MANASTIR VRDNIK - NOVA RAVANICA
Crkva manastira Vrdnika (Ravanice) posvećena je prazniku Vaznesenja Hristovog (40. dan posle Uskrsa), a manastirska slava  je na Vidovdan (15/28. jun). Manastir je izgrađen na južnim obroncima Fruške gore i jedini je u okviru naselja. Jedan je od najznačajnijih, a bio je i najbogatiji (1905. je posedovao 1.696 jutara zemlje). Sad ga čine crkva, tri krila konaka i ogradni zid s istočne strane, gde je i ulaz u portu.
Legenda veli da je osnovan za vreme sremskog mitropolita Serafima, još u predturskom dobu (pre 1521). No, prvi put se pominje u turskom popisu iz 1566-67. kao „manastir sv.Jovana u blizini varoši Vrdnika", čije su zdanje monasi bili primorani da napuste jer nisu imali za porez Turcima. Sudeći prema popisu iz 1578, vratili su se i manastir se opet beleži kao redovan poreski obveznik. Minej iz 1589, koji je ostavio monah Georgije (danas se čuva u biblioteci manastira Šišatovca), kazuje da je manastir delovao u to vreme. U XVII veku pominje se nekoliko puta: u vezi sa popravkom krova (1600/1), za koju monasi traže dozvolu od turskih vlasti; u vezi sa patrijarhom Pajsijem, koji je 1627. u Vrdnik doneo staru knjigu „Čatovnik s obrazi" (u savremenoj nauci poznatu kao „Minhenski psaltir") da se popravi i prepoveže (patrijarh ju je nakon toga lično vratio u manastir Privinu glavu 1629. i o tome ostavio zapis u samoj knjizi); poslednji put u tom veku pominje se kada su došli prebegli kaluđeri u Velikoj seobi Srba 1690. iz manastira Ravanice u Srbiji.
Ravanički monasi naselili su manastir Vrdnik 1697, donevši i mošti kneza Lazara i ravaničku riznicu. Od tada manastir Vrdnik nazivaju Ravanica. Po dolasku, monasi su zatekli napušten i razoren manastir. Na tom mestu toliko je bujala šuma da je i nad svodovima oštećene crkve naraslo drveće. Ipak, za kratko vreme su obnovili zarušenu crkvu, koja je bila posvećena sv. Jovanu Preteči, i uspostavili novo posvećenje - Vaznesenje Hristovo - jer su u ovu crkvu položili mošti i tako je povezali sa Lazarevom Ravanicom u Srbiji (verovatno otuda legenda da je Vrdnik zadužbina kneza Lazara). Ikonostas za ovu crkvu radio je 1743. zograf Stanoje Popović, ktitorstvom ravaničkog igumana Stefana Zoranovića.
Južno krilo manastirskog konaka izgrađeno je 1723, od kamena, ktitorstvom „gospodara" Đure iz Vrdnika. Izgradnju severnog krila omogućio je Nenad Tomić, „plemenitorodni gospodar" iz Futoga. Neki Futožanin Obrad pominje se 1757. kao ktitor bogato izrezbarenog i pozlaćenog kivota za mošti kneza Lazara. Ćelije sa severne strane zidao je 1764. „mauermajstor" Johanes iz Karlovaca. Na zapadnom zidu trpezarije bila je naslikana (kasnije uništena) scena "Kosovski boj" (prema tekstu na kartuši, ktitor je 1776. bio Novosađanin David Racković).
Po popisu iz 1753. vidi se da je crkva od kamena nazidana u znaku krsta, sa svodom od cigle, a pokrivena šindrom od hrastovine. Bila je okrečena (znači, ne živopisana), a ni ikonostas se ne pominje. Nema sumnje da je u to vreme manastir bio siromašan, te su vrdnički monasi često putovali u Rusiju tražeći materijalnu pomoć. No, s vremenom, najviše zahvaljujući tome što su u njemu bile mošti kneza Lazara, manastir je primao sve više posetilaca, a i novčana pomoć je bila nešto veća.
Kako se kult kneza Lazara brzo širio među Srbima preko Save i Dunava, zatečena crkva, kao mesto pohođenja velikog broja hodočasnika, postala je pretesna, te vrdnički monasi 1759. traže pomoć od mitropolita Pavla Nenadovića za podizanje nove. Iste godine mitropolit donosi „ris" (nacrt) gradnje crkve i konaka nekog petrovaradinskog „obrst-baumajstera inženjerskog". Nedostatak novca odložio je gradnju, najpre do 1785, za vreme mitropolita Mojsija Putnika, kada su počeli pripremni poslovi, ali gradnja počinje tek 1801. Crkvu je zidao majstor Kornelije, Srbin iz Novog Sada. S obzirom na to da se zidala crkva u kojoj je čuvano telo srpskog kneza-svetitelja, „nisu ni jednoga kalfu zidarskog u posao uneli, koji nije bio Srbin".
Gradnja je trajala deset godina i crkva je osvećena 10. juna 1811. Mošti su prenete u crkvu na Vidovdan, uz prisustvo karlovačkog mitropolita Stefana Stratimirovića, koji je na svečanost stigao u paradnoj kočiji sa zapregom od šest belih konja".  (Kočija je sada u Vojvodjanskom muzeju i postavljene je njena slika.)
Stara crkva porušena je 1813, a mesto časne trpeze u staroj crkvi obeleženo je kamenim krstom. (Odmah pored južnih, ulaznih vrata, je  izložena ikona Bogorodice slikana na kamenu koja je bila na toj staroj crkvi. Postavljena je fotografije te ikone.) Od tada do danas manastir je malo izmenjen: prizemno krilo jugozapadnog konaka više ne postoji; na istočnoj strani zaštitna ograda je zamenjena zaštitnim zidom, na kojem je veoma dekorativna upazna kapija; jedino je barokni zabat južnog krila konaka pretrpeo izmene.
Ikonostas za novu crkvu rezao je između 1809. i 1814. čuveni karlovački duborezac Marko Vujatović. Nakon toga, manastiru je poklonio jedan nalonj i petohlebnicu. Ikone, pevnice, arhijerejski tron i zidne slike na svodovima crkve slikao je od 1851. do 1853. Dimitrije Avramović, za vreme igumana Da-nila Petrovića, „ktitorstvom dobrih Srba i Hrišćana". Pozlata ikonostasa delo je Petra Čortanovića.
Obnove crkve i konaka zabeležene su 1885, kao i 1898, posle stradanja u zemljotresu (1893), i to zalaganjem dvojice igumana, Emilija Bajića i Sergija Popovića, novcem iz srpskih narodnih crkvenih fondova i onog dobijenog od patrijarha Georgija Brankovića.
U Drugom svetskom ratu odneti su u Zagreb i posle rata vraćeni u Muzej Srpske pravoslavne crkve u Beogradu dragoceni predmeti iz manastirske riznice: haljina kneza Lazara i pokrov od crvene svile za lice Lazarevo - vez monahinje Jefimije; nabedrenik od svile iz XV veka, vezen zlatnom žicom i svilom; veliki srebrni kivot (iz 1705), ukrašen filigranom i pozlatom (delo Nikole Nedeljkovića, kujundžije iz Ćiprovca); srebrni, manjim delom pozlaćen putir iz 1692...

Ni Lazareve mošti nisu lošteđene. Bežeći 1716. pred Turcima, vrdnički monasi bili su prinuđeni da ih sklone u Futog, gde su ostale do povlačenja Turaka iz Srema. Potom, u Ticanovoj buni 1848. sklonjene su u Klenak (ostale su tamo više od tri meseca). Za vreme Drugog svetskog rata prenete su u Sabornu crkvu u Beogradu, gde su počivale sve do 1989, kada su na putu prema Lazarevoj zadužbini -Ravanici - kraće vreme zadržane u Vrdniku. Ipak, u manastiru Vrdniku postoji i danas jedan komad moštiju, izložen u staklenoj posudi ugrađenoj u sada prazan stari kivot (ostao je i komad Lazareve haljine). (Na slikama taj kivot je na desnoj strani. Manji kivot na levoj strani je sa moštima Sv. Anastasije.)
Crkva manastira Vrdnika je velika jednobrodna građevina, s polukružnom centralnom apsidom na istočnoj strani i pravougaonim pevničkim prostorima sa severne i južne strane, nad kojima se diže nesrazmerno malo kube bez postolja. Nad pripratom je horska galerija, a nad zapadnom fasadom trospratni zvonik. Fasadna dekoracija pripada klasicističkom programu. Na crkvi je devet velikih polukružnih prozora i troje vrata. Dvoslivni krov broda pokriven je biber-crepom, a kape kubeta i zvonika bakarnim limom.
Avramovićeve zidne slike rađene su u duhu romantizma. Na svodu oltarske apside su sveta Tri jerarha, u kupoli četiri kompozicije anđeoskih činova, na pandantifama jevanđelisti, na svodu naosa lik sv. Simeona Nemanje, kralja Milutina i Stefana Dečanskog, na zapadnom zidu hora likovi svetih despota Brankovića, na svodu hora lik sv. Stefana Štiljanovića, a na svodovima priprate likovi svetih mučenica Anastasije, Ekaterine i Sofije. Avramović je o svom radu ostavio zapis na horu crkve. Pored njega, u donjim zonama severne i južne pevnice, slikao je i Nikodim (Nemanja) Brkić 1939, povodom 550-godišnjice Kosovske bitke.
Ikonostas u crkvi pripada tipu razvijene oltarske pregrade, koja se po stilskim karakteristikama ubraja u prelazni oblik od baroka ka klasicizmu. Harmoničnost kompozicije postignuta je majstorstvom duboresca Marka Vujatovića (1814). Lepotom se ističu carske dveri i Bogorodičin tron. Ikone za ovaj ikonostas Dimitrije Avramović slikao je skoro četiri decenije kasnije. Na ikonostasu su u tri zone raspoređene 42 ikone.
U prvoj posleratnoj obnovi popravljen je krov crkve. Između 1987. i 1990. zamenjenaje krovna konstrukcija i postavljen novi biber-crep. Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture u Novom Sadu obnovio je 1994. manastirsku crkvu. Urađeni su: horizontalna izolacija; obijanje maltera od opeke sa celokupnih fasada crkve i zvonika, te ponovno malterisanje i bojenje; rekonstrukcija krova zvonika; opšivanje svih venaca, solbanika i zabatne atike bakarnim limom; malterisanje unutrašnjih strana zidova; popravka poda ispod stolova i tronova. Urađena je i statička sanacija crkve. U radionicama Zavoda je zaštićeno 11 ikona sa ikonostasa, a 1995. su sanirani svi drveni nosači ikona i duborez. (Iz lista DNEVNIK, autor Dr.Svetozar Dunđerski)
------------
O manastiru Vrdniku se veoma malo zna sve do 1697. godine kada su se u njega naselili prebegli monasi iz Ravanice u Srbiji. Nakon boravka u Sent Andreji (od 1690), ravanički monasi dobijaju dozvolu da se presele u manastir u Vrdniku koji je u to doba bio napušten i po svemu sudeći razoren. Uskoro ravanički monasi na čelu sa kir Dimitrijem dolaze u Vrdnik i imaju šta da vide. Tamo gde je nekada bio manastir sada je bujala šuma čak u tolikoj meri da je nad svodovima oštećene crkvene građevine naraslo drveće. Ovakvo teško stanje nije obeshrabrilo ravaničke monahe i oni su za relativno kratko vreme osposobili manastir.

No, ni to ne treba preuveličavati. Crkva i konaci su bili veoma primitivno građeni - od pletera i drveta koje je oblepljeno blatom. No, to je bilo dovoljno da manastir bude osposobljen za svoju svetu misiju u narednim vekovima.
U crkvi je dugo sa desne strane oltara, pod samim prestonim ikonama, ležao kivot od kiparisa (izrađen 1826. godine) u kojem su počivale mošti kneza Lazara. Mošti su morale da se u više navrata sklanjaju iz manastira. Tako su 1716. godine zbog opasnosti od Turaka boravile jedno vreme u Futogu. Ponovo 1848. godine vrdnički monasi moraju da sklanjaju mošti, ovaj put u strahu od Mađara i to u Klenak. No, tu su boravili tek tri meseca i onda su ponovo vraćene u Vrdnik. Danas, one više nisu u Vrdniku i vraćene su u Ravanicu, lazarevu zadužbinu i grobnu crkvu. Ipak, u manastiru postoji jedan komad moštiju i izložen je u staklenoj posudi ugrađenoj u kivot. Kneževe mošti su dugo godina bile u starom kivotu koji je donet iz Ravanice. Godine 1757. sačinjen je novi kivot od drveta, pozlaćen na šest stubova, s krunom i dvoglavim orlom na vrhu i likom kneza Lazara (dar Obrada Futožanina). Od 1826. godine mošti se nalaze u kivotu izrađenom od kiparisa, poklonu mitropolita Stefana Stratimirovića (u njemu su i danas). Kivot Obrada Futožanina danas možete videti u manastiru Vrdnik ispred oltara, ali on je prazan, jedino se u malom staklenom prostoru nalazi deo kneževih moštiju. Od dragocenosti manastir je imao haljinu kneza Lazara (danas samo komad). Nekada se ona nalazila u crkvenoj priprati na tetrapodu iznad celivajuće ikone u malom ormariću sa staklenim vratima. Osim komada moštiju kneza Lazara, manastir poseduje još i mošti svete velikomučenice Anastasije (III vek), (u malom kivotu na levoj strani) svetinje sa Hristovog groba, deo moštiju sv. Teodora Tirona (sve izloženo ispred ikonostasa).
--------
U manastirskom parku je bista pesnikinje Milice Stojadinovic - Srpkinje, Vrdničke Vile kako su je savremenici zvali, jer je najznačajnija dela stvarala dok je živela u Vrdniku. Živela od 1830. (ili 1828.) do 1878.
Poznavala se sa Vukom, Njegossem i drugim značajnim ličnostima.
Njena književna dela nisu od većeg umetničkog značaja niti su ih njeni savremenici tako tretirali.
Njena pojava uklopila se u pokrete nacionalnih preporoda Srba i romatičarskih ideala, a njena ličnost je bila romantičarski avanturistička. Bila je izuzetno lepa.
U buni 1848. dok se u Vojvodini vodio srpsko-madjarski rat, htela je da podje na ratište sa gitarom i da junacima peva junačke pesme kao Jovanka Orleanka. Otac ju je od toga odgovorio, iako se pretpostavlja da je kasnije prerušena učestvovala u bitkama. Kasnije (1862.) bila je na barikadama za vreme bombardovanja Beograda.
Umrla je u bedi i zaboravljena u Beogradu i bila je sahranjena pored Markove Crkve. Kasnije ju je njen brat preneo u Požarevac.

Фото и текст обрада Господин Ненад Глишић из Будисаве код Новог Сада уредник и главни сарадник сајта. 

Copyright © 2005 -