Шицки становиска у вязи зоз Стратеґию Националного совита рускей националней меншини унапрямени на очуванє и розвиванє шицкого руского и рускосци и базую ше на шлїдуюцих фактох:
* Руснаци / Русини / Лемки єден самостойни, автохтони народ (т. є. руски / руснацки / русински / лемковски народ нїчий нє субетнос);
* Руснаци у Републики Сербиї дзеля етнїчне походзенє зоз Руснацима / Русинами / Лемками у Републики Словацкей, Републики Польскей, Републики Румуниї, Републики Мадярскей, Републики Горватскей, Републики Ческей, Републики України, Зєдинєних Америцких Державох, Канади и других жемох чийо ше гражданє можу шлєбодно вияшньовац як Руснаци;
* руски язик єдна з вариянтох карпаторусинского язика (т. є. нє диялект є даякого иншого язика).
Стратеґия Совиту, хтори у своєй назви ма на два заводи спомнути атрибут национални (НАЦИОНАЛНИ совит рускей НАЦИОНАЛНЕЙ меншини), муши буц лєм єднонапрямна – и то у напряме очуваня и розвиваня руского етноса у Сербиї / Войводини и прето кажде пригадованє даякого напредованя у двох колонох асоцира на балансерайску концепцию / стратеґию дзепоєдних наших медийох хтори по нєшка явно нє осудзели и нє одрекли ше од Плана українскей влади за конєчне ришенє русинского язика и сцеранє Русинох / Руснацох зоз Жемовей кулї, хтори на шлїду тей колони кресцели нєприхильнїкох зоз етикетами типа «фашисти», «сепаратисти», «опоненти нєздравого розума», «бочкораше» и подобнима креациями язика мержнї. Най прецизуєм: лєм єдна колона лєм руска, а друга (хтору мож наволац и пията, и сталїнистична, и од руского и рускосци однародзуюца) нє ма цо глєдац у стратеґиї Националного СР националней М, а окреме нє ма цо глєдац у финансованю. Кажди динар хтори ше прейґ НСРНМ уколонує, чи унапрями на активносци хтори знєважую и субетносую рускосц, або хтори ше потроши на путованя ґу такв. Русином-Українцом, на єдзенє, пице и други активносци хтори шлїдза – нєнаменски потрошени динар и фактично є одняти од Републики Сербиї и Автономней покраїни Войводини, хтори го видзелєли за очуванє и розвиванє правох припаднїкох своєй рускей националней меншини. Динар прешлїдзени друго- / пиятоколонашом представя його руцанє до студнї без дна, и, ясно то треба повесц, без хасну за Руснацох хтори у НСРНМ видза свой парламент. А же би бул бул хасновити треба го унапрямиц насампредз до руского образованя. А же би бул найхасновитши треба го унапрямиц до стимулованя уписованя дзецох до руских оддзелєньох.
Прето ше у виношеню тезох фокусуєм на тоти тези хтори ше дотикаю образованя и науки:
- правиц плани и програми у хторих наставни єдинки прейґ хторих ше буду уношиц змисти хтори хасновательох у Войводини буду унапрямовац на других
Руснацох, Русинох и Лемкох Карпатского ареала, бо лєм так мож змоцнїц руски идентитет и свидомосц, од чого директно завиши вибор руского язика як наставного на шицких уровньох школованя;
- меняц учебнїки або часци учебнїкох у хторих ше флоскулує дацо цо нє у складу зоз сучаснима досягами науки (а од лєта 2012. року и политики); напр. у стреднїх школох руским писательом пошвецена задоволююца увага лєм у штвартим учебнїку (кед школяре свойо думки фокусую на матуру и дальше уписованє, односно нєуписованє), а у учебнїкох предходзацих трох класох єст вельке число цалком нєпотребних авторох и текстох, на хторих систематично инсистоване, цо у функциї однародзованя; нє можу нашо дзеци нє буц упознати зоз литературу Русинох / Руснацох / Лемкох Карпатского ареала, хтора настала у остатнїх 20 рокох, и нє може РРЛ литература буц знєважована же є нїяка бо є перших 10 рокох углавним родолюбива, а других дзешец нє на уровню шветових писательох;
- Цо ше дотика руского язика вон на стредньошколским уровню занєдзбани по миру же озда занєдзбанши анї нє може буц. Кед студенти приду на Оддзелєнє за русинистику їх пред`знанє базоване виключно на знаню руского язика зоз основношколского ступня. Прето нє треба курс Фонетика руского язика припойовац ґу курсу Морфолоґия руского язика 1, алє формовац окремни два курси и, по угляду на Оддзелєнє за анґлистику, аж превжац крочаї ґу формованю нового курса Фонолоґия руского язика; место форсираня обовязних язичних курсох запровадзиц виборни блоки Восточнославянски язик и Заходнославянски язик а нє же би руски студенти були заложнїки обовязних курсох Українска проза, Українска поезия и под., хтори можу буц затримани як виборни (анї на Оддзелєню за словакистику нє маю обовязни курси чехскей филолоґиї, без огляду же у прешлосци були третирани як цошка єдинствене); як обовязни, при повтореним акредитованю, треба ше намагац увесц курси карпаторусинскей филолоґиї, насампредз курс Вариянти карпаторусинского язика; ґу тому, наших студентох треба уключовац до шветових цекох и прето треба як обовязни курс увесц напр. Контрастивну ґраматику руского и анґлийского язика; то, иншак, и було догварене нєпостредно пред першу акредитацию, алє пре єдну закулисну интервенцию понїщене, и то у остатнї час; пообщено патраци руским курсом, як фаховим, треба звекшац число бодох («кредитох») на шлїдуюцей акредитациї;
- публиковац нови учебнїки за тих цо виберу предмет Руски язик з елементами националней култури, бо потерашнї учебнїк за перши три класи др Якова Кишюгаса нє задоволює потреби школярох од 1-3. класу, окреме ше то одноши на початнїкох-виучовательох руского язика у местох дзе их єст мало; учебнїки нєобходни и на Оддзелєню за русинистику за наших амбасадорох руского язика хтори у вельким чишлє вибераю руски язик як язик стредка место єдного странского; обезпечиц и уводзенє виборного курса напр. Руски язик на шицких факултетох Новосадского универзитета дзе ше за то зяви потреба;
- дєплови култури муша водзиц филолоґийно найобученши кадри Оддзелєня за русинистику и компетентни кадри хтори попри фаховей приготовки виучовали руски язик голєм на єдним ступню школованя (нє можу конкретно мастере професоре руского язика и литератури предавац цесточка на пияцу або роками вишиц на Бироу за обезпечованє роботи, чи уж як ше тота институция нєшка вола,
а таки цо, и без фаха и компетенциї, а у предходзацим периодзе робели аж и на чкоду Руснацом, и далєй вицицовац сладку юшку з руского културно-образовного цела;
- мултикултурне образованє, хторе инкорпороване до виборних програмох гражданского и вирского образованя, тиж треба допатраюцо пестовац прето же ше и ту, окреме на виронауки, под час упознаваня з релиґийну материю, хаснує и руски язик;
- млади би у образовней вертикали мушели овладац зоз трома язиками – руским як наймилшим, сербским як язиком стредка и анґлийским як язиком шветовей комуникациї;
- умножовац контакти школох у хторих ше виучує руски язик зоз РРЛ основнима школами; розвивац медзинародне сотруднїцтво Оддзелєня за русинистику з Нового Саду зоз Прешовом, Краковом, Будапештом, Нїредьгазу, Ужгородом, Торонтом ...;
- видїйствовац доставянє фахового просвитного совитнїка або одвитуюцого фахово цела; орґанизовац семинари за просвитних роботнїкох найменєй раз рочно.
Урядове хаснованє язика
- запровадзовац руски язик вшадзи дзе за то существую условия, та и до Суда у Новим Садзе, а нє провадзиц персони, хтори, прето же су нїби билинґвални, тримаю же у новосадским суду нєпотребне водзиц комплетни судски процеси по руски;
- знова обезпечиц прекладателя / прекладательни служби и по општинох дзе руске жительство и у АПВ;
- видавац двоязични кресцени писма.
Култура
- третман порядна дїялносц заслужує и орґанизованє творчих културних манифестацийох и цаловечарших програмох култури, окреме медзинародного характеру, а окреме пририхтованє публикацийох од окремного значеня за руску националну заєднїцу на чим у предходзацим периодзе НВУ Руске слово спадла, а нє лєм танєц, шпиванка и ґлума; у складу з тим ревидовац и финансованє (бодованє и вреднованє);
- видавательство Руснацох нє може буц ґрупашске и непотистичне; плани за публикованє кнїжкох най прави фахова и компетентна редакция; най Шветлосц престанє буц Цмота и най формує наукову редакцию и обезпечи медзинародне наукове рецензованє; най удерни сериял з историйну тематику нє будзе Українци у Босни алє Руснаци у Карпатским ареалу, односно най ше престанє зоз фалсификованьом историйних подїйох и поняцох; розпочац роботи на виробку рускей историї по нєшкайши днї и енциклопедиї Руснацох;
- белетристику треба врациц на драгу красней литератури; вона нє може буц полиґон за континуоване вишмейованє з руских митох, з младих писательох, окреме поетесох, за видрижнююце етикетованє записовательох народного скарбу зоз напр. «цимерман», а доаєнох рускей литератури зоз напр. «бочкораш», за
фолиранє «апокрифного» писания з цильом приватного розраховйованя зоз щирима Руснацами;
- розвивац планске прекладательство интеґралних виданьох и то з боку фаховцох и професионалцох а нє на основи приватних вязох (напр. уж пар роки нє преходзи як проєкт КПД ДОК кнїжка хтора представя основну литературу за обовязни курс Методолоґия науковей роботи хтори на руски язик преложела Анита Ґовля);
- представяц и дистрибуовац шицки руски виданя (и Завода за видаванє учебнїкох, и Дружтва за руски язик, литераруту и културу, Културно-просвитного дружтва ДОК, Рускей матки, Дзвонох и др.) а нє лєм рускословски, бо видавательство, слава Богу, нєшка демократизоване и од НВУ РС децентрализоване цо НСРНМ треба же би препознал и припознал;
- формовац руску библиоґрафию и електронску библиотекарску базу;
- диґитализовац руски виданя за ґлобалне хаснованє;
- путованя звесц на софинансованє єдного путованя до иножемства по здруженю гражданох (керовац преферованє у смислу же блїзки при огню можу и нєогранїчено раз путовац а оддалєни од огня анї раз).
Млади и спорт
- потримовац проєкти младих, алє их унапрямовац же би при своїх реализованю истих хасновали руске слово и творели ориґинални продукти рускей култури же би били од винїмного значеня за руску националну заєднїцу и, евентуално, постали руски бренди;
- о младих и їх уключованю до културних цекох рускей култури водзиц вецей рахунка од застараносци за ерґономию фотельох по наших институцийох и орґанизацийох;
- анализовац язик младих (СМС, е-дописованє, жарґон) и робиц на догварки о принципох хаснованя латинки у медзинародней е-комуникациї (з тима цо нє хасную кирилку);
- подпомогнуц орґанизованє медзинародней лєтней школи и кампа.
Медиї
- робиц на умрежованю у рижнородних формох прейґ медзинародних проєктох;
- охабиц ше штучного балансованя двох нїби руских опцийох алє ше унапрямиц на креиранє едукативних програмох же би ше читателє / патраче / слухаче упознали зоз руску прешлосцу и терашньосцу;
- хасновац вигодносци интернета и числених сайтох же би ше одклонєло чувство же медиї програми творя за популацию хтора ма прейґ 6 децениї;
- кадри у медийох формовац по напрямкох на початку тезох, а нє по нєпрофесийних мерадлох (ґрупашства, непотизма и под.).
проф. др Михайло Фейса
позарядови професор за предмет Руски язик
предсидатель Културно-просвитного дружтва ДОК – Коцур
главни редактор Часописа за културу Ерато над Куцуром / Коцуром и
трилоґиї Русин / Руснаци / Ruthenians 1745-2005
член Здруженя новинарох Сербиї и Медзинародней федерациї новинарох
член Орґанизацийного одбору Спортских бавискох Яша Баков
