, որը մտնում է Երկրի ընդերքի տարրերի կազմի մեջ: Հետևաբար բնական է, որ ֆտորիդի մի փոքր քանակ պարունակում է նաև խմելու ջուրը: Բույսերը կլանում են ֆտորիդները ջրից և հողից: Դա նշանակում է, որ մի փոքր քանակությամբ ֆտորիդ առկա է նաև մեր սննդի ու ջրի մեջ, ինչպես նաև կենդանիների ու բույսերի հյուսվածքներում:
Չնայած այն հանգամանքին, որ ֆտորիդը բնական նյութ է, բայց որոշակի չափաբաժինն անցնելուց հետո այն մարդու համար թունավոր է դառնում, ավելի տոքսիկ քան կապարը: 2-5 գրամ նատրիում ֆտորիդի չափաքանակը (ատամի մածուկի ստանդարտ բաղադրիչ) արդեն իսկ մահաբեր չափաբաժին է: Եթե միանգամից օգտագործեն մածուկի սրվակի ողջ պարունակությունը, այդ Ֆտորիդի քանակն արդեն իսկ բավարար է երեխային սպանելու համար: Ֆտոր պարունակող ատամնաքսուքը պարունակում է շատ ավելի բարձր կոնցենտրացիայով ֆտորիդ, քան բնության մեջ հանդիպող որևէ այլ ցանկացած բնական տարրի բաղադրության մեջ:
Ի սկզբանե, ֆտորն ավելացնում էին ջրի մեջ, քանի որ ենթադրվրում էր, որ ֆտորը չափազանց օգտակար է ատամների առողջության համար և կանխում է կարիեսը: Հետո արդեն սկսեցին ավելացնել ատամի մածուկի մեջ: Որոշ երկրներում, ինչպիսիք օրինակ ԱՄՆ, ֆտորով հարստացվում է բնական ջրի մոտ 2/3 մասը:
Ինչպես է ֆտորիդը պայքարում կարիեսի դեմ
Ենթադրվում է, որ ֆտորիդը թունավոր է բակտերիաների համար: Բակտերիաները, ինչպես բոլոր կենդանի ձևերը, նույնպես սնվում են, եւ, որպես սնունդ, օգտագործում են շաքարը (գլյուկոզա, սախարոզա, ֆրուկտոզա, լակտոզա կամ սննդային օսլաներ): Բակտերիաների կենսագործունեության թափոնները ունակ են քայքայել ատամի էմալը և ուտել այն թթուները, որոնք առաջացնում են ատամի դեմիներալիզացիա կամ կարիես: Ճիշտ է, ֆտորը թունավորում է բակտերիային, նվազեցնելով նրա շաքար փոխակերպելու կարողությունը, բայց այն այնքան թունավոր է, որ օգտագործելիս թունավորվում են նաև այլ օգտակար բջիջներ:
Ֆտորի օգտագործման վտանգը
Ֆտորիդը կարող է առաջացնել լուրջ առողջական խնդիրներ, նույնիսկ փոքր չախաբաժիններով օգտագործելիս, որոնք պարունակում են ատամի մածուկը կամ ֆտորացված ջուրը:
Fluorosis ` ֆտորով քրոնիկ թունավորում: Լինում է երկու տեսակի` ատամնային եւ կմաղքային, արտահայտվում է սարսափելի ախտանիշներով:
Գոյություն ունեն կենդանիների վրա արված ավելի քան 30 հետազոտություններ: Դրանք վկայում են, որ ֆտորիդը նեյրոտոքսին է, որը կրճատոում է ճանաչողական կարողությունները (լեզվի ուսուցումը, խոսքը, ճանաչողական ունակությունները) եւ հիշողությունը: Այնսինքն ֆտորիդը մեզ դարձնում է ավելի բթամիտ:
Կան նաև բազմաթիվ այլ առողջական խնդիրներ, որ առաջացնում է ֆտորը:
Տեղեկատվության մեծ մասը դարձել է հանրությանը մատչելի միայն վերջին 10 տարիների ընթացքում: Մինչ այդ այն ուղղակի հույժ գաղտնի կարգավիճակում էր:
Ինչու են մարդիկ սկսել ավելացնել Ֆտորիդ ատամի մածուկ և ջրի մեջ
Ինչպես միշտ, այս պատմության մեջ նույնպես, իրենց ուրույն դերն ունեն մեծ փողերն ու քաղաքականությունը: Ֆտորի օգտավետության մասին առասպելի պատմությունը նկարագրված է “Ֆտորը` մեծ խաբեություն” գրքում (Fluoride Deception): Այն հրապարակել է հայտնի լրագրող և BBC պրոդյուսեր Քրիստոֆեր Բրայսոնը` հիմնվելով ֆտորի մասին 10-ամյա ուսումնասիրության փաստերի և ասեկոսեների վրա: Այս գրքում Բրայսոնը պատմում է այն կարևորագույն մարդկանց ու գիտական հաստատությունների մասին, որոնք մեծ դեր են խաղացել ֆտորիդների օգտագործման հարցում` ինչպես Միացյալ Նահանգներում, այնպես էլ ամբողջ աշխարհում:
Ֆտորացման տեսության կողմնակիցների պնդմամբ կա իրար հետ չխաչվող երկու տարբեր հարցեր: Առաջինը վերաբերում է այն փաստին, որ ֆտորիդը մետաղի արտադրության մեջ հանդիսանում է արդյունաբերական թափոն, իսկ երկրորդ հարցը` դա ատամնաբուժական հիգիենայի հարցում ֆտորի օգտավետությունն է: Դա իհարկե չի համապատասխանում իրականությանը, քանի որ այդ երկու ասպեկտները միմյանց շատ սերտորեն փողկապակցված են:
Այսպես, ինչպես վկայում է պատմությունը, առաջին հայտարարությունն այն մասին, որ ֆտորիդները օգտակար են ատամների առողջությանը, և, որ նրանք պետք է ավելացվեն խմելու ջրի մեջ կանխելու համար ատամների տարբեր հիվանդություններ, արվել է Պիտսբուրգի Մելոն ինստիտուտի մի ոմն հետազոտող Դոկտոր Ջերալդ Քոքսի կողմից: Քոքսը ֆտորի մասին իր ուսումնասիրությունները սկսել է Ամերիկյան Ալյումինի Ընկերության գիտահետազոտական լաբորատորիայի տնօրեն Ֆրանցիզ Ֆրեդիի առաջարկով: Ֆրանցիզ Ֆրեդին ակնհայտորեն շատ մտահոգված էր օդի և բնության աղտոտման խնդրով, որն առաջացրել էին ալյումինի թափոնները և բանվորների առողջության վրա ակնհայտ ֆտորի բացասական ազդեցությամբ:
Պետք է նշել, որ Մելոնի ինստիտուտը միշտ ծառայել է որպես հիմնական պաշտպան բոլոր մետաղական վերամշակման խոշոր ընկերություններին: Այդ իսկ պատճառով չկա ոչ մի պատահականություն այն բանում, որ նման առաջարկն արվել է հենց տվյալ ինստիտուտի աշխատակցի կողմից:
1956-1968թթ ընկած ժամանակահատվածում միայն ֆտորի պատճառով առողջությանը վնաս հացսնելու համար դատարանը ստացել է ավելի շատ բողոքներ, քան մնացած այլ 20 աղտոտիչ նյութերի վերաբերյալ իրար հետ վերցրած: Բնականաբար հրատապ անհրաժեշտություն էր ինչ որ կերպ պաշտպանվելու նման քանակի դիմում-բողոքներից, և, դրա համար, շատ լավ կլիներ ունենալ իրական հետազոտությունների վրա հիմնված մի տեսություն, որ կքարոզեր ֆտորիդների օգտակարության մասին:
Ֆտորացման կոմնակիցներից էր նաև Հարոլդ Հոջը`շատ ազդեցիկ եւ բարձրաստիճան բժիշկ-հետազոտ: Այս մարդը վայելում էր մի անբեկանելի հեղինակություն իր շրջապատում և հրատարակել է մի շարք աշխատանքներ ջրի ֆտորացման ծրագրի աջակցության վերաբերյալ, որի իրականացումը պլանավորվում էր 1957 թվականին:
Ինչպե՞ս փողկապակցել
Ուղիղ կերպով:
Հարոլդ Հոջը աշխատել է որպես գլխավոր թունաբան «Manhettonskom» ծրագրի շրջանակներում: Այդ նախագծի նպատակն էր ստեղծել ատոմային ռումբ, որը հետագայում նետվեց Հերոսիմա և Նագասակի քաղաքների վրա: Հոջն ուսումնասիրել է բոլոր քիմիական ռեակտիվների տոքսիկությունը, որոնք հետագայում օգտագործվել են ատոմային ռումբի արտադրության ժամանակ: Ֆտորիդները եղել են ամենագլխավոր խնդիրներից մեկը, քանի որ ռումբի ստեղծման ժամանակ դրանք օգտագործվել են անհավատալի մեծ քանակությամբ:
Այն փաստաթղթերում, որոնք հայտնաբերել է գրքի հեղինակը, հստակ գրված էր, որ Հոջին տրվում է տեղեկատվություն տրամադրելու առաջադրանք, որը կարող էր օգնել կառավարությանը և բանակին պաշտպանվել վերը նշված դատական հայցերից: Իսկ բոլոր այն տեղեկությունները, որոնք կարող էին օգտագործվել բանակի դեմ, պետք է ջնջվեին:
Եթե ընդունվեր, որ ջրի ֆտորացումը վնասակար է, ապա ֆտորի հետ աշխատող բոլոր կազմակերպությունները, այդ թվում Միջուկային Էներգիայի Հանձնաժողովը, կառավարությունը եւ Միացյալ Նահանգների բանակը, պետք է ենթարկվեին բազմաթիվ դատական հայցերի և կանգնեին պատասխանատվության առջև: Այլ կերպ ասած, անհնար կլիներ, որ Հարոլդ Հոջը դավաճանած լիներ այսքան ազդեցիկ կազմակերպություններին:
Հոջի հետ միասին, հայտնի բժիշկ և ֆտորացման տեսության խթանող դոկտոր Կիհոուն, հրատարակեց ծավալուն գիտական աշխատանք ֆտորի բարենպաստ ազդեցության մասին : Այս աշխատանքը հովանավորվել է հետևյալ կազմակերպությունների կոզմից.
Ամերիկայի Ալյումինի ընկերություն (ALCOA), Կանադայի Ալյումինի ընկերություն, Ամերիկայի գիտահետազոտական ինստիտուտ POL, Դյուպոն (Dupont), Կայզեր ալյումինիում, Reynolds Metals, United Steel, Ատամնաբուժական Հետազոտությունների Ազգային Ինստիտուտ (NIIOS):
Կիհոուի անձնական ֆայլերում կարելի է գտնել հղումներ ֆտորիդների օրինականության կոմիտեի հետ համագործակցության մասին, որոնց նա մատակարարում էր նյութեր ֆտորի հայցերի հետ կապված` կորպորատիվ հաճախորդների պաշտպանության համար (ցուցակը վերեւում):
Ի հավելումն ամենի, ամբողջ ազգին ֆտոր վաճառելու մեջ օգնեց հենց ինքը PR-ի արքա Էդվարդ Բեռնեյզը, նույն ինքը Զիգմունդ Ֆրոյդի եղբորորդին: Նա մի իսկական չար հանճար էր և պրոֆեսիոնալ վնասակար ապրանքների համար գրավիչ պատկեր ստեղծելու մեջ: Էդվարդ Բեռնեյզը նաև շատ լավ հոգեբան էր: Նա կատարել է մի շարք ուսումնասիրություններ մարդկային, ավելի կոնկրետ, հասարակության բանականությունը կառավարելու վերաբերյալ: Նա նույնիսկ գիրք է հրատարակել «Քարոզչություն» անվանումով: Բացի ֆտորացման խթանման մասին քարոզչություն վարելուց, Բեռնեյզը նաև մասնակցել է ծխախոտի խթանման աշխատանքներին:
NIIOS-ը Բեռնեյզին հրավիրել էր ղեկավարելու հանրությանը ֆտոր «վաճառելու» PR ծրագրի զարգացնելու միջոցառումներին: Ծրագիրը կայանում էր նրանում, որ համոզեն ատամնաբույժերին, որ ֆտորը օգտակար է ատամներին, իսկ հետո նրանք իրենք «կվաճառեին» Ֆտորը մնացածին:
Տասնամյակներ շարունակ, սկսած դպրոցից, բնակչության շրջանում ակտիվորեն քարոզվում էր ֆտորի օգտագործումը: Այն գիտնականներին, որոնք հայտարարում էին, որ ֆտորը օգուտի փոխարեն միայն խիստ բացասական ազդեցություն է թողնում, հեռացնում, հալածում և ծաղրում էին մամուլում: Միայն վերջերս որոշ գիտնականներ կարողացան հրատարակել հետազոտությունների արդյունքները, որոնք վկայում էին ֆտորի վնասի մասին` նույնիսկ թույլատրելի ամենափոքր չափաբաժիններով օգտագործելու դեպքում:
Դժվար չէ կռահել, որ այն ատամի մածուկները, որոնք առավել շատ են գովազդվել («Colgate», «Blend-a-med», «Aquafresh», եւ այլն), պարունակում են ֆտորի ամենաբարձր չափաբաժինները: Մարդիկ սկսեցին դրանք գնել, ոչ թե նրա համար որ ապացուցված էր դրանց օգտավետությունը, այլ քանի որ բազմաթիվ անգամ կրկնված սուտը (գովազդի տեսքով), շատ մարդկանց կողմից սկսվեց ընկալվել որպես ճշմարտություն: Հանրության մեջ ֆտորի համատարած խթանման համար մշակվեց և կիրառվեց տվյալ հոգեբանական ձևը:
Ի՞նչ անել հիմա:
Սկզբի համար այդ հարցին պետք է նայել «բաց աչքերով» և կայացնել սեփական գիտակցված որոշումը: Առողջ բանականությունը թելադրում է, որ պետք չէ ընդունել որևէ նյութ (այն էլ հաճախակի), եթե դուք այդքան էլ գաղափար չունեք, թե այն ինչ է իրենից ներկայացնում:
Եթե կա նույնիսկ մի փոքր կասկած նրանում, որ ֆտորիդները կարող են լինել վնասակար, միանշանակ իմաստ չունի դրանք օգտագործել: Տվյալ դեպքում կան հսկայական քանակի նյութեր, որոնք մեզ վստահեցնում են հրաժարվել դրանից:
Ահա ինչ են խորհուրդ տալիս անել ատամնաբույժները “առանց ֆտորի” կարիեսի կանխարգելման համար.
1. Ինչքան քիչ սպիտակ արհեստածին շաքար պարունակի սնունդը, այնքան ավելի քիչ կլինի թթվայնության քանակը, որն արտադրում են բակտերիաները:
2. Ավելի լավ է օգտագործել ոչ թե սպիտակ շաքար, այլ ֆրուկտոզա. Կամ, ավելի ճիշտ, շաքարն օգտագործել միայն սննդամթերքի տեսքով` մրգեր, չրեր, ընդեղեն և այլն…:
3. Որպես քաղցր համեմունք կարելի է օգտագործել դարչին, քրքում եւ այլն..:
4. Զգուշացեք օգտագործել գենետիկորեն ձևափոխված շաքարի փոխարինիչ aspartame: Այն նույնիսկ ավելի վնասակար է, քան սպիտակ շաքարը:
5. Խորհուրդ է տրվում հնարավորինս կրճատել այն ժամանակահատվածը, որի ընթացքում շաքարը գտնվում է ձեր բերանում: Շաքարով հարուստ սնունդ ընդունելուց անմիջապես հետո, մաքրեք ձեր ատամները խոզանակով և ատամի թելով, կամ, ծայրահեղ դեպքում, ողողեք բերանը:
6. Շատ վնասակար է ծծելով ուտել տարբեր տեսակի քաղցր կոնֆետներ և երկարատև օգտագործել քաղցր ըմպելիքներ: Եթե ստիպված խմում եք որևէ քաղցրաջուր, ապա դրանից անմիջապես հետո պետք է արագ լվանալ ատամները:
7. Խորհուրդ է տրվում հաճախակի խոզանակով և թելով մանրակրկիտ մաքրել ատամները: Դա անել ամեն ուտելուց հետո:
8. Խորհուրդ է տրվում ատամների խնամքի վրա ծախսել մի քիչ ավելի շատ ժամանակ: Շատ կարևոր է մաքրել դրանք որքան հնարավոր է մանրակրկիտ:
Լրացուցիչ տեղեկություններ
Ահա այն երկրները, որոնք դադարել, մերժել կամ արգելել են ջրի ֆտորացումը` Ավստրիա, Բելգիա, Չինաստան, Չեխիա, Դանիա, Ֆինլանդիա, Ֆրանսիա, Գերմանիա, Հունգարիա, Հնդկաստան, Իսրայել, Ճապոնիան, Լյուքսեմբուրգ, Նիդերլանդներ, Հյուսիսային Իռլանդիա, Նորվեգիան, Շոտլանդիա, Շվեդիա, Շվեյցարիա:
Ֆտորը վնասակար է միջանկյալ ուղեղին
Ամերիկյան Դեղագործական Նախարարությունը (FDA) նատրիում ֆտորը գրանցել է որպես առնետի թույն:
Մինչեւ 1990 թթ չեն անցկացվել ոչ մի տեսակի թեստեր միջանկյալ ուղեղի աշխատանքի վրա ֆտորի ազդեցության վերաբերյալ: Միջանկյալ ուղեղը կամ մակուղեղը (Էպիֆիզ), դա մի փոքր գեղձ է, որը գտնվում է ուղեղի երկու կիսագնդերի արանքում:
Միջանկյալ ուղեղը կարգավորում է մելատոնինի`«երիտասարդության» հորմոնի, արտադրությունը, որն էլ իր հերթին կարգավորում է սեռական և հոգևոր հասունությունը: Ամենակարևորն այն է, որ միջանկյալ ուղեղը պատասխանատու է իմունային համակարգի համար: Ճիշտ աշխատանքի պարագայում այն պաշտպանում է օրգանիզմը վնասակար ազդեցություններից:
Այս ուսումնասիրության նախաձեռնողներից մեկը էր Անգլիայի Surrey համալսարանի բժշկուհի Ջենիֆեր Լյուկը: Նա ապացուցեց, որ հենց միջանկյալ գեղձն է առաջինն ընկնում ֆտորի հարվածի տակ: Ըստ Լյուկի ուսումնասիրությունների, այդ տարրի ավելցուկը կարող է հանգեցնել լուրջ խախտումների` գրգռելով վաղ սեռական հասունություն և օրգանիզմի կոզմից ազատ ռադիկալների դեմ պայքարի ունակության թուլացում:
Հղիության ընթացքում ֆտորը կարող է առաջացնել պտղի գենետիկական փոփոխություններ, ավելացնելով քաղցկեղով հիվանդանալու վտանգը: Մի շարք ուսումնասիրություններ ցույց են տվել, որ ֆտորը կարող է առաջացնել ոսկրային քաղցկեղ:
Ամենավատն այն է, որ դրան գրեթե ոչ ոք ուշադրություն չի դարձնում: Մտածեք, թե ինչ կպատահեր արդյունաբերության հետ, եթե լայնորեն հրապարակվեին ֆտորի թունավորության մասին ուսումնասիրությունները:
Ֆտորի միացություններն առավել զգալի ազդեցություն նաև ունեն վահանաձև գեղձի վրա:.
Ըստ մի շարք «խիզախ» գիտնականների հետազոտությունների, վահանաձև գեղձի հիվանդությունները շատացել են հենց ֆտորի օգտակար լինելու մասին ակտիվ քարոզչությունից հետո: Օրգանիզմում վահանաձև գեղձը վերահսկում է բազմաթիվ նյութափոխանակության գործընթացներ, որոնց խախտումները կարող են ունենալ լուրջ հետեւանքներ:
Միացյալ Նահանգներում ֆտորի հանրաճանաչ դառնալուց հետո, բնակչությունը սկսեց ակտիվ գիրանալ: Այդ ամենի անմիջական կապը նույնպես ապացուցվել է որոշ “անվախ” գիտնականների կոմից:
Միջանկյալ ուղեղի չեզոքացումը տեսականորեն հնարավոր է նրա վրա շատ ուժեղ ֆտորի ազդեցությամբ: Ֆտորը կարող է քայքայել ոսկորները, ատամները և միջանկյալ ուղեղը:
Ֆտորի երկարատև օգտագործման հետևանքներից են` քաղցկեղ, ԴՆԹ գենետիկական խախտումներ, գիրություն, IQ իջեցում, անտարբերություն, Ալցհեյմերի հիվանդություն եւ այլ ուրիշ հիվանդություններ:
Ֆտոր պարունակում են գրեթե բոլոր ատամի մածուկները: Մի փոքր հիշեցում` ըստ ատամնաբույժերի խորհրդի, ատամները պետք է մաքրել օրը երկու անգամ: Ի դեպ, վստահեցնում են, որ XX դարի կեսերին Գերմանիայի եւ Խորհրդային Միության զանգվածային վերահսկողության համար օգտագործվել է հենց ֆտորը:
Վահանաձև գեղձի վրա ազդեցությունը դեռ չարյաց փոքրագույնն է: Ֆտորը ակտիվորեն ռեակցիայի մեջ է մտնում ալյումինի հետ, որը մինչև այսօր լայնորեն կիրառվում է խոհանոցային պարագաների արտադրության մեջ: Միմյանց հետ մտնելով ռեակցիայի մեջ, դրանք կարող են ունենալ կործանարար հետևանքներ նյարդային բջիջների վրա` առաջացնելով մտավոր հետամնացություն, նյարդային և հոգեկան խանգարումների մի լայն շրջանակ: Ըստ նույն արգելված հետազոտությունների, հենց ֆտորի հանրաճանաչ լինելուց հետո ԱՄՆ-ում զգալիորեն աճեցին Ալցհեյմերի հիվանդության դեպքերը: Զարմանալի չէ, որ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները, որտեղ ֆտորացմումն շատ ակտիվորեն ամենուր օգտագործվում է, հանդիսանում է այդ հիվանդության առաջատարներից մեկը: