Ο μόλυβδος είναι ουσία τοξική για τον άνθρωπο και τα άγρια είδη.

Μόνο ένα πολύ μικρό ποσοστό των μολύβδινων σκαγιών θα χτυπήσει τον στόχο του. Η υπόλοιπη ποσότητα αυτών των μολύβδινων σκαγιών που «χρησιμοποιήθηκαν» διασπείρεται στο περιβάλλον όπου μπορεί να καταποθεί ακούσια από πτηνά που θα το θεωρήσουν εσφαλμένα ως τροφή ή ως μικρές πέτρες τις οποίες καταπίνουν επειδή τα βοηθούν στην άλεση της τροφής στο στομάχι τους. Είναι γνωστό ότι πολλά είδη υδρόβιων πτηνών καταπίνουν χρησιμοποιημένα μολύβδινα σκάγια, για παράδειγμα, πάπιες, χήνες και κύκνοι. Τα μολύβδινα σύνεργα αλιείας χάνονται επίσης συχνά κατά τη χρήση και επηρεάζουν τα πτηνά με τον ίδιο τρόπο που τα επηρεάζουν τα σκάγια και οι σφαίρες από μόλυβδο, αν καταποθούν. Επιπλέον, ορισμένες σύγχρονες αλιευτικές πρακτικές ενθαρρύνουν την απόθεση μολύβδινων βαριδίων στο νερό (πρακτική που αποκαλείται «ρίξιμο του μολύβδου»).

Μετά την κατάποση, τα μολύβδινα σκάγια, τα βαρίδια ή τα ψεύτικα δολώματα διασπώνται μέσω της άλεσης σε μικρά σωματίδια, με αποτέλεσμα να επιταχύνεται η απορρόφηση του μολύβδου στο κυκλοφορικό σύστημα των πτηνών. Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτό μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα τον θάνατο ή υποθανατηφόρες επιδράσεις. Η κατάποση ενός και μόνο μολύβδινου σκαγιού είναι αρκετή για να οδηγήσει στον θάνατο ένα μικρό υδρόβιο πτηνό. Η συγκεκριμένη οδός έκθεσης ονομάζεται πρωτογενής δηλητηρίαση.

Επιπλέον, τα αρπακτικά ζώα ή τα ζώα που τρέφονται με θνησιμαία τροφή (περιλαμβανομένων των πτηνών) καταναλώνουν ακουσίως θραύσματα μολύβδου που περιέχονται στους ιστούς της τροφής τους. Παρουσία μολύβδου διαπιστώνεται και στα απορριφθέντα εσωτερικά όργανα μεγάλων θηραμάτων που αφήνουν πίσω τους οι κυνηγοί μετά τον «εκσπλαχνισμό». Αυτό ονομάζεται δευτερογενής δηλητηρίαση, η οποία είναι επίσης γνωστό ότι προκαλεί συχνά δηλητηρίαση άγριων ειδών λόγω μολύβδου.

Ο ECHA εκτιμά ότι τουλάχιστον 135 εκατομμύρια πτηνά διατρέχουν κίνδυνο δηλητηρίασης από μόλυβδο σε όλη την ΕΕ.

Κίνδυνοι για την υγεία του ανθρώπου

Η έκθεση σε μόλυβδο σχετίζεται με μεγάλο εύρος αρνητικών επιδράσεων στην υγεία όπως, μεταξύ άλλων, υπογονιμότητα, καρδιαγγειακές παθήσεις, επιδράσεις στην ανάπτυξη βρεφών και παιδιών, βλάβη των οργάνων μέσω παρατεταμένης ή επαναλαμβανόμενης έκθεσης και καρκίνο. Ο μόλυβδος είναι ιδιαίτερα επιβλαβής στη νευρολογική ανάπτυξη των παιδιών. Ο ECHA εκτιμά ότι κατά τη διάρκεια οποιουδήποτε έτους περίπου ένα εκατομμύριο παιδιά είναι ευάλωτα στις τοξικές επιπτώσεις του μολύβδου λόγω κατανάλωσης κρέατος θηραμάτων.

Τα άτομα εκτίθενται στον μόλυβδο κυρίως μέσω δύο οδών: με την εισπνοή και με την κατάποση. Οι κυνηγοί και οι αθλητές σκοποβολής μπορεί να εισπνεύσουν αναθυμιάσεις και σκόνη μολύβδου κατά την εκπυρσοκρότηση. Οι κυνηγοί και οι αλιείς μπορεί επίσης να εισπνεύσουν τοξικές αναθυμιάσεις σε περίπτωση που λιώνουν μόλυβδο κατ’ οίκον για την κατασκευή σφαιρών και σύνεργων αλιείας. Η δραστηριότητα αυτή μπορεί επίσης να θέσει σε κίνδυνο και άλλα μέλη του νοικοκυριού.

Η έκθεση στον μόλυβδο διά της κατάποσης λαμβάνει χώρα κατά την κατανάλωση κρέατος θηραμάτων που έχουν κυνηγηθεί με μολύβδινα πυρομαχικά. Πρόσφατες έρευνες αναφέρουν ότι τα θηράματα τα οποία έχουν θηρευτεί με μολύβδινα πυρομαχικά μπορεί να περιέχουν μικροσκοπικά θραύσματα μολύβδου τα οποία δεν είναι δυνατό να αφαιρεθούν κατά την παρασκευή του κρέατος. Η πρακτική της «κοπής και αφαίρεσης» και απόρριψης του κρέατος περιμετρικά του τραύματος ή η αφαίρεση των ορατών θραυσμάτων μολύβδου δεν είναι επαρκής για την αφαίρεση όλης της ποσότητας μολύβδου. Κατάποση μπορεί επίσης να λάβει χώρα μέσω της επαφής των χεριών με το στόμα κατά τον χειρισμό μολύβδινων σκαγιών, βλημάτων ή βαριδίων και ψεύτικων δολωμάτων αλιείας.

Με βάση τα κλινικά στοιχεία για τους κινδύνους για τα παιδιά και τις εγκύους, η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) έχει συστήσει τη μείωση της έκθεσης στον μόλυβδο που οφείλεται τόσο στις διατροφικές όσο και στις μη διατροφικές πηγές.

Οποιαδήποτε μείωση της διατροφικής έκθεσης στον μόλυβδο θα μειώσει τον κίνδυνο για την υγεία του ανθρώπου, ιδίως των παιδιών και των ενηλίκων που καταναλώνουν συστηματικά κρέας θηραμάτων. Αρκετοί αρμόδιοι οργανισμοί για τα τρόφιμα στα κράτη μέλη της ΕΕ συνιστούν ήδη στους πολίτες τους να μην καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες θηραμάτων που έχουν θηρευτεί με μόλυβδο. Για παράδειγμα, η γαλλική Υπηρεσία για την Ασφάλεια των Τροφίμων, του Περιβάλλοντος και της Εργασίας (ANSES) συνιστά στο ευρύ κοινό να μην καταναλώνει θηράματα που έχουν θανατωθεί με μολύβδινα πυρομαχικά πάνω από τρεις φορές τον χρόνο και, σε ό,τι αφορά τα παιδιά και τις εγκύους, να μην καταναλώνουν καθόλου κρέας θηραμάτων που έχουν θηρευτεί με μολύβδινα πυρομαχικά.

Δεν υπάρχουν στοιχεία ότι η κατανάλωση ψαριών που έχουν αλιευθεί με σύνεργα μολύβδου οδηγεί σε έκθεση στον μόλυβδο.

Ο περιορισμός των πυρομαχικών με βάση τον μόλυβδο δεν είναι κάτι πρωτόγνωρο. Πολλά κράτη μέλη της ΕΕ ή περιφέρειες των κρατών μελών εφαρμόζουν ήδη απαγορεύσεις για ορισμένα είδη πυρομαχικών. Η εμπειρία από αυτές τις χώρες έχει δείξει ότι οι κυνηγοί και οι αθλητές σκοποβολής έχουν καταφέρει να υιοθετήσουν τη χρήση εναλλακτικών επιλογών χωρίς σημαντικά προβλήματα σε σχέση με τον εξοστρακισμό ή την ασφάλεια.

Μελέτες καταδεικνύουν ότι η αποτελεσματικότητα των σφαιρών χωρίς μόλυβδο (σε μεγάλα διαμετρήματα) είναι ίδια με αυτήν των μολύβδινων σφαιρών και ότι μπορεί να διασφαλιστεί η τήρηση της κυνηγετικής δεοντολογίας με χρήση εναλλακτικών επιλογών που δεν περιέχουν μόλυβδο.

Χαλύβδινα σκάγια

Η αποτελεσματικότητα των χαλύβδινων σκαγιών έχει βελτιωθεί σημαντικά από την πρώτη τους εμφάνιση. Επιτόπιες μελέτες έχουν αποδείξει ότι οι κυνηγοί που χρησιμοποιούν χαλύβδινα σκάγια μπορούν να επιτύχουν τα ίδια αποτελέσματα όπως με τα σκάγια μολύβδου. Η αποτελεσματική απόσταση βολής με τα σύγχρονα χαλύβδινα σκάγια συνάδει με την τυπική απόσταση που χρησιμοποιείται στο κυνήγι. Για ορισμένα είδη μεγαλύτερων υδρόβιων πτηνών, όπως οι χήνες, ενδέχεται να απαιτούνται κυνηγητικά όπλα συμβατά με φυσίγγια χάλυβα υψηλών επιδόσεων.

Έρευνες αποδεικνύουν ότι εξοστρακισμός μπορεί να προκύψει τόσο με χαλύβδινα σκάγια όσο και με σκάγια μολύβδου. Εμπειρικά δεδομένα από τη Δανία και ερευνητικά δεδομένα από τη Γερμανία υποδεικνύουν ότι δεν υπάρχει αύξηση του κινδύνου ατυχημάτων ή τραυματισμών από εξοστρακισμό κατά τη χρήση χαλύβδινων σκαγιών σε σύγκριση με τα σκάγια μολύβδου.

Οι τρέχουσες τιμές για τα χαλύβδινα και τα μολύβδινα σκάγια είναι συγκρίσιμες.

Σκάγια βισμουθίου και βολφραμίου

Ως εναλλακτικές επιλογές έναντι των μολύβδινων σκαγιών μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν τα σκάγια με βάση το βισμούθιο ή το βολφράμιο. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε οποιοδήποτε κυνηγητικό όπλο, ακόμη και σε όπλα αντίκες τα οποία ενδέχεται να μην είναι κατάλληλα για χρήση με χαλύβδινα σκάγια.

Τα φυσίγγια σκαγιών με βάση το βισμούθιο και το βολφράμιο είναι επί του παρόντος περίπου τέσσερις έως πέντε φορές πιο ακριβά από τα φυσίγγια μολύβδινων σκαγιών. Επίσης, είναι πιθανό να παραμείνουν πιο ακριβά σε σχέση με τα φυσίγγια σκαγιών μολύβδου (και χάλυβα), καθότι παράγονται, πωλούνται και χρησιμοποιούνται σε πολύ μικρότερες ποσότητες.

Πυρομαχικά τουφεκιών

Τα πυρομαχικά τουφεκιών χωρίς μόλυβδο είναι διαθέσιμα στην ευρωπαϊκή αγορά σε ευρεία γκάμα διαμετρημάτων, κατάλληλων για τις περισσότερες κυνηγετικές συνθήκες που ισχύουν στην Ευρώπη. Τουλάχιστον 13 μεγάλες ευρωπαϊκές επιχειρήσεις κατασκευάζουν σφαίρες χωρίς μόλυβδο για διάφορα διαμετρήματα τουφεκιών.

Συνοψίζοντας, οι σφαίρες χωρίς μόλυβδο μπορούν να αγοραστούν σε ελαφρώς υψηλότερες τιμές, αλλά η αύξηση των τιμών δεν αναμένεται να περιορίσει τις κυνηγετικές δραστηριότητες ή τις δραστηριότητες αθλητικής σκοποβολής.

Βαρίδια και ψεύτικα δολώματα αλιείας

Υπάρχουν επίσης διαθέσιμες διάφορες εναλλακτικές επιλογές στα βαρίδια και τα ψεύτικα δολώματα αλιείας, όπως τα βαρίδια και τα ψεύτικα δολώματα από κασσίτερο, βολφράμιο, γυαλί ή διάφορα κράματα.

Τα διαθέσιμα στοιχεία, περιλαμβανομένων όσων προέρχονται από κατασκευαστές κυνηγητικών όπλων, υποδεικνύουν ότι τα τυπικά χαλύβδινα σκάγια μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην πλειονότητα των όπλων που συμμορφώνονται προς τις απαιτήσεις των προτύπων. Γόμωση από βισμούθιο και βολφράμιο μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε οποιοδήποτε κυνηγητικό όπλο.

Οι κυνηγοί που χρησιμοποιούν χαλύβδινα σκάγια θα πρέπει να ακολουθούν τον «κανόνα των δύο» και να επιλέγουν σκάγια μικρότερα κατά δύο μεγέθη ώστε να έχουν ισοδύναμη ενέργεια ανά σφαιρίδιο όπως στην περίπτωση του μολύβδου. Για το κυνήγι χήνας και πτηνών παρόμοιου ή μεγαλύτερου μεγέθους, απαιτείται μεγαλύτερη ενέργεια ανά σφαιρίδιο, κάτι το οποίο μπορεί να απαιτεί τη χρήση φυσιγγίων με σκάγια χάλυβα «υψηλών επιδόσεων». Εκτός εάν υπάρχει η σήμανση «fleur-de-lis», συνιστάται ο έλεγχος σε οπλουργό για να διαπιστωθεί η συμβατότητα του όπλου με τα φυσίγγια σκαγιών χάλυβα υψηλών επιδόσεων.

Από τις πληροφορίες που παρέχουν οι κατασκευαστές και από τις οδηγίες των κυνηγετικών συλλόγων φαίνεται ότι οι κυνηγοί που επιθυμούν να μεταβούν στη χρήση πυρομαχικών μεγάλου διαμετρήματος χωρίς μόλυβδο δεν χρειάζεται να αγοράσουν νέα όπλα.

Τον Ιούλιο του 2019, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζήτησε από τον ECHA να διερευνήσει τη χρήση του μολύβδου στα πυρομαχικά και στην αλιεία και να υποβάλει πρόταση περιορισμών, εφόσον απαιτείται. Το εν λόγω αίτημα είναι συμπληρωματικό στην επιβολή περιορισμού στη χρήση σκαγιών μολύβδου σε υγροτόπους. Το πεδίο εφαρμογής της έρευνας αφορούσε τα ακόλουθα:

Θήρα:

• Θήρα με σκάγια (εκτός υγροτόπων)
• Θήρα με σφαίρες μικρού διαμετρήματος
• Θήρα με σφαίρες μεγάλου διαμετρήματος

Αθλητική σκοποβολή:

• Υπαίθρια αθλητική σκοποβολή με σκάγια (εκτός υγροτόπων)
• Υπαίθρια αθλητική σκοποβολή με σφαίρες
• Άλλη υπαίθρια σκοποβολή με αεροβόλα τουφέκια/πιστόλια

Σκοποβολή με ιστορικά όπλα:

• Άλλες υπαίθριες δραστηριότητες σκοποβολής, περιλαμβανομένων των εμπροσθογεμών όπλων, των ιστορικών αναπαραστάσεων

Αλιεία

• Μόλυβδος σε βαρίδια και ψεύτικα δολώματα αλιείας
• Μόλυβδος σε δίχτυα, σχοινιά και παραγάδια αλιείας (με ενσωματωμένο μόλυβδο)

Στρατιωτικές χρήσεις πυρομαχικών μολύβδου, καθώς και άλλες μη πολιτικές χρήσεις πυρομαχικών μολύβδου, όπως από την αστυνομία και τις τελωνειακές υπηρεσίες, βρίσκονται εκτός του πεδίου εφαρμογής της έρευνας. Επίσης, εξαιρούνται οι χρήσεις πυρομαχικών μολύβδου σε εσωτερικούς χώρους.

Ο Οργανισμός συνέλεξε πληροφορίες προκειμένου να υποστηρίξει την έρευνά του μέσω διαδικασίας συγκέντρωσης αποδεικτικών στοιχείων, η οποία διεξήχθη από τον Οκτώβριο έως τον Δεκέμβριο του 2019. Ο ECHA υπέβαλε την πρόταση στις 15 Ιανουαρίου 2021.

Πρόταση περιορισμού

Αφού αξιολόγησε όλες τις χρήσεις του μολύβδου στο πλαίσιο του αιτήματος της Επιτροπής, ο ECHA κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι εν λόγω χρήσεις ενέχουν κινδύνους για τα άγρια είδη, τα εκτρεφόμενα ζώα, το περιβάλλον και την υγεία του ανθρώπου, οι οποίοι δεν ελέγχονται επαρκώς και πρέπει να αντιμετωπιστούν σε επίπεδο ΕΕ. Το συμπέρασμα αυτό συνάδει με τον περιορισμό της χρήσης σκαγιών μολύβδου σε υγροτόπους, καθώς και με άλλους περιορισμούς για τον μόλυβδο.

Αξιολογήθηκαν διάφορες επιλογές για την αντιμετώπιση των κινδύνων ως προς την αποτελεσματικότητα και τις επιπτώσεις τους στην κοινωνία. Προτείνεται ο ακόλουθος περιορισμός ανά τομέα χρήσης:

Στόχος του προτεινόμενου περιορισμού δεν είναι η απαγόρευση του κυνηγιού, της αθλητικής σκοποβολής ή της αλιείας.

Ο Οργανισμός αναγνωρίζει ότι, για παράδειγμα, το κυνήγι παρέχει σημαντικά κοινωνικά, πολιτιστικά, οικονομικά και περιβαλλοντικά οφέλη σε διάφορες περιοχές της ΕΕ και αναγνωρίζει τον ρόλο του στη διατήρηση της φύσης.

Ο προτεινόμενος περιορισμός εκτιμάται ότι θα μειώσει τις εκλύσεις μολύβδου κατά περίπου 1,5 εκατομμύρια τόνους κατά την εικοσαετία μετά τη θέσπισή του. Πρόκειται για μείωση της τάξης του 78 % σε σύγκριση με την κατάσταση που θα επικρατούσε χωρίς τον προτεινόμενο περιορισμό.

Επιπλέον, ο περιορισμός του μολύβδου με τον τρόπο που προτείνει ο ECHA θα προστατεύσει τα παιδιά των νοικοκυριών που καταναλώνουν πολύ συχνά κρέας θηραμάτων. Εκτιμάται ότι η απαγόρευση των σφαιρών και των σκαγιών μολύβδου μεγάλου διαμετρήματος μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την αποφυγή της μείωσης του δείκτη νοημοσύνης σε έως 7 000 παιδιά ετησίως.

Σύμφωνα με την ανάλυση του ECHA, το συνολικό κόστος του περιορισμού εκτιμάται ότι θα ανέλθει σε 12 δισεκατομμύρια ευρώ κατά τα 20 έτη μετά την έναρξη ισχύος του. Το κόστος για την κοινωνία από την αποφυγή της έκλυσης ενός κιλού μολύβδου στο περιβάλλον κυμαίνεται από 0,5 έως 1 513 ευρώ.

Στις 24 Μαρτίου 2021 ξεκίνησε εξάμηνη διαβούλευση σχετικά με την πρόταση. Στη διάρκεια της διαβούλευσης, όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη έχουν τη δυνατότητα να προβάλλουν τα επιχειρήματά τους υπέρ ή κατά της πρότασης. Η επιχειρηματολογία των τρίτων μερών μπορεί να επιφέρει αλλαγές στην πρόταση, εφόσον στηρίζεται σε αξιόπιστα επιστημονικά στοιχεία.

Η επιτροπή αξιολόγησης κινδύνων (RAC) και η επιτροπή κοινωνικοοικονομικής ανάλυσης (SEAC) του ECHA έχουν στη διάθεσή τους 12 μήνες για να αξιολογήσουν τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της πρότασης και να εκδώσουν τις γνώμες τους. Στις γνώμες τους, οι επιτροπές λαμβάνουν υπόψη τις παρατηρήσεις που έχουν λάβει στη διάρκεια της διαβούλευσης. Προτού εγκριθεί, το σχέδιο γνώμης της SEAC θα υποβληθεί σε περαιτέρω διαδικασία διαβούλευσης διάρκειας 60 ημερών.

Η ενοποιημένη γνώμη της RAC και της SEAC σχετικά με την πρόταση περιορισμού αναμένεται έως τα μέσα του 2022.

Μόλις ολοκληρωθεί η επιστημονική αξιολόγηση της πρότασης, η Επιτροπή αναμένεται να καταρτίσει τη νομοθετική της πρόταση με βάση την έκθεση του ECHA και τις συνδυασμένες γνώμες των επιτροπών. Η πρόταση της Επιτροπής για την τροποποίηση του καταλόγου των ουσιών που υπόκεινται σε περιορισμούς βάσει του παραρτήματος XVII του κανονισμού REACH θα υποβληθεί σε ψηφοφορία από τα κράτη μέλη της ΕΕ στο πλαίσιο της επιτροπής REACH.

Πριν από την έγκρισή του, ο περιορισμός ελέγχεται από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο.

Τον Ιανουάριο του 2021, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε περιορισμό της χρήσης των σκαγιών μολύβδου σε υγροτόπους σε όλη την ΕΕ. Ο περιορισμός θα αρχίσει να εφαρμόζεται από τις 15 Φεβρουαρίου 2023 και στα 27 κράτη μέλη της ΕΕ. Ο περιορισμός επιτρέπει, επίσης, στα κράτη μέλη να απαγορεύσουν τα σκάγια μολύβδου σε όλες τις περιοχές τους εφόσον το 20 % και άνω της έκτασης της χώρας καλύπτεται από υγροτόπους. Σε αυτή την περίπτωση, ο περιορισμός αρχίζει να εφαρμόζεται από τις 15 Φεβρουαρίου 2024.

Ο εν λόγω περιορισμός σε επίπεδο ΕΕ θα εναρμονίσει τις εθνικές νομοθεσίες που ήδη ισχύουν υπό διάφορες μορφές στα 23 κράτη μέλη της ΕΕ και εισάγει νέα νομοθεσία σε τέσσερα κράτη μέλη της ΕΕ. Επίσης, θέτει σε εφαρμογή τη διεθνή συμφωνία (AEWA) για την προστασία των πτηνών των υγροτόπων στην ΕΕ.

Αναμένεται ότι ο περιορισμός των σκαγιών μολύβδου σε περιοχές υγροτόπων θα προστατεύσει το περιβάλλον μέσω της σημαντικής μείωσης της ρύπανσης που οφείλεται στον μόλυβδο και θα αποτρέψει τον θάνατο από δηλητηρίαση με μόλυβδο περίπου ενός εκατομμυρίου υδρόβιων πτηνών κάθε χρόνο.

Ο περιορισμός βασίζεται στην επιστημονική εργασία του ECHA και των επιτροπών αξιολόγησης κινδύνων και κοινωνικοοικονομικής ανάλυσης. Ο ECHA υπέβαλε την πρότασή του (φάκελος του παραρτήματος XV) προς αξιολόγηση τον Απρίλιο του 2017. Τον Αύγουστο του 2018, οι γνώμες των επιστημονικών επιτροπών του ECHA σχετικά με την πρόταση ήταν έτοιμες και διαβιβάστηκαν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

We interviewed representatives from different organisations during an event organised by ECHA where stakeholders shared their views on a potential restriction on the use of lead in ammunition for hunting and sports shooting.

Ruth Cromie - Wildfowl and Wetlands Trust (WWT)

Niels Kanstrup - Danish Hunting Academy

Nina Mikander - African-Eurasian Migratory Waterbird Agreement (AEWA)

David Scallan - European Federation for Hunting and Conservation (FACE)

Hans Steinkellner - European Food Safety Authority (EFSA)

Philip Taylor - ELEY Limited (Ammunition manufacturer)