|
Angelina
|
 |
« poslato: Septembar 10, 2011, 01:38:47 am » |
|
* TOPOLAPRESTONICA SRPSKOG VOŽDA ĐORĐA PETROVIĆA.jpg) Varošica Topola udaljena je od Beograda oko 80 kilometara, 39 km severozapadno od Kragujevca na putu za Beograd. Okružena je Račom, Smederevskom Palankom, Kragujevcem, Gornjim Milanovcem, Aranđelovcem i Mladenovcem. Današnji naziv dobila je u XVIII veku. Ranije se nazivala Kamenica. Proglašena je varošicom 1882. godine.
Vođ Prvog srpskog ustanka Karađorđe Petrović, rođen u selu Viševcima, načinio je od Topole političko-administrativno središte Šumadije. U predahu ustničkog rata Vožd Srbije, podigao je 1811. u svom utvrđenom gradu crkvu Rođenja sv. Bogorodice.
"Posle Drugog srpskog ustanka i ubistva Karađorđa Miloš Obrenović i kasniji Obrenovići nisu obraćali pažnju na Topolu. Štaviše, posle antiobrenovićevske topolske bune 1877, kao uporište pobunjenika, Karađorđev grad je sravnjen sa zemljom.—
Spomenička celina sastoji se od ostataka Karađorđevog grada sa kulom, crkvom i konakom ('Karađorđev dvor') u kojem se nalazi Istorijski muzej. Na sredini platoa je spomenik Karađorđu, rad vajara Petra Palavičinija iz 1938.
Iznad Topole, na vrhu Malog Oplenca, nalazi se kompleks crkve Sv. Đorđa i mauzoleja dinastije Karađorđević, po želji i zamisli kralja
Petra I." |
|
|
|
|
Sačuvana
|
|
|
|
|
Angelina
|
|
« Odgovor #1 poslato: Septembar 10, 2011, 02:15:13 am » |
|
** TOPOLAKARAĐORĐEV GRADTOPOLA I OKOLINAPutniku je najlakše da se orijentiše u Topoli. Ako se iz ma koga kraja Balkanskog poluostrva uputi ka njegovom središtu — naći će se u Srbiji; ako, putujući Srbijom, ide ka njenom središtu — stupiće na tle predela koji se naziva Šumadija; a ako se zaputi ka središtu Šumadije — onda će se obreti u Topoli, za koju se kaže da je srce Šumadije. Nalazeći se u Topoli, putnik nije samo u središtu Šumadije, koja zauzima središni položaj u Srbiji, a ova na Balkanu, već se nalazi i u središtu jedne velike tajne, koja se može nazvati: umetnost razumevanja podneblja i ljudi u njemu. Na jednom od prilaznih puteva Topoli, u selu Božurnja, podignut je, u stilu tradicionalnih seoskih nadgrobnih spomenika (tzv. krajputaša), jedinstven obelisk na kojem su uklesani stihovi savremenog pesnika Vaska Pope:
Ljubiš li stopalom
zemlju ovu dođi,
gaziš li je — vrati se putniče.
Ova gnomska poruka, sažeta u dva stiha, najbolje iskazuje u čemu je tajna ovog predela i ljudi koji ga nastanjuju. Sa očuvanom i ponekad bezgraničnom slovenskom gostoljubivošću, dočekuju se čista srca (hlebom i solju) putnici i namernici sa svih strana, bez obzira na poreklo, jezik ili veru, ako dolaze čistih namera i pruženom rukom prijateljstva, a isto tako odlučno i zdušno odvraćaju i gone oni koji dolaze sa mračnim pobudama. Razumljivo je otuda što je jedan okupatorski vojnik u poslednjem ratu, pišući kući, u strahu javio: "ovde je i svako drvo — neprijatelj". Sve do prvih decenija prošloga veka su geografska znanja o unutrašnjosti Srbije bila ne samo oskudna već i netačna. Najduže se zadržala Strabonova zabluda, čak duže od osamnaest vekova, o postojanju planinskog masiva nazvanog Centralno bilo (Catena Mundi, Centralkette) kao posebne činjenice reljefa, koju su kartografi ucrtavali sve do 1870. godine. Tako je, možda i nehotice, klasični geograf Strabon ovim nepostojećim planinskim vencem izrazio nepristupačnost središnom predelu Balkanskog poluostrva. Zabludu u Evropi o ovome je razbio u prvoj polovini prošlog veka francuski putopisac Ami Bue (Ami Boue), pokazavši da Centralno bilo ne postoji, ali jednu vrstu nepristupačnosti je nemoguće pobiti — kada je reč o narušavanju slobode. Tada se isprečuju ne neprohodni gorski masivi, već ljudi združeni sa drvećem. U Šumadiji, čiji naziv znači: zemlja šuma, u prošlom veku se govorilo: Ko poseče jedno drvo, ubio je jednog Srbina. Znameniti srpski naučnik, geograf svetskoga glasa i ugleda, predsednik Srpske akademije nauka i umetnosti Jovan Cvijić (1854—1927), čijim trudom i zaslugom je Balkansko poluostrvo postalo jedno od najispitanijih područja Zemljine kugle, zabeležio je ovo o padinama planine Rudnik u Šumadiji: "Ovde putevi i putanje zarastu svakoga proleća zbog izbijanja novih mladica i zato se teško kroz ovaj šumski kompleks probijati; i seljaci iz okolnih sela moraju se u proleće peti na najviša drveta, da bi našli neko mesto u šumi kuda žele otići", dodajući da ako se ovaj predeo "zamisli pokriven gustim šumama, kao što je to bilo u početku XIX veka, onda je jasno da je taj centralni deo Šumadije morao biti njena glavna prirodna tvrđava; onaj ko je nevičan ovom namrskanom, skrivenom i gustom šumom pokrivenom zemljištu, nije se smeo u njega upuštati. I to je jedan od razloga što su ovde ponikla oba srpska ustanka u početku XIX veka."
Da je Šumadija zaista bila područje puno šume, podseća i sam naziv Topole (topola, Populus alba). I mnoga naselja u njenoj neposrednoj blizini svojim imenom takođe podsećaju na bogatstvo biljnog pokrivača ovog predela, jer je koren njihovog naziva fitonimijski — Lipovac (lipa, Tillia europea), Trnava (trn, Prunus spinosa), Trešnjevica (trešnja, Prunus avium), Brezovac (breza, Betula pendula), Vrbica (vrba, Salix alba), Bukovik (bukva, Fagus moesiaca), Jelovik (jela, Abies alba), Orašac (orah, Juglans regia), Cerovac (cer, Quercus cerris), Šljivovac (šljiva, Prunus domestica), Međulužje (lužnjak, Ouercus robur), najveća šumadijska reka, koja teče podno Topole, takođe ima fitonimijsku osnovu imena — Jasenica (jasen, Fraxinus ornus), imena pojedinih topolskih sela svedoče o obilju plodova zemaljskih i kulturama koje ovde naročito uspevaju — Vinča (vinova loza, Vitis vinifera), Ovsište (ovas, Avena sativa), itd., a ako bi se dodali i mikrotoponimi, kao što su Jošanica (jova, Alnus glutinosa), Drenjak (dren, Cornus mas), Zovljak (zova, Sambucus nigra), Gunjevac (dunja, Cydonia oblonga) i dr., onda bi se bezmalo dobio imenik od dve i po hiljade biljnih vrsta koliko ih inače u ovom predelu Srbije i to kao autohtonih vrsta ima. Dakle, putnik koji se obreo u Topoli, našao se u centru predela koji je priroda tako izdašno podarila svakovrsnim biljnim pokrivačem i plodovima. I samo ime Topole to potvrđuje. Međutim, u poslednja dva veka Topola je i nešto znatno više. Ovo naselje, opevano početkom prošlog veka u poslednjem romantičarskom uzletu pravog narodnog junačkog epskog pesništva, u istoriji književnosti označenog kao ciklus oslobođenja Srbije, postalo je sinonim borbe za slobodu, ne samo u ovom predelu, već i znatno šire, čak u balkanskim okvirima. U ovom predelu, u kojem je priroda pokazala sve draži svoga obilja, i sloboda je progovorila na sav glas. Naći se u Topoli, znači biti na samom izvoru novije srpske istorije.
Tako povoljni prirodni uslovi koji su se u Topoli i u njenoj bližoj okolini stekli učinili su da je u ovom predelu, tako blagodatnom, ljudsko prisustvo zabeleženo od najranijih vremena. Na dvanaest kilometara od Topole, prema zapadu, u brdu Risovača (nazvanoj po opakoj zveri risu), nalazi se istoimena pećina, stanište paleolitskog čoveka. Dakle, od doba okresane kamene sekire, odnosno srednjeg paleolitika ili takozvanog ašelskog perioda, kamo pripada pećinski nalaz Risovače, ovde je zasnovano i teče bez prekida ljudsko življenje. U praskozorju civilizacije, kao što je poznato, neandertalac se po pravilu nastanjivao uz rečne tokove, koji su usled neprohodnosti šuma bili istovremeno i uslov opstanka, i sigurni orijentiri, i najpovoljniji putevi. Već dalje nizvodno, na pet kilometara do Topole, uz reku Kubršnicu, koja zapljuskuje podnožje Risovače, nalazi se u selu Banja ljudsko stanište koje pripada neolitu. Mada na etnografskim kartama iz antičkog vremena Šumadija predstavlja čistinu, kako konstatuje Fanula Papazoglu, "arheološka istraživanja su, međutim, pokazala da je u halštatsko doba ovde cvetala materijalna kultura srodna kulturi zapadno od Drine i da se ta kultura nadovezuje na bronzanodopsku bez vidnog prekida". Osim u samoj Topoli, antička nalazišta su i u okolnim mestima — Kloki, Lipovcu, Maskaru. Najnovija istraživanja, koja je u okolini Topole obavio arheolog Dimitrije Madas, izbacila su na površinu niz novih lokaliteta na užem području Topole (Krćevac, Belosavci, Lipovac, Rajkovac, Trnava...), od kojih neka nalazišta (Vićija, Strmovo...) pružaju rečite dokaze o materijalnoj i duhovnoj kulturi koja je ovde cvetala u najdavnija vremena. Razvoju ljudskih zajednica i naseobina u topolskom kraju su pogodovale i izuzetno povoljne hidrografske odlike. Ceo predeo je ispresecan rekama i potocima koji nikada ne presušuju, pogotovu oni koji se ulivaju u Kubršnicu, koji, kada nadođu, velikom snagom svog bočnog udara izazivaju često katastrofalne poplave u dolini Velike Morave.
U predelu se nalazi i nebrojeno mnoštvo izvora vrlo hladne i pitke vode, od kojih dosta i sa lekovitim svojstvima, što je omogućilo i da se razvije poseban tip naselja, tzv. razbijenog tipa, u osnovi zvezdastog oblika, a u literaturi poznatog kao jasenička vrsta. Blagotvorno dejstvo ove izvorske hladne vode uočio je i znameniti putopisac i geograf Evli Celebi, pun hvale za njih. Proputovavši ovim krajem 1664. godine, zapisao je da na istoku od tvrđave Rudnik "teče na stotine izvora vode hladne kao komad leda. One pokreću mnoge mlinove. To su tako hladne vode da se u julu od tih voda ne mogu popiti ni tri gutljaja. Ali ona tako brzo svari hranu u čoveku da su trojica ili četvorica ljudi u stanju da pojedu debelo jagnje."
Sasvim je prirodno da ovaj predeo, koji je u hidrografskom i florističkom pogledu tako bogat, obiluje i mnoštvom životinjskih vrsta. O velikim mogućnostima za lov izvestio je pre pet i po vekova francuski diplomata i putopisac Bertrandon de la Brokijer. Posetivši 1433. godine despota Đurđa Smederevca u njegovoj letnjoj rezidenciji Nekudim, u čiji sastav je ulazila i Topola sa okolinom, Brokijer je primetio da se ovo naselje "nalazi u vrlo lepim šumarcima i rekama pogodnim za svaki lov na divljač i za lov sa sokolima", kakav se upražnjavao na srpskom srednjovekovnom dvoru. Brokijer je svakako morao proći i područjem Topole, kuda je iz Nekudima vodio put do crkve Sv. Nikole (Nikolje u Šatornji), koju je podigao najumniji srpski vladar srednjeg veka despot Stefan Lazarević i o kojoj je Brokijer ostavio zapis. Vođa prvog srpskog ustanka Karađorđe je u mladosti ovde lovio srne, a i danas se priređuju lovačke gozbe prilikom odstrela srndaća. I pojedini toponimi osvedočuju prebivanje divljači na ovom tlu, na primer Jelenac (jelen), Košutnjak (košuta).
U pogledu reljefa, područje Topole je blago zatalasana površ. Prosečna njegova nadmorska visina je oko 350 metara. Topolsko brdo Oplenac (nadmorska visina 345 metara) čini onu tačku u prostoru od koje počinje prelaz iz tzv. niske u visoku Šumadiju, sve do najvišeg šumadijskog vrha Veliki Šturac na planini Rudnik (nadmorska visina 1132 metra). Srednja mesečna temperatura vazduha je najmanja u januaru (— 0,7 celzijusa), a najviša u julu (21,3 celzijusa). U veoma dugom periodu, od marta do novembra je srednja mesečna temperatura vazduha viša od pet celzijusa. Budući da se biljke počinju razvijati na toploti od pet stepeni, u ovom području imamo vrlo dugu vegetacionu periodu, oko osam i po meseci, što je izuzetno povoljno za sve vrste kulturnih biljaka koje se gaje i uspevaju u okolini Topole. Razvoju kulturnih biljaka pogoduje količina padavina tokom godine, čija je srednja vrednost oko 721,3 mm. Kako je količina padavina najveća u maju i junu (87—87,5mm), dakle u vremenu kada su najpotrebnije biljkama u porastu, onda je i raspored kiše po mesecima izuzetno povoljan za bujanje i rod useva i voćaka. Takođe, u jesenjim mesecima su temperature više i mrazevi kasnije dolaze, što je vrlo povoljno za sazrevanje kukuruza, voća, grožđa, šećerne repe i kasnijeg povrća. U ovom predelu, koji u klimatskom pogledu ima jasnu razdeobu na četiri godišnja doba, a svako od njih sa svojim karakteristikama i dražima, posebno je lepa jesen, kada priroda iznedri sve bogatstvo i zrelost plodova.
Nakon smišljenog osamnaestogodišnjeg putovanja po Balkanskom poluostrvu, Jovan Cvijić je, uočivši ovu lepotu, zapisao: "Naročito je karakteristična za šumadijsku klimu duga jesen, koja se često produžava, posle kratke vlažne i hladne periode, do meseca decembra; blaga i vlažna jesenja klima vrlo je povoljna za zemljoradnju i voćarstvo. Ta gotovo meka jesenja klima u potpunoj je harmoniji sa velikim zemljišnim talasima i sa dugačkim i blagim linijama terena, koji se gube daleko na horizontu. Kao potopljen u mlake i lake magle i čaj, šumadijski predeo, zatvoreno plavog tona, dobija u jesen izgled razvučen i nejasan, bez oštrih linija: oblici zemljišta kao da na ivicama iščeznu i gube se u sivkastoj magli."
PROŠLOST KRAJA
Nalazišta i toponimi u ovom kraju potvrđuju da su u antičko doba, pored anonimnih plemena nerasvetljenog etničkog porekla, kao i šire u severnoj Srbiji, ovde obitavali ratoborni Kelti, zatim Rimljani, Grci, i, do dolaska Slovena (prvi put prezimili južno od Save i Dunava 551. godine), romanizovana plemena i etničke grupe. Posle upada Mađara u srednju Evropu, predeo južno od Beograda do pobrđa planine Rudnik čini graničnu oblast između Mađara i srpske države pod vlašću dinastije Nemanjića.
Topola na austrijskoj okupacionoj karti Kraljevine Srbije po Požarevačkom miru 1718. godine
upisana pod imenom Kamenica (Kaminiz) i znakom za vodenicu (Carte von dem Konigreich Servien)
Nakon kosovskog boja (1389. godine), kada počinje pomeranje srpskog naroda na sever, usled osmanlijskog osvajanja, Šumadija dobija naročito na značaju, u nju se sliva srpsko stanovništvo sa svih strana i ona postaje prenaseljena. Iz ovog vremena potiču i najstariji pisani pomeni nekih naselja u okolini Topole. Uspomenu na stara naselja i prethodno stanovništvo čuvaju u selima oko Topole mnoga stara i napuštena groblja. Nema sela u kojem nema po nekoliko grobalja koja ne pripadaju današnjem stanovništvu. Ova groblja se različito nazivaju: džinovska, rimska, latinska, grčka, jevrejska, svatovska (paganska), vojnička, turska...
STANOVNIŠTVO
Nalazeći se vekovima na istorijskoj vetrometi i udaru raznih vojski koje su ovuda nadirale, Šumadija je stalno menjala i dopunjavala sastav svog stanovništva. Malo je oblasti u Jugoslaviji koje imaju tako složenu strukturu stanovništva kao što ga ima Šumadija. A od četrnaest predeonih celina (oblasti) koliko ih u etnografskom smislu ima Šumadija, područje Gornje Jasenice, u koje spada i Topola sa okolinom, predstavlja najsloženiji mozaik u pogledu porekla stanovništva. Prema ispitivanjima Borivoja M. Drobnjakovića početkom XX veka, stanovništvo Topole i okoline, osim starosedelačkih porodica, koje čine 6,11 odsto domaćinstava, 93, 89 odsto domaćinstava pripada doseljenicima iz ostalih oblasti zemlje. Šumadija je vekovima bila mlin u kojem je stvaran naročiti tip stanovništva, nazvanih Šumadinci, kao izraziti predstavnici srpskog naroda. Ovaj tip je nastao mešanjem i ujednačavanjem najraznovrsnijih narodnih elemenata koji su se ovde sticali.
Prolazili su ovim područjem ratni vihori, smenjivale i ponovo vraćale uprave raznih carevina, raseljavalo i useljavalo stanovništvo, zahvaćeno čak i dvema velikim seobama, od kojih jedna izuzetno velikih razmera (1690), ali je narod uvek nalazio načina i snage da preživi, nikad ne napuštajući misao o konačnom oslobođenju. Premda izložen stalnim odmazdama, narod je davao otpora, posebno u organizovanoj hajdučiji zbog koje je unutrašnjost ovih krajeva tuđinskim vlastima uvek bila nesigurna. Šumski zaklon je bio nepokorivo carstvo slobode. Taj utisak je bio još svež u prošlom veku, pa je francuski političar i publicista Žozef Renak, proputovavši 1879. godine Šumadijom, zapisao: "Sveto drveće, od kojih se svako, u danima opasnosti, pretvara u hajduka."
U najneposrednijoj blizini Topole zgasla je samostalnost stare srpske države. Na dva sata hoda od Topole, u selu Stojniku, umro je naprečac prvi srpski despot Stefan Lazarević (1427), a na suprotnoj strani, ka jugu od Topole, 20. juna 1459. godine, pao je, kao poslednje uporište Despotovine, utvrđeni grad Rudnik. Uspomenu na ovo vreme danas u Topoli čuva naziv jednog zaseoka, koji se zove Despotovica. Na trećoj, pak, strani, ka zapadu od Topole, na svega sat hoda, sa padina planine Venčac, gde su mu bili dvori, odselio se 1510. godine vlastelin Pavle Bakić u pratnji svojih kopljanika, postavši uskoro poslednji srpski despot (1525—1537).
No, kako je primetio najveći srpski geograf XIX veka Vladimir Karić, učitelj znamenitog Cvijića, inače rođen u topolskom selu Svetliću, u svom već klasičnom delu "Srbija": "Čudnim udesom sudbine, ovaj kutak Srbije, na kome se odigraše poslednji tragični događaji u životu stare naše države, postade čak posle trista i pedeset godina ognjištem, sa koga se ponovo, kao iz pepela, podiže srpska država", dodajući da "iz ovoga ogromnoga prirodnog šanca poteče prva poklič na bunu".
PRVI SRPSKI USTANAK
Zvezdani istorijski trenutak Topole pada u vreme prvog srpskog ustanka. Topola je tada već formirana kao čvrsta socijalna zajednica, a preseljenjem Karađorđa Petrovića u nju uspešno će obaviti svoju izuzetnu istorijsku ulogu, ne samo kao središte ustaničke misli i poduhvata već, zahvaljujući osvedočenoj sposobnosti svih svojih muških stanovnika doraslih oružju, kao svetao primer revolucionarnog podsticanja i mobilizacije narodnih masa s kraja na kraj Srbije.
Stara Topola se nalazila u dolini reke Kamenice, gde su danas zaseoci sela Topole — Mitrovčić, Bor i Despotovica, odnosno Vaganac. Na samoj periferiji Topole, tada uz sam atar sela Žabara, ukrštali su se putevi za četiri pravca: Beogradski, Kragujevački, Rudnički i Šabački drum. Uz samu raskrsnicu ovih puteva, kako je sačuvano u predanju, izniklo je i razgranalo se veliko stablo topole, drveta koga inače ima u ovom kraju, pa je putnicima i kiridžijama bilo veoma zgodno da se tu zaustave, načine predah, odmore zapregu ili konače. Stablo i hlad ove topole postali su odredište sa koga su se razilazili idući svojim poslom i pravcima, a istovremeno i mesto sačekivanja i sastajanja pri povratku. Ova odredišna tačka nazvana je po drvetu Topola. Potom je mikrotoponim Topola prerastao u ojkonim, proširivši se na celo naselje. A naselje se pre toga zvalo Kamenica. Kao graničnu godinu zamene imena naselja Kamenice u Topolu možemo uzeti 1718, kada je u austrijskom popisu naselje uneto kao Topola, a u mapu koja je urađena uz popis ucrtano sa imenom Kamenica. Prostor oko raskrsnice, uz koju je prpošno treperela topola, bio je kamenit, sa niskim rastinjem i žbunovima, iza koga je nastajalo brdo Oplenac, stenoviti krš prošaran krivim drvećem, čije su krive oblike, prema predanju, meštani koristili kao gotove delove za kola, a naročito kao oplen (otuda i naziv Oplenac). Prvi koji se na ovom nepodesnom prostoru topolskog brda nastanio bio je glavom Đorđe Petrović, nazvani Karađorđe. Kao i svaki došljak u novu sredinu, mogao je da uzme samo ono što je preostalo, to jest najgori deo.
Karađorđe je tu sebi sagradio kuću od brvana (brvnara), vrlo prostranu i u nju umestio više puškarnica, očito spreman i na najgore, čemu je, kao bivši hajduk i frajkorac i mogao da se nada s turske strane. Kao i na svim seoskim kućama toga vremena, koje su po pravilu imale i naspramna vrata — ako se na glavna vrata ne može izaći usled nevolje ili potere, onda su postojala na drugom kraju kuće sporedna, najčešće tajna vrata, na koja se moglo uteći. I kada je kasnije sazidao utvrđeni grad, opasan bedemima i kulama, Karađorde je imao tajni prolaz iz svog konaka kojim je mogao izaći u šumarke brda Oplenac. Uz brvnaru je načinio i više pomoćnih zgrada (ambare, koševe, kačare i podrume). Tu je zasnovao domaćinstvo, ali ne i ekonomiju. Najplodnija zemlja uz Kamenicu i najbliže obradive površine su pripadale starosedeocima Topole, pa je Karađorđe u Krćevcu iskrčio sebi imanje, uglavnom uz Krćevački potok, i za svoje potrebe ogradio veliki deo žirorodnih šuma. Tu je zasnovao veoma dobar imetak, koji mu je i davao podlogu za trgovinu i pribavio ugled prilježnog i valjanog domaćina — imao je oko tri hiljade ovaca, tri stotine svinja, sedamdeset govedi i šesnaest konja. Kada se Karadorđe doselio u Topolu ona je imala oko dvadeset i pet kuća. Topolci su ga prihvatili, a Karađorđe je u njima našao ne samo izvrsne susede već i najbliže saradnike u pripremi i izvođenju epohalnog prevrata kakav je bio prvi srpski ustanak. Nedeljivi od Karađorđa, Topolci su predstavljali elitni sastav onog inicijalnog jezgra "vojščice srpske" koje je zažeglo i razbuktalo vatru prvog srpskog ustanka, paljenjem prvih hanova po selima, pa preko uspešnih borbi u prvoj i drugoj godini vojevanja, do veličanstvenog otpora regularnim carskim vojskama koje su sa tri strane vojštile na ustaničku Srbiju. Osobito je prednjačio buljukbaša Petar Jokić, komandant Karađorđeve lične garde, ustanik koji je učestvovao, ističući se ličnim junaštvom, u šezdeset i pet bojeva, u kojima je zaradio do šesnaest rana.
Bilo je to vreme prelomno i sudbonosno, pa je i tražilo za svoje dalekosežne ciljeve i ljude naročitog kova. Kako je to znalački istakao istoričar Radovan Samardžić: "Srpski ustanak postao je jedinstvena pojava: gotovo svi učesnici u njemu međusobno su se znali, i unapred se moglo pretpostaviti šta će svaki pojedinac, u odlučnom trenutku, hteti i moći da učini. Time je potencijal ustaničke vojske, koja nije mogla biti i mnogobrojna, u strategijskom pogledu možda i višestruko umnožen...", dodajući: "Događaji su dobijali takav izgled kao da su svi u njih upleteni i svi su za njih krivi i odgovorni. Uporedo s tim, na svim stranama su nicali novi junaci, pa je naglo rasla snaga narodne mase kao ustaničke vojske. Buna je obelodanila sve što je bilo vredno u srpskom seljačkom puku i odredila ljudima nove razmere."
Život i učinci Karađorđevih Topolaca to nedvosmisleno pokazuju. |
|
|
|
|
Sačuvana
|
|
|
|
|
Angelina
|
|
« Odgovor #2 poslato: Septembar 10, 2011, 02:16:31 am » |
|
** TOPOLSKI GRADZasnivanje današnjeg grada Topole, može se reći, početo je onog trenutka kada se Karadorđe na zapadnom podnožju brda Oplenac prvi naselio.
Tri puta su Karađorđeva zdanja gorela i rušena. Prvi put 15.marta 1804. godine, u početku ustanka, kada je dahija Kučuk-Alija, sa Gušancem Alijom i njegovih hiljadu krdžalija, pobegao ispred Karađorđa od Jagodine i, udarivši preko Topole za Beograd, da bi se osvetio Karađordu, zapalio mu kuću i sve zgrade i opljačkao hranu koja se nalazila u ambarima i koševima. Drugi put su, po propasti Karađorđeve Srbije, u septembru 1813. godine Turci predali Karađorđev grad plamenu i oštetili sve građevine u njemu. Treći put, najkatastrofalnije, Karađorđev grad je razrušen 30. novembra 1877. godine, jer su se u njemu bili utvrdili vojnici pobunjenog Drugog lepeničkog bataljona, koji su odbili u Kragujevcu da polože zakletvu. Njihovim dolaskom u Topolu nastala je poznata topolska buna, koju je ugušio potpukovnik Milutin Jovanović, zvani Milutinčić, a za odmazdu topolski grad je sravnjen sa zemljom. Kada je sreski načelnik zamolio više vlasti da se od kamenja razrušenog grada sazida most na Jasenici, odgovoreno mu je da se to ne može dozvoliti, jer bi, okupljeno na jednom mestu, kamenje Karadorđevog grada predstavljalo neku vrstu svetinje, već da zapovedi svima seljacima okolo da svako po jedna kola kamena od srušenih zidina i grada u Topoli odvuče kud zna, kako, u doslovnom smislu reči, od Karađorđevog grada ne bi ostao — ni kamen na kamenu.
Kućište koje je popaljeno 1804. godine je Karađorđe obnovio. Namesto kuće od tesanih brvana ("talpare"), podigao je spratnu čatmaru ("na dva kata"), opremivši je takođe puškarnicama i opasavši dvorište palisadom, što je predstavljalo malo utvrđenje. U ovom palisadom opasanom dvorištu podigao je i druge neophodne zgrade za svoje domaćinstvo, koje je i ranije imao (ambare, koševe, kačare i podrume). Prva, relativno mirnija godina, bila je 1810, pa je tada Karađorđe i mogao da se okrene podizanju svoga dvora i grada. I već 1811. godine, uporedo sa provođenjem značajnih reformi u unutrašnjem uređenju zemlje, on počinje i svoje najveće graditeljske poduhvate. Dosledno tradiciji koju su u srednjem veku održavali srpski vladari, Karađorđe, kao što se moglo i očekivati od njega kao prvog vladaoca obnovljene Srbije, postaje najrevnosniji ktitor crkava i manastira, koji su u to vreme, usled vekovnog robovanja, pružali žalosnu sliku. Kako je zabeležio Dimitrij Nikolajevič Bantiš-Kamenski, boraveći 1808. godine u Srbiji: "Po selima u Srbiji nigde nema crkava. U Beogradu sam video jednu malu, drvenu." (Gradnja Saborne crkve u Beogradu je dovršena tek 1841). Karađorđe 1810. godine o svom trošku opravlja manastire Manasiju i Ravanicu i obnavlja crkvu u Poreču.
.jpg)
Delovodni protokol Karađorđa Petrovića, izuzetno vredno svedočanstvo o Srbiji u
vremenu prvog ustanka, vođen u dvorskoj kancelariji u Topoli 1812—1813. godine
U samoj, pak, Topoli, uz svoj dvor 1811. godine podiže svoju zadužbinu, crkvu sv. Bogorodice, i započinje podizanje utvrđenog topolskog grada, što je predstavljalo najveći graditeljski poduhvat u tada oslobođenoj Srbiji. Od tada pa do propasti 1813. godine Topola je bila veliko gradilište. Pored crkve se podiže konak, grad se opasuje kamenim zidom u obliku pravougaonika, na čijem se svakom uglu nalazi kula. U gradskom dvorištu se podižu i druge zgrade, među kojima konak za goste, a u svoju staru "na dva kata" kuću smešta svoje momke. Izvan gradskog zida, u crkvenoj avliji, podiže školsku zgradu i stan za učitelja. Takođe i crkvena porta je bila opasana nešto nižim kamenim zidom. Ima simbolike u tome da je za zidanje grada prvog vladaoca obnovljene Srbije, osim kamena koji je u neposrednoj blizini vađen i donošen, dovoženo i kamenje sa razrušenih dvora poslednjeg srpskog despota Pavla Bakića, koji su se nalazili u susednom selu Banji pri dnu planine Venčac. Plan za podizanje grada je zamisao samog Karađorđa, koji je i lično, koliko je stizao između vojnih i državničkih poslova, pomagao majstorima i neposredno učestvovao u građenju. Topola vrvi od sveta. U nju se stiču putnici sa svih strana. Dolaze strani izaslanici, crkveni velikodostojnici, učeni ljudi, članovi Praviteljstvujuščeg sovjeta, vojvode — neke radi dogovora, neke na raport; dolaze znatiželjnici, vrzmaju se špijuni, najviše austrijski; dolaze žalioci i nevoljnici, da potraže pravdu od bezakonja koje im se čini, najviše od osionih knezova i vojvoda; dolazi vojska na egzercir, navraćaju trgovci, dolaze kola da raznesu vojnu municiju i barut, koji se u Topoli skladišti, uvežbava se artiljerija, razašilju se topovi sa karama i đuladi u utvrđena mesta i pogranične šančeve; svakodnevno se stiču i iz Topole razašilju u sve krajeve Srbije glasnici i pošta... A povrh svega toga, Topola puna majstora — kamenorezaca, zidara, krečara, ciglara, ćeramidara, drvodelja, tesara, kolara, kovača, živopisaca. Podizanje Karađorđevog grada i zadužbine u Topoli je, prema oceni Miodraga Kolarića, "bila čitava jedna mobilizacija građevinara na teritoriji oslobodene Srbije".
Karađorđev grad — crtež Konstantina Nenadovića. objavljen 1884.
Već u septembru 1813. godine razularena soldateska Sulejman-paše Skopljaka učinila je pokor u Topoli, rušeći i paleći grad i zlostavljajući stanovništvo koje se nije zbežalo. Po propasti ustanka, narod je jedino obnovio i za bogosluženje i potrebne obrede koliko-toliko priugotovio Voždovu crkvu u prvoj godini ponovnog pada pod Turke (1814). A deset godina po propasti ustanka i razaranja topolskog grada, 1823. godine, vredni i knjigoljubivi Topolac Milan Marković je s meštanima obnovio, bolje reći na starim temeljima iznova podigao školsku zgradu.
Tek dinastičkom smenom na prestolu 1842. godine, kada je na vlast došao Karađorđev sin Aleksandar, koji je inače rođen u Topoli, po starom kalendaru 19. septembra, a po narodnom kalendaru na Mioljdan 1806.godine, Topola napreduje. Voleći, prirodno, Topolu, i svagda rado boraveći u njoj i, po ukorenjenom pravilu, uvek proslavljajući krsno ime u roditeljskom domu i Topoli, Sv. Klimentija, već u prvim godinama vladavine on je obnovio deo Karađorđevog grada. Topola je znatno uznapredovala za vremne šesnaestogodišnje vladavine kneza Aleksandra Karađorđevića. Kada je knez zbačen, 1858. godine i proteran iz Srbije, Topola će početi da stagnira. No, u međuvremenu, u njoj se začela čaršija, klica buduće varošice.
Dinastičke borbe u Srbiji u prošlom veku su neposredno uticale na opšti razvitak Topole. Kada je 29. maja 1868. godine ubijen knez Mihailo Obrenović, jedan od najumnijih i najsposobnijih srpskih vladara, koji je osobito poštovao Karađorđa, ističući da je "godina službe pod Karađorđem bila vrednija i teža, nego nekih potonjih pet!", namesnici-obrenovićevci, zabrinuti za presto, bace svu krivicu na kneza Aleksandra Karađorđevića. Da bi iskorenili Karađorđeviće iz Srbije, pristupe rasprodaji imanja raskneza Aleksandra Karađordevića.
TOPOLSKA BUNA
Topola će ponovo oživeti, nakratko i kobno, krajem 1877. godine. U avetinjski pust Karađorđev grad, prepušten propadanju i korovu, smestiće se pobunjena vojska, pretvorivši ga u svoj buntovnički logor. U narodu je inače vladalo nezadovoljstvo usled ekonomskog propadanja seljaštva, nepotrebnih žrtava u nesrećno početom i vođenom ratu u prethodne dve godine, zaduženosti zemlje i progona političkih protivnika režima, pa je topolska buna unela dosta panike u redove obrenovićevaca, tim više što su pronošene vesti o dolasku Petra Karađorđevića na presto. Odlukom vanredne ministarske sednice koju je vodio knez Milan Obrenović, usvojen je 27. novembra 1877. godine ukaz o uvođenju vanrednog stanja u lepeničkom i jaseničkom srezu i odlučeno je da se uputi vojska pod zapovedništvom pukovnika Milutina Jovanovića u Topolu. Istoga dana su naoružani pripadnici sreskih vlasti iz Aranđelovca pokušali da na prepad zauzmu Topolu, ali su odlučno odbijeni. Pri odbrani Topole poginuo je jedan pobunjenik, i to je jedina žrtva dok je trajala pobuna. Pod komandom Milutina Jovanovića iz Beograda su došle regularne jedinice — četa pešaka, eskadron konjanika, baterija topova i 29 žandarma, kojima se u Međulužju pridružuju i tri čete pešaka poslate iz Smedereva. Pred njihovom pojavom, pobunjenici su prsnuli kud koji iz topolskog grada, pa je 29. novembra u tri sata popodne pukovnik Jovanović bez borbe ušao u Topolu. Posebno ogorčenje je izazvalo — rušenje topolskog grada, koje je, za odmazdu zbog bune, izvedeno po naređenju pukovnika Jovanovića i uz blagoslov preplašenog kneza Milana Obrenovića. U rušenju buntovničkog gnezda, kako je nazvan topolski grad, zapaljena je zgrada Karađorđevog doma, a kako su kule i zidovi bili od tvrdog materijala, upotrebljen je za razaranje i barut.
VAROŠICA
Razrušeni topolski grad je stajao kao bolna i vidljiva opomena vlastodržačkog nasilja i okrutnosti, ali se Topola, uprkos tome što su Obrenovići nastojali ako ne da je unazade, a ono bar da uspore njen razvoj, oporavila i ekonomski ojačala. Ukazom od 27. juna 1882. godine Topola je proglašena za varošicu. Po popisu stanovništva, obavljenom 4. februara 1885. godine Topola je, skupa sa zaseocima, imala 378 domaćinstava, u kojima su živela 2234 stanovnika, od čega 1132 muška. Na žalost, tek svaki sedmi je bio pismen, od toga 277 muškog i 30 ženskog pola. Dinastičkom smenom na srpskom prestolu 1903. godine, kada na vlast dolazi Karađorđev unuk, Petar Karađorđević, Topola dobija na značaju, počinje njen ubrzaniji razvoj i obrazuje se zadužbinsko imanje na Oplencu, na kojem se podiže hram i rezidencijalni i prateći objekti privredne i uslužne namene.
Početkom ovog veka Topola dobija savremeno urbano jezgro, sačuvano uglavnom i danas, pravilne četvorougaone osnove, na čijim uglovima stoje stara sreska kuća naspram Voždovog grada, trgovina braće Manojlovića (danas samousluga preko puta apoteke), Prandovića kafana (danas restoran) i mesto gde je kasnije podignuta kuća popa Trefa.
Osim pošte, Topola dobija i prvi moderni hotel, zvani Matejića kafana, podignut u kitnjastom secesionističkom stilu, sa izuzetno skladno komponovanom ornamentikom, na čijem je zabatu znak poznatog beogradskog trgovca i dobrotvora Milana Pavlovića. U prizemlju je bio prostrani restoran sa nizom lučnih prozora prema ulici, a na spratu gostinske sobe, spremljene za doček najuglednijih posetilaca grada i kraljevskog doma po evropskom uzoru. Topola je pre prvog svetskog rata dobila i jednu od najmodernijih bolnica koje su u unutrašnjosti postojale, a posle prvog svetskog rata će u njenoj blizini biti otvorena i dečja ustanova sa zabavištem. Dva balkanska rata, 1912. i 1913. godine, i prvi svetski rat (1914—1918) su, prirodno, zaustavili razvoj i izgradnju Topole i Oplenca. Ljudi Topole i okoline dali su ovom istorijskom trenutku puni obol. Imena izginulih u balkanskim ratovima uneta su u mermernu ploču na severnom zidu naosa Karađorđeve crkve u Topoli, a imena izginulih u prvom svetskom ratu na spomenik podignut u centru Topole ispred zgrade pošte. Oporavljajući se od posledica rata, Topola je dvadesetih i tridesetih godina sporo napredovala, ali sve više dobija odlike gradskog života (vodovod, električna struja). Po popisu iz 1931. u njoj je 140 kuća u kojima živi 170 domaćinstava, što znači da se u znatnijem broju pojavljuju kirajdžije. Stanovnika ima 742, od kojih 397 muških. Premda je u ovom vremenu stanovništvo Topole sastavljeno od pripadnika zemljoradničkog, zanatlijskog i činovničkog sloja, u njoj su, iako važi za dinastičko mesto, rano prihvaćene ideje naprednog radničkog i revolucionarnog pokreta. Tako već 1904. u njoj nalazimo sindikalno organizovane zanatlije, koje stoje pod uticajem Srpske socijaldemokratske stranke i socijalističkih ideja Radovana Dragovića i Dimitrija Tucovića. Kada je osnovana Komunistička partija Jugoslavije, 1919. godine, u Topoli se javlja i njena partijski organizovana ćelija. U drugoj međuratnoj deceniji ona je i jako uporište opozicionog delovanja.
U aprilskom slomu 1941. godine, koji se, s obzirom na unutrašnju trulost državne organizacije, nije mogao sprečiti, Topolu je, na prilazima gradu, od nemačkih jedinica branio hrabri rodoljub major Dušan Radović, komandant drugog bataljona borbenih kola, položivši život za njenu odbranu, dostojan onog slobodarstva koje je iz topolskog okrilja zasijalo svojevremeno porobljenim balkanskim narodima. Aprilska katastrofa nije značila klonuće duhom, već je bila podstrek za pokretanje prave snage narodne. I premda je u Topoli bio uvek jak nemački garnizon (jedno vreme je na Oplencu prebivao i komandant nemačke 714. divizije general Štal sa svojim štabom), a tokom 1943. godine pojačan i delom bugarskog 70. pešadijskog puka, Šumadija je pokazala svoju nepokorivost.
Kao u vreme svih velikih prevrata, iz narodne mase stupaju do tada nepoznati pojedinci, postajući svojim životnim i patriotskim činom istorijski vrlo vidljivi. Kao kad šuma lista, u Topoli i okolini izrastaju jata slobodara. I što udarci okupatora, potpomognutih domaćim izdajnicima, bivaju žešći, to jače nadolazi snaga otpora. Iz malobrojnih partijskih uporišta se rasplamsava organizovana borba koja ubrzo poprima karakter opštenarodnog ustanka. Uoči rata u srezu oplenačkom su postojale ćelije KPJ u Topoli (tri člana, sekretar Momčilo Popović), u Goroviču (četiri člana, sekretar Dragutin-Draga Stanić), Rajkovcu (dva člana), Natalincima, Krćevcu, Šumama i Maskaru (po član), a skojevski aktivi u Natalincima i Goroviču (po tri člana). Poput znamenja koja postaju slavna zračeći tragikom svoga udesa, mnogi domovi Topole i okolnih mesta postaju zadivljujući spomeni narodnog otpora i borbe za slobodu. Kuća Milića Radovanovića u Vinči, otvorena partizanska stanica i obaveštajni punkt od početka ustanka, iz koje su, pored Milića, stradali otac Milutin i majka Stanica, sestra Desanka i brat Predrag — postala je tuga i ponos celog kraja; dom Darinke Radović u Rajkovcu, koja je zaklana sa kćerima Radmilom i Stankom, ne odavši ranjenog partizana (Stanislav Ocokoljić-Cole), postao je legenda i simbol herojstva žena Šumadije; dom Sofije Ristić u Manojlovcima, koja je takođe zaklana, ne odavši mesta gde su partizanske bolnice — rečito je svedočanstvo rešenosti da se za slobodu bori bez ostatka. Kao što je u balkanskim ratovima i u prvom svetskom ratu topolska okolina iznedrila neponovljivu generaciju — u balkanskim ratovima je učestvovalo 720 vojnika i starešina, od kojih je poginulo 220, a u prvom svetskom ratu su mobilisana 852 vojnika, od kojih je bezmalo svaki drugi poginuo — tako je i u drugom svetskom ratu pokazala u punom sjaju novo pokoljenje slobodara, dostojnih najviših pregnuća. Topolska okolina je dala četiri narodna heroja — Milića Radovanovića, Milana Blagojevića, Sofiju Ristić i Darinku Radović. Sa područja na kojem je delovao Prvi šumadijski partizanski odred, u koje ulazi i cela okolina Topole, poginulo je u redovima narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda Jugoslavije 1468 boraca, a od okupatora i domaćih izdajnika je stradalo još 1049 osoba zbog saradnje i pomaganja narodnooslobodilačkog rata. Topolu su, uz sadejstvo jedinica Crvene armije — 36. tenkovska brigada 4. gardijskog mehanizovanog korpusa 12. oktobra 1944. godine oslobodile jedinice NOVJ — 10. brigada pete divizije, druga brigada XVII divizije i 13. brigada Prve proleterske divizije.TOPOLA Karađorđev grad / OPLENAC | Autor teksta: Mile Nedeljković | Topola, 2001. |
|
|
|
|
Sačuvana
|
|
|
|
|
Angelina
|
|
« Odgovor #3 poslato: Septembar 10, 2011, 02:08:36 pm » |
|
**
KULTURNO-ISTORIJSKI SPOMENICI SPOMEN-OBELEŽJA
Posledice smenjivanja vremena kad se gradi sa vremenima u kojima se ruši to što je izgrađeno, osetila je u punoj meri i Topola. Ustanci, bune i ratovi — iza kojih se, kao feniks, ponovo podizala — ostavili su svoj trag i u njenom izgledu. U svim nemirnim vremenima, pa bilo da su to činile strane i okupacione trupe i ekspedicije ili dinastički motivisane naše vojne jedinice, ponešto je uvek u njoj rušeno, uništavano, raznošeno, a u ovom veku su čak, u varvarskoj pohlepi, i grobovi otvarani i prekopavani. Nemi, a najrečitiji, svedoci ove istorijske sudbine su danas očuvani i delom restaurisani ostaci stare Topole i Karađorđevog grada.
KARAĐORĐEV KONAK
Od nekad utvrđenog Karađorđevog grada ostali su danas samo njegov konak sa kulom i crkveni zvonik, koji je imao i namenu odbrambene kule.
Konak, koji se u literaturi naziva Karađorđev dvor ili njegova prestona rezidencija, prostirao se od crkveng zvonika (koji je bio jugoistočna odbrambena kula) do kule koja se nalazila na jugozapadnom temenu utvrđenog topolskog grada, čineći njegov južni zid u dužini od 40 metara. Danas je sačuvan deo Konaka, u nastavku jugozapadne kule, a deo od oko 17 metara prema crkvenom zvoniku je nestao prilikom rušenja topolskog grada, 30. novembra 1877. godine.
Podignut po Karađorđevoj zamisli, kao i ceo kompleks gradskog utvrđenja, Konak je 1811. godine imao sedam soba, trpezariju, saračanu (odaju u kojoj je držana oprema za konje), prostrani trem ispred soba, a u podnožju, što je diktirao blagi pad terena, nalazile su se dve podrumske prostorije, u koje se ulazilo iz trema oivičenog lucima. Podignut kao glavna rezidencija vrhovnog Vožda, Karađorđa Petrovića, Konak je sazidan od kamena, što je, u tim nesigurnim vremenima, uzrokovalo da on istovremeno bude i južni zid utvrđenja Karađorđevog grada. Konak je povezan s jugozapadnom gradskom kulom, u čijim se zidovima, debelim 1,5 metar, nalaze otvori za puškarnice. Konak je, uz izvesne prepravke, renovirao Karađorđev sin, knez Aleksandar, dok je bio na vlasti. Voleći inače Topolu kao mesto svog rođenja, knez Aleksandar je često i rado u Konaku odsedao, gledajući iz svog čardaka (sobe sa lepim vidikom), narodno veselje koje je ispred Konaka priređivano, a u Konaku je, po pravilu, provodio najveću porodičnu svetkovinu — krsno ime (slavu) Sv. Klimenta, kada su mu dolazili ovde gosti iz cele Srbije.
Usled višestrukih rušenja i raznih prepravki prilikom obnavljanja, prvobitni izgled Konaka je delimično narušen. Današnji izgled i enterijer, sa nadzidanom kulom do visine koju je mogla imati u vreme podizanja, Konak je dobio u rekonstrukciji i konzervaciji koju je 1965. izveo Zavod za zaštitu spomenika kulture SR Srbije.
Posebno mesto u zastakljenom tremu Konaka ima Karađorđev top. Top je začudo sačuvan, uprkos tome što je decenijama ležao na otvorenom, na ogradi od porte uz crkvu sv. Đorđa na Oplencu. Ovaj bronzani top, poznat pod nazivom "Aberdar" (što na turskom znači: glasnik), objavljivao je ugovorenim signalima važne vesti narodu. Na njegovom zadnjem delu, oko profila, utisnut je natpis da je izliven u topolivnici u Beogradu 1812. godine. Na topu danas nedostaje desna uška (= ručka), koja je odvaljena da bi se od nje načinila kruna kojom je, po stupanju na srpski presto, krunisan kralj Petar I Karađorđević 1904. godine. Time je ovaj vladar, inače unuk Karađorđev, simbolično iskazao počast oružju heroja topolskoga, Karađorđa besmrtnoga, kako ga naziva veliki pesnik Njegoš. U Konaku je 16. februara 1969. godine, povodom 165-godišnjice prvog srpskog ustanka, Istorijski muzej Srbije postavio izložbu "Vožd Karađorđe". Prezentirajući najuži izbor dokumenata, predmeta, relikvija i slika koje svedoče i govore o Karađorđu i njegovom vremenu, izložba ima i posebnu draž u tome što je postavljena u autentičnom ambijentu — Konaku u kojem je živeo i radio Karađorđe Petrović.
ŠKOLA
Istorijski gorostas, koji je uzdrmao temelje turskog carstva u Evropi, i izuzetno nadareni vojskovođa kome se u pogledu vojne veštine divio i sam Napoleon, Karađorđe Petrović, sin siromašnog seljaka, nije bio pismen. Savremenici, pa i najljući neprijatelji, ukazivali su mu najdublje poštovanje, a on lično je iznad svega uvažavao i cenio školovane ljude. Učeni rodoljubi, poput Dositeja Obradovića, dolazili su mu, puni divljenja, na poklonjenje, a on je, pun skrušenosti pred njima — posezao da ih, u znak osobitog poštovanja, poljubi u ruku. Razumljivo je otuda što je u svom prestonom gradu bio podigao i školu u nastojanju za opštim napretkom. No, po slomu ustanka, među drugim građevinama, nestala je i škola koju je on podigao.
Najverovatnije da se škola nalazila u crkvenoj avliji, na temeljima zgrade u kojoj je danas Narodna biblioteka "Radoje Domanović". Prvi pisani pomen o gradnji škole u Topoli potiče iz 1823. godine. To je molba kojom se Karađorđev ustanik i pisar, jedan od tada retkih pismenih Topolaca, Milan Marković, obratio knezu Milošu za pozajmicu od sto groša, jer su toliko ostali dužni majstorima koji su školu u Topoli podigli. Kao što je crkva obnovljena, tako je, po svemu sudeći, i škola iznova dignuta na mestu stare Karađorđeve škole. Zgrada je masivna, zidana lomljenim kamenom, debelih zidova, čiji su podrumski otvori služili kao puškarnice. Iznad podruma su tri prostorije, u koje je ulaz iz dvorišta preko trema. U najvećoj prostoriji, do ulice, bila je učionica, a u preostalim dvema je bio stan za učitelja. U ovoj zgradi je bila škola sve do prvog svetskog rata.
Zgradu ove škole ne treba pripisivati knezu Aleksandru, jer je on, po savremenom zapisu topolskog učitelja Milana Đ. Milićevića 1852. godine, školu i popovsku kuću podigao iza južne strane topolskog grada, u Karađorđevom voćnjaku.
GOSTIONICA
Do pre nekoliko godina je odolevala zubu vremena, mada poprilično ruinirana, velika zgrada tzv. "gostilnice", koju je preko puta zapadne strane topolskog utvrđenja podigao knez Aleksandar. U dokumentima prošlog veka ona se naziva "meana I. klase". Ova lepa građevina— zidana kamenom i pokrivena ćeramidom, podignuta je u stilu najboljih drumskih hanova, kakvi su se tridesetih godina prošlog veka počeli planski postavljati na glavnim saobraćajnicama radi prihvata i konaka (prenoćišta) putnika, karavana i gostiju. No, s obzirom na rezidencijalni karakter topolskog grada, ova "gostilnica" je imala pridvorsku namenu. Služila je u prvom redu za odsedanje visokih dostojanstvenika, posetilaca i gostiju kneza Aleksandra. Oivičena sa istočne i južne strane dugim hodnikom, koji se odlikuje snažnim stubovima i lučnim svodovima (trem sa arkadama), gostionica je imala, pored dve veće odaje za prenoćište (jedna za muškarce, a druga za žene sa decom), prostranu salu za boravak i obedovanje, kujnu, više pomoćnih prostorija i stan za gostioničara. Trem je nesumnjivo omogućavao izuzetno ugodno odmaranje i predah sa otvorenim vidikom prema utvrđenom topolskom gradu, Karađorđevom konaku i šumovitom Oplencu. Za vreme drugog svetskog rata okupator je ovu zgradu koristio kao tamnicu.
KARAĐORĐEVA KASARNA
Kao sedište Vrhovnog vožda, Karađorđa Petrovića, Topola je u prvom srpskom ustanku bila i sredotočno mesto najviše vojne komande. U njoj je bila i glavna vojna rezerva oružja, municije i baruta, a uz stalnu vojnu posadu i iskusne oficire koji su obučavali vojsku, kao i dobrovoljce koji su tu pristizali iz svih krajeva Srbije, uvek je bilo vojske na okupu. Nema podataka o tome gde se nalazila Karađorđeva kasarna, ali je vrlo razložno pretpostaviti da se ona nalazila upravo na mestu na kojem se danas nalazi zgrada koju narod odvajkada naziva "Karađorđeva kasarna". Obnavljajući kao vladar topolski grad, Karađorđev sin knez Aleksandar je, po svoj prilici, samo obnovio ili iz temelja ponovo podigao kasarnu koja je tu bila za Karađorđeve vladavine. Ovo je tim logičnije pošto u vreme vladavine kneza Aleksandra nije u Srbiji postojala stajaća vojska (nju će tek kasnije ustanoviti knez Mihailo Obrenović).
Kasarna je spratna građevina, zidana kamenom i pokrivena ćeramidom. Duž cele istočne strane postavljen je spratni trem na sedam drvenih stubova. Gornji trem, kao pravi orijentalni doksat, omogućuje izvanredan pogled na Karađorđev grad i Oplenac. U prizemlju je bila konjušnica, a na spratu iznad nje prostrana sala za kavaleriste. U manjim odajama u severozapadnom krilu kasarne su bili amurluk (prostorija za smeštaj konjske opreme), soba za konjušara, ostava, kujna i sobe za starešine.
Od topolske bune 1877. godine, kada je bila izložena licitacionoj prodaji, Karađorđeva kasarna je promenila više vlasnika i imala različite upotrebne namene. Sada je stavljena pod zaštitu i služi za kulturno-umetničku delatnost omladine i amatera u Topoli i kulturne programe (književne večeri, poetske recitale, guslarske priredbe).
SRESKA KUĆA
Na raskršću sa koga se odvajaju Rudnički, Kragujevački i Šabački drum, preko puta severozapadne kapije Karađorđevog utvrđenog grada, nalazi se lepa i jednostavna sreska kuća, zidana od čvrstog materijala. Ova zgrada spada u red najstarijih sačuvanih zgrada stare Topole, i posebno je vredna kao arhitektonski spomenik društvene javne zgrade kakve su se, na samom početku urbanizacije seoskih naselja, i njihovog prerastanja u varošice, podizale u Srbiji četrdesetih godina prošlog veka.
Zgrada se nalazi ucrtana u prikazu Topole 1883. godine, i posle izmene više vlasnika, služila je za stanovanje sve do 1988, kada je spasena od rušenja i stavljena pod zaštitu, pripadajući kao arhitektonski spomenik celini starog gradskog jezgra Topole.
TOPOLA Karađorđev grad / OPLENAC | Autor teksta: Mile Nedeljković | Topola, 2001.
|
|
|
|
|
Sačuvana
|
|
|
|
|
|
|
|
|
