Kısa bilgi
Dünyadaki en önemli projelerden biri olan Marmaray Projesi, İstanbul’un kentsel yaşantısını sağlıklı olarak sürdürebilmesi, kentlilere çağdaş bir kent yaşam ve kentsel ulaşım imkânları sunulabilmesi, kentin doğal tarihi özelliklerinin korunabilmesi için tasarlanmış, elektrik enerjisi kullanarak çevreyi kirletmeyen yüksek kapasitesiyle ihtiyaçlara göre dizayn edilmiş bir demiryolu projesidir.
Gebze-Halkalı Banliyö Hatlarının İyileştirilmesi ve Demiryolu Boğaz Tüp Geçişi (Marmaray) Projesi, Avrupa yakasında bulunan Halkalı ile Asya yakasında bulunan Gebze ilçelerini kesintisiz, modern ve yüksek kapasiteli banliyö demiryolu sistemiyle birbirine bağlamak amacıyla yapılmıştır.
Marmaray, Haydarpaşa-Gebze ve Sirkeci-Halkalı banliyo hatlarının iyileştirilmesi ve Marmaray Tüneli ile birbirine bağlanması ile hayata geçirilmiştir.
İkinci etabın 12 Mart 2019 tarihinde tamamlanmasıyla 76,6 km uzunluğundaki hat 43 istasyonla hizmet vermektedir.
Marmaray, 60,46 metre derinliği ile raylı sistemler tarafından kullanılan dünyanın en derin batırma tüp tüneline sahiptir.
Gebze-Ayrılık Çeşmesi ve Halkalı-Kazlıçeşme arasındaki hat sayısı 3, Ayrılık Çeşmesi-Kazlıçeşme arasındaki hat sayısı 2’dir. Güzergâh boyunca çeşitli bölgelerde barınma hatları tesis edilmiştir. Gebze, Pendik, Bostancı, Söğütlüçeşme, Bakırköy ve Halkalı istasyonlarında YHT ve anahat trenlerine hizmet verilmektedir. Ayrıca metro, metrobüs, şehirhatları vapurları ve tramvaylarla çeşitli istasyonlarda bağlantıları bulunmaktadır.
Tarihçesi
Marmaray projesi ilk olarak 1860 yılında Sultan Abdülmecid tarafından dile getirilmiştir.
Marmaray’da en somut adım 1892 yılında Sultan II. Abdülhamit Han’ın çizdirdiği projedir. Fransızların çizdiği bu ilk proje bugünkü Marmaray ile aynı olmayıp adına “Tünel-i Bahr”i yani “Deniz Tüneli” denilmiştir.
Bu tür fikirler ve düşünceler, izleyen 20-30 yıllık dönem içerisinde geliştirilmiş ve 1902 yılında benzer bir tasarım geliştirilmiş; bu tasarımda da İstanbul Boğazının altından geçen bir demiryolu tüneli öngörülmüştür. Fakat Boğazın altından geçirilmesi planlanan tünelin Boğazın en derin bölümlerinden geçeceği yerlerde, o zamanki tekniklere göre tünelin deniz dibinin üzerinde veya altında inşa edilmesi mümkün olmayacağından tasarım kapsamında deniz dibi üzerine inşa edilen sütunların üzerine yerleştirilen bir tünel olarak planlanmıştı.
İstanbul’da doğu ile batı arasında uzanan ve İstanbul Boğazının altından geçen bir demiryolu toplu ulaşım bağlantısının inşa edilmesine yönelik istek, 1980’li yılların başlarında giderek artmış ve bunun sonucunda 1987 yılında dönemin Başbakanı Turgut Özal tarafından ilk geniş kapsamlı fizibilite etüdü yaptırılmıştır. Bu çalışma sonucunda, bu tür bir bağlantının teknik olarak uygulanabilir ve maliyet açısından verimli olduğu belirlenmiş ve bugün projede gördüğümüz güzergâh, bir dizi güzergâh arasından en iyisi olarak seçilmiştir.
1997’de Özal döneminde yapılan proje yine gündeme alınmıştır. 2000 yılında müşavirlik ihalesi yapılmış, müşavirlik ihalesi yapıldıktan sonra şartnameler, sözleşme, taslakları, fizibiliteler, ana projeleri ve ihale dosyası hazırlanmıştır.
2 Aralık 2002 tarihinde yapılan ihale sonucunda İstanbul Boğazındaki derin deniz sondajlarına başlanmıştır. 6 Haziran 2003 tarihinde BC1 (Raylı Tüp Tünel geçişi ve İstasyonlar) İhale Dokümanları, ön yeterlik almış yüklenicilere gönderilerek 3 Ekim 2003 tarihinde yüklenicilerden BC1(Raylı Tüp Tünel geçişi ve İstasyonlar) teklifleri alınmıştır.
Proje Jica-Japon Uluslararası İşbirliği Bankası, Avrupa Konseyi Kalkınma Bankası ve Avrupa Yatırım Bankası tarafından finanse edilmiştir.
9 Mayıs 2004 tarihinde temel atılarak proje fiilen başlamıştır.
PROJENİN AŞAMALARI
Proje, şu anda dünyadaki en büyük ulaşım altyapı projelerinden birisidir. İyileştirilmiş ve yeni demiryolu sisteminin tamamı, yaklaşık 76,6 km uzunluğunda olacaktır. Ana yapılar ve sistemler, batırma tüp tünel, delme tüneller, aç-kapa tüneller, hemzemin yapılar, 3 yeni yeraltı istasyonu, 36 yerüstü istasyonu (yenileme ve iyileştirme), işletim kontrol merkezi, sahalar, atölyeler, bakım tesisleri, yerüstüne inşa edilmiş olan yeni bir üçüncü hat dahil olmak üzere, mevcut hatların iyileştirilmesi, tamamen yeni elektrikli ve mekanik sistemler ve temin edilecek olan modern demiryolu araçlarını kapsayacak olan 4 bölümden oluşmuştur.
BC1 Tüp Geçit İnşaatı (2004-2013)
Mayıs 2004’te BC1 (Raylı Tüp Tünel geçişi ve İstasyonlar) Sözleşmesi, imzalanmıştır. Ağustos 2004 itibarıyla yapım sahaları firmaya teslim edilerek Ekim 2004 itibarıyla yapım işlerine başlanılmıştır.
Ayrılıkçeşme ve Yedikule tünellerini delme işlemini gerçekleştirecek TBM’ler (Tünel Açma makineleri) 21 Aralık 2006 tarihinde törenlerle çalışmaya başlamıştır. BC1 işi ile ilgili olarak imalatı tamamlanan ilk batırma tüp tünel elemanı (E11 nolu eleman) Boğaz tabanında kazılan hendeğe 24 Mart 2007 tarihinde yerleştirildi.7. batırma (son) tüp tünel elemanı (E5 nolu eleman) Boğaz tabanında kazılan hendeğe 01 Haziran 2008 tarihinde yerleştirilmiştir
Ayrılıkçeşme’den kazı yapmaya başlayan TBM (Tünel açma makinesi) Üsküdar Makas Tüneline Şubat 2009 tarihinde ulaşmıştır
4 Ağustos 2013’te inşaatı %95 oranında tamamlanan Marmaray’ın deneme seferlerine başlanmış ve 29 Ekim 2013’te ilk etap hizmete girmiştir.
CR1 (Tünel) ve CR3 İstasyonların Modernizasyonu İnşaatı (2007-2019)
CR1 (CR1 Banliyo Hatları İyileştirmesi) işi kapsamında 21Haziran 2007 tarihinde yer teslimleri yapılarak işe başlandı.
2004 senesinde başlanan ve 2009’da bitirilmesi hedeflenen projenin ilk etabı (tüp geçiş) 5 yıllık bir gecikme sonrasında 2013 yılında tamamlanabildi.
Tüp geçiş kısmının gecikme sebebi, 2005 yılında tünelin Avrupa tarafından karaya çıktığı yerde bulunan, Bizans İmparatorluğu dönemine ait arkeolojik kalıntılar ve Üsküdar, Sirkeci ve Yenikapı bölgelerindeki yapılan arkeolojik çalışmalardır.
Uzman arkeologlarla ve İstanbul Arkeoloji Müzeleri yönetiminde, 58 bin metrekare alanda ve üç metre suyun altında da yapılan araştırmalarda kazı alanında geç Osmanlı Dönemi’nden başlayarak, erken Osmanlı, Bizans, Roma, klasik, neolitik ve arkeik dönem arkeoloji katmanlarının her evresinden veriler elde edilmiştir. Kazılar sonucu ortaya çıkan kültür varlıkları İstanbul’daki denizcilik, ticaret, günlük yaşam ve topografyaya ilişkin çok yeni bilgiler sunuyor.
Kazılar kapsamında Yenikapı’da keşfedilen ilk buluntu; Theodisios (Langa) Limanı. M.S. 379-395 yıllarında yapılan liman, dönemin Bizans İmparatoru Theodisios’un adını taşıyor. Kazıda ayrıca, 5. ve 11. yüzyıllar arasında muhtelif zamanlarda batmış 35 adet batık tespit edilmiştir. Yenikapı kazıları karada bulunmuş batık açısından dünya üzerinde en çok batık çıkan kazı olma özelliği taşımaktadır. Kazılarda liman, sur, tünel ve kral mezarı da bulunmuştur. Yenikapı’da alageyikten file, akbabadan maymuna birçok hayvanın yaşadığı, Bizanslıların terrier cinsi köpek beslediği görülmüştür. Ortaya çıkarılan tarihi eserler 8 bin yıllık bir büyük bir köyü işaret etmektedir. 13 tane batık tekne çıkarılarak koruma altına alınmıştır.
Kazılar İstanbul’un tarihini değiştirmiş 2500 yıl geriye çekmiştir. Bilinen 6000 yıl olan İstanbul’un geçmişe dönük tarihi 2500 yıl geriye çekilerek 8500 yıla çıkmıştır.
26 Ekim 2011 tarihinde “Gebze Halkalı Banliyö hatlarının iyileştirilmesi ve mekanik sistemleri” (CR3 )sözleşmesi imzalanmıştır.
CR1 olarak başlayan ve daha sonra CR3 olarak adlandırılan “Banliyö Hatları İyileştirmesi projesi 12 Mart 2019’da tamamlanmıştır
CR2 Demiryolu Araç Temini (2007-2012)
CR2(Demiryolu Araç Temini) İhalesine 07 Haziran 2007 tarihinde çıkılmış ve ihalesi 10 Kasım 2008 tarihinde sonuçlanmış olup sözleşme imzalanmıştır. 440 araç çeşitli partiler halinde teslim alınmıştır.
Yaklaşık 160 Yıllık geçmişi ile Marmaray bugün İstanbul kent hareketliliğinin omurgası olarak halkımıza hizmet vermeye devam etmektedir.