Ο Μπένγιαμιν για την αισθητική και τον φασισμό

”…Τόνισε ωστόσο, ότι η περικοπή μηχανοκίνητων τμημάτων σε στρατιωτικές παρελάσεις ελήφθη για λόγους οικονομικούς, επιχειρησιακούς αλλά και περιβαλλοντικούς.

Ο κ. Γρέγος [βουλευτής Χρυσής Αυγής] παίρνοντας το λόγο, χαρακτήρισε ανάξιο σχολιασμού τα περί προστασίας του περιβάλλοντος και προέβη στην εξής δήλωση:

«Πιο πολύ μας άρεσε αυτή η αίσθηση της ερπύστριας στο οδόστρωμα και το καυσαέριο που έβγαινε. Μάλιστα φέρναμε και τα παιδιά μας πολύ κοντά και δεν μας πείραζε καθόλου αυτό το καυσαέριο».” πηγή

Η αυξανόμενη προλεταριοποίηση των σημερινών ανθρώπων κι ο αυξανόμενος σχηματισμός των μαζών είναι δύο πλευρές του ίδιου και του αυτού φαινομένου. Ο φασισμός προσπαθεί να οργανώσει τις νεοδημιούργητες προλεταριοποιημένες μάζες, χωρίς να θίξει τις σχέσεις ιδιοκτησίας, προς την άρση των οποίων αυτές ωθούν. Η επαγγελία του είναι να βρουν οι μάζες ένα τρόπο έκφρασης (χωρίς καθόλου να βρουν το δίκιο τους). Οι μάζες έχουν το δικαίωμα της αλλαγής των σχέσεων ιδιοκτησίας, ο φασισμός προσπαθεί να τους δώσει μια έκφραση με τη διατήρηση των σχέσεων αυτών.  Ο φασισμός κατά συνέπεια καταλήγει στην αισθητικοποίηση της πολιτικής ζωής. Στον βιασμό των μαζών, τις οποίες εξανδραποδίζει με τη λατρεία ενός φύρερ, αντιστοιχεί ο βιασμός ενός μηχανισμού, που υποτάσσει στην παραγωγή λατρευτικών αξιών.

Όλες οι προσπάθειες για την αισθητικοποίηση της πολιτικής κορυφώνονται σε ένα σημείο. Το σημείο αυτό είναι ο πόλεμος. Ο πόλεμος και μόνον ο πόλεμος, παρέχει την δυνατότητα να δοθεί σε μαζικά κινήματα μέγιστης κλίμακας ένας σκοπός, χωρίς ταυτόχρονα να θιγούν οι κατεστημένες  σχέσεις ιδιοκτησίας. Αυτή είναι η πολιτική διατύπωση τούτης της κατάστασης. Απ την πλευρά της τεχνικής, διατυπώνεται με τον ακόλουθο τρόπο: Μόνον ο πόλεμος παρέχει την δυνατότητα να επιστρατευτούν όλα τα τεχνικά μέσα του παρόντος χωρίς να θιγούν οι σχέσεις ιδιοκτησίας. Εννοείται πως η αποθέωση του πολέμου απ τον φασισμό δεν χρησιμοποιεί αυτά τα επιχειρήματα. Ωστόσο μια ματιά σε αυτήν είναι διδακτική. Στο μανιφέστο του Μαρινέττι για τον αποικιακό πόλεμο στην Αιθιοπία διαβάζουμε:  <<Επί 27 χρόνια εμείς οι φουτουριστές ξεσπαθώνουμε ενάντια στην αντίληψη ότι ο πόλεμος είναι αντιαισθητικός….Κατά συνέπεια διαπιστώνουμε¨..Ο πόλεμος είναι ωραίος, γιατί χάρη στις αντιασφυξιογόνες μάσκες, τα μεγάφωνα που σκορπίζουν τον τρόμο, τα φλογοβόλα και τα μικρά τανκς εδραιώνει την κυριαρχία του ανθρώπου πάνω στην καθυποταγμένη μηχανή. Ο πόλεμος είναι ωραίος, γιατί εγκαινιάζει την πολυπόθητη μεταλλοποίηση του ανθρώπινου κορμιού. Ο πόλεμος είναι ωραίος, γιατί εμπλουτίζει ένα ανθόσπαρτο λιβάδι με τις ορχιδέες των πολυβόλων. Ο πόλεμος είναι ωραίος, γιατί συντονίζει τους πυροβολισμούς, τις κανονιές, τις ανάπαυλες του πυρός, τα αρώματα και την πτωμαίνη σε μια συμφωνία. Ο πόλεμος είναι ωραίος γιατί δημιουργεί καινούργιες αρχιτεκτονικές, όπως η αρχιτεκτονική των μεγάλων τανκς, των γεωμετρικών σχηματισμών στους οποίους πετάνε τα σμήνη των αεροπλάνων, του καπνού που ανεβαίνει σπειροειδώς πάνω από πυρπολημένα χωριά και πόλεις άλλες…>>

Τούτο το μανιφέστο έχει το προσόν της σαφήνειας. Η προβληματική του αξίζει την προσοχή του διαλεκτικού. Για αυτόν, η αισθητική του σύγχρονου πολέμου εμφανίζεται ως εξής: Όταν η φυσική αξιοποίηση των παραγωγικών δυνάμεων παρεμποδίζεται απ τις κατεστημένες σχέσεις ιδιοκτησίας, τότε η αύξηση των τεχνικών μέσων, των ρυθμών, των ενεργειακών πηγών ωθεί προς μια αφύσικη αξιοποίηση. Την αφύσικη αυτή αξιοποίηση την βρίσκει με τον πόλεμο, που με τις καταστροφές του αποδείχνει πως η κοινωνία δεν ήταν αρκετά ώριμη για να κάνει όργανο της την τεχνική, πως η τεχνική δεν ήταν αρκετά ανεπτυγμένη για να δαμάσει τις στοιχειακές δυνάμεις της κοινωνίας. Τα φρικιαστικά χαρακτηριστικά του ιμπεριαλιστικού πολέμου καθορίζονται απ τη διάσταση ανάμεσα στα τεράστια παραγωγικά μέσα και την ανεπαρκή αξιοποίηση τους στη διαδικασία της παραγωγής (με άλλα λόγια, απ την ανεργία και την έλλειψη αγορών). Ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος είναι μια εξέγερση της τεχνικής, που επιβάλλει στο ανθρώπινο υλικό τις απαιτήσεις εκείνες που η κοινωνία δεν θέλησε να επιβάλει στο φυσικό υλικό. Αντί να αλλάζει την κοίτη των ποταμών, οδηγεί το ανθρώπινο ποτάμι στην κοίτη των χαρακωμάτων, αντί να σπέρνει σπόρο με τα αεροπλάνα της, σπέρνει εμπρηστικές βόμβες πάνω από τις πόλεις, και με τον πόλεμο των αερίων βρήκε ένα μέσο να καταργήσει με καινούργιο τρόπο την αίγλη.

”FIAT ARS-PEREAS MUNDUS” (Να γίνει τέχνη κι ας χαθεί ο κόσμος), λέει ο φασισμός και περιμένει, όπως διακυρήσσει ο Μαρινέττι, πως πόλεμος θα ικανοποιήσει καλλιτεχνικά τον καινούργιο τρόπο αισθητηριακής αντίληψης που δημιούργησε η τεχνική. Αυτή είναι προφανώς η τελείωση του δόγματος ”η τέχνη για την τέχνη”. Η ανθρωπότητα, που κάποτε ήταν, κατά τον Όμηρο, θέαμα για τους θεούς του Ολύμπου, έχει γίνει τώρα θέαμα για τον εαυτό της. Η αλλοτρίωση της έχει φτάσει σε τέτοιο σημείο, που την κάνει να βιώνει την ίδια της την καταστροφή σαν αισθητική απόλαυση πρώτου μεγέθους. Έτσι έχουν τα πράματα με την αισθητικοποίηση της πολιτικής που καλλιεργεί ο φασισμός. Ο κομμουνισμός του απαντά με την πολιτικοποίηση της τέχνης.

W. Bengamin Από το κείμενο ”Το έργο τέχνης στην εποχή της μηχανικής αναπαραγωγής”