O Tadeuszu Kościuszce napisano w Polsce już wiele. Może nawet nazbyt wiele, by uwolnić się od pospolitych mitów i legend. Przez przeciętnego obywatela naszego kraju postać jest postrzegana jako polski bohater narodowy, który dodatkowo przysłużył się niezależności Stanów Zjednoczonych. O jego miejscu urodzenia i przodkach wie się jednak niewiele. Mereczowszczyzna czy Siechnowicze to przecież polskie kresy, a Kościuszkowie - jedni z wielu polskich ziemian tu zamieszkujących. Tymczasem, by zrozumieć geniusz Kościuszki, trzeba zwrócić się do jego białoruskich i prawosławnych korzeni.
   
   Przodków Tadeusza trzeba szukać wśród rycerstwa Ziemi Brzeskiej i Kamienieckiej, które wiernie służyło książętom ruskim i litewskim. Za swe zasługi jeden z nich - Fiodor - w 1458 r. otrzymał od Kazimierza Jagiellończyka prawa szlacheckie oraz posiadłość ziemską Siechnowicze w powiecie kamienieckim. Tu urodził się syn Fiodora - Konstanty, którego zdrobniale nazywano Kostiuszką. Po latach imię to stanie się rodowym nazwiskiem.
   Kostiuszko Fiodorowicz, pan na Siechnowiczach, należał do elity w państwie litewsko-ruskim, w latach 1492-1509 był bowiem sekretarzem (diakiem) na dworze wielkoksiążęcym. Jego żona Hanna, córka księcia Juryja Holszańskiego, była w prostej linii kuzynką Zofii Holszańskiej, czwartej żony Władysława Jagiełły. W 1509 r. Zygmunt I potwierdził swemu pisarzowi Kostiuszce prawa na władanie Siechnowiczami, co też było zapisane w starobiałoruskim przywileju: ...мы тое сельцо Сехно-вичи тые три чоловеки и с братьею, и с детьми их, и с внуками, и тые пашни, и дубровы, и лес ему дали во всим. W podobnym języku Kostiuszko rozmawiał również na co dzień.
   Siechnowicki majątek Kostiuszki Fiodorowicza był ze wszystkich stron otoczony podobnymi władaniami prywatnymi. Z północnego wschodu była to włość z centrum w Koreniowie, z południa zaś władania Zdzitowieckich i Sasinów-Kalejczyckich. Nie obywało się bez konfliktów granicznych z sąsiadami, szczególnie z dziedzicem koreniowskim Pociejem, dziadkiem biskupa apostaty Hipacego Pocieja. W 1529 r. Kostiuszko stracił na rzecz Pocieja obszar gruntów koło Dremlowa i Hniewowa. Dosyć długo toczył się również spór graniczny ze Zdzitowieckimi. Dopiero w 1599 r. Mikołajowi Kostiuszce Siechnowickiemu, wnukowi Kostiuszki Fiodorowicza udało się zawrzeć z nimi urzędowe porozumienie. Już wówczas ród oficjalnie używał nazwiska Kostiuszko, spolonizowane potem na Kościuszko.
   Do polonizacji rodu wydatnie przyczyniła się unia brzeska i nietolerancyjna polityka Zygmunta III Wazy. Chociaż wcześniej nie było możnym prawosławnym lekko, teraz droga do wysokich godności państwowych była dla nich zamknięta. Aby zrobić karierę, trzeba było stać się unitą, a najlepiej rzymskim katolikiem. Wielu taką drogę do sukcesu doczesnego właśnie wybrało. Wśród nich byli też Kościuszkowie.
   Porzucanie wyznania ojców, czyli prawosławia, przez poszczególne gałęzie rodu odbywało się w różnym okresie. Wiemy, że w pierwszej połowie XVII w. Jan syn Hrehora Kościuszko przeszedł na protestantyzm. Jego syn Aleksander Jan był już rzymskim katolikiem. Kiedy zaraz po porodzie zmarła mu matka Konstancja z Orzeszków, pochowano ją w siechnowickiej łacińskiej kaplicy.
   Aleksander Jan Kościuszko, sędzia skarbowy brzeski, był pradziadkiem Tadeusza. Trzej z jego czterech synów zajęło ważne pozycje w nomenklaturze urzędniczej Wielkiego Księstwa Litewskiego. Czwarty - Ambroży Kazimierz - na mocy testamentu odziedziczył cały majątek w Siechnowiczach. Dziad Tadeusza okazał się bardzo aktywnym działaczem politycznym. Uczestniczył w posiedzeniach sejmów walnych, przewodniczył szlachcie Ziemi Brzeskiej, był sędzią grodzkim brzeskim i wreszcie pisarzem ziemskim. Był gorącym stronnikiem Sapiehów. Aby bronić ich interesów na sejmikach, nieraz wyciągał swoją szablę. Porywczość odziedziczył zresztą po przodkach. Można tu wspomnieć jednego z wujów Ambrożego Kazimierza - Chryzostoma Kościuszkę, który po 1669 r. zarządzał Kobryniem, uzyskując od Jana Sobieskiego pozwolenie na wysiedlenie z miasta gminy żydowskiej.
   Synem Ambrożego Kazimierza był Ludwik Tadeusz Kościuszko (1700-1758), któremu aktywny ojciec pozostawił majątek zaniedbany i zadłużony. W takiej sytuacji Ludwik zdecydował się przekazać Małe Siechnowicze ze Stepankami, Nowosiółkami i Konotopami swemu wujowi Faustynowi Benedyktowi. Sam natomiast wziął w dzierżawę od Sapiehów folwark Mereczowszczyznę koło Kosowa Poleskiego. Tu w 1740 r. ożenił się z Teklą Ratomską, białoruską szlachcianką wyznania prawosławnego (Ratomscy byli między innymi w 1620 r. fundatorami prawosławnego soboru św. Piotra i Pawła w Mińsku). W końcu 1745 r. urodził się im syn, którego ochrzczono potrójnym imieniem Andrzej Tadeusz Bonawentura.
   Do dziś nie do końca rozstrzygnięty jest spór co do czasu i miejsca urodzenia Andrzeja Tadeusza Bonawentury Kościuszki. Badacze biografii generała datę urodzenia lokują pomiędzy 13 lipca 1745 roku a 12 lutego 1746. Ostatnia data odnosi się do zapisu chrztu chłopca w księdze metrykalnej kościoła kosowskiego. Dzień urodzin i chrztu nie może być jednak tożsamy, jeżeli przyjmiemy, że Tadeusz Kościuszko urodził się w Siechnowiczach. Tak bowiem mówią wszystkie źródła do połowy XIX w. Dopiero potem za miejsce urodzenia generała zaczęto uważać Mereczowszczyznę.
   Białoruski biograf Kościuszki Józef Jucho również wskazuje na Siechnowicze, uważając że początkowo był on ochrzczony w obrządku wschodnim. Inny badacz, Anatol Bienziaruk, zwrócił uwagę na zbieżność imion patronalnych - trzynastego lipca według kalendarza prawosławnego świętujemy pamięć ap. Andrzeja i Tadeusza. W następnym dniu w kalendarzu rzymskokatolickim jest dzień św. Bonawentury. Według tradycji dzień urodzenia dziecka powinien odpowiadać jego imieninom. Mógł więc Andrzej Tadeusz Bonawentura Kościuszko być początkowo ochrzczony w cerkwi siechnowickiej, ufundowanej przez przodków, a dopiero po kilku miesiącach zapisany do ksiąg kościoła kosowskiego.
   Kościuszkowskie Siechnowicze leżą obecnie w rejonie żabinkowskim w obwodzie brzeskim. Historycznie jest to Ziemia Kamieniecka oraz wschodnia część województwa podlaskiego w jego granicach do 1566 r. Tak jak przed wiekami, Siechnowicze dzielą się na Małe i Duże. W pierwszych znajdują się pozostałości parku dworskiego oraz jedyny na Białorusi pomnik Tadeusza Kościuszki. Popiersie ustawione jest przed budynkiem szkoły, gdzie już od ponad roku działa izba pamięci, poświęcona bohaterowi kilku narodów. Wiekowe dęby w nieodległym parku pamiętają jeszcze jego czasy.
   To właśnie w Siechnowiczach Małych generał spędził pięć lat po powrocie z Ameryki w 1784 r. Wśród okolicznych ziemian zasłynął od razu jako reformator, zmniejszając w swym majątku wymiar pańszczyzny i podatków oraz zabraniając przymusowej tłoki. Marzył jednakże o całkowitym uwolnieniu chłopów, wyprzedzając tym samym bieg historii. Tego zamiaru nie udało się mu jednak zrealizować, gdyż w 1790 r. w stopniu generał-majora został powołany do armii polskiej. I oto, dopiero przed śmiercią, w 1817 roku w szwajcarskim Solur Kościuszko napisał testament, na mocy którego siechnowiccy włościanie powinni byli zostać całkowicie zwolnieni z pańszczyzny. Na spełnienie ostatniej woli generała musieli jednakże poczekać do 1861 r.
   W dawnych włościach Kościuszków-Siechnowickich, w odległości kilku kilometrów jedna od drugiej, stoją do dziś trzy wiekowe cerkwie prawosławne. Najstarszą metrykę posiada cerkiew św. Mikołaja w gnieździe rodowym - Siechnowiczach Dużych. Istniała już niewątpliwie w czasach Kostiuszki Fiodorowicza. Ponad dwieście lat potem, w 1727 r., Paweł Kościuszko-Siechnowicki wydał prezentę na probostwo cerkwi o. Bazylemu Bielewiczowi oraz potwierdził jej prawa na zabudowania oraz grunty rolne i leśne. Jednocześnie prosił w każdą sobotę odprawiać w cerkwi liturgię za dusze zmarłych fundatorów. W tym czasie Kościuszkowie ufundowali cerkiew św. Jana Teologa w sąsiednich Maciejewiczach. Trzecia, najbardziej okazała, znajduje się w Stepankach, które od siedemnastego wieku również należały do Kościuszków.
   Mimo porzucenia wiary przodków, Kościuszkowie cały czas pozostawali mecenasami Kościoła wschodniego. Okazałe sylwetki cerkwi w Siechnowiczach i Stepankach świadczą, że jego wspieranie nie było tylko obowiązkiem wobec poddanych. Wynikało ze świadomości swych korzeni i poszanowania przodków.
   fot. Tomasz Sulima i autor