Латвія
|
|||||
Дэвіз: «Dievs, Svētī Latviju» «Божа, дабраславі Латвію» |
|||||
Гімн: «Dievs, Svētī Latviju» | |||||
Дата незалежнасці | 18 лістапада 1918 (ад Расійскай імперыі) | ||||
Афіцыйная мова | Латышская | ||||
Сталіца | Рыга | ||||
Найбуйнейшыя гарады | Рыга, Даўгаўпілс, Ліепая, Елгава, Юрмала | ||||
Форма кіравання | Парламенцкая рэспубліка | ||||
Прэзідэнт Прэм'ер-міністр |
Раймандс Вэёніс Лаймдата Страўюма |
||||
Плошча • Усяго • % воднай паверхні |
64 589 км² 1,5 |
||||
Насельніцтва • Ацэнка (2014) • Перапіс (2011) • Шчыльнасць |
1.997.500[1] чал. (147-я) 2.070.371 чал. 34,3 чал./км² (166-я) |
||||
ВУП (ППЗ) • Разам (2012) • На душу насельніцтва |
$42.471 млрд $20.969 (49-ы) |
||||
ВУП (намінал) • Разам (2012) • На душу насельніцтва |
$28.324 млрд $13.984 |
||||
ІРЧП (2013) | ▲0,814 (вельмі высокі) (44-ы) | ||||
Этнахаронім | Латышы | ||||
Валюта | Еўра | ||||
Інтэрнэт-дамены | .lv, .eu | ||||
Код ISO | LV | ||||
Тэлефонны код | +371 | ||||
Часавы пояс | +2 |
Ла́твія (лат.: Latvija) — дзяржава ў Паўночнай Еўропе. Латвія складзеная з чатырох гістарычных краёў: Курляндыя (Kurzeme) на паўднёвым захадзе, Лівонія (Vidzeme) на паўночным захадзе, Земгалія (Zemgale) на паўночным усходзе і Латгалія (Latgale) на паўднёвым усходзе. На поўдні Латвія мяжуе з Беларуссю і Літвой на ўсходзе — з Расіяй, на поўначы — з Эстоніяй. З захаду краіна абмываецца Балтыйскім морам. Латвія — член НАТА (NATO) і Еўрапейскага Саюза.
Прырода[правіць | правіць зыходнік]
Лясы займаюць 40 % тэрыторыі Латвіі. Краявіды багатыя на ўзгоркі і азёры. Узбярэжжа Балтыйскага мора аднастайнае. З фаўны распаўсюджаныя алені, лісы, ласі, ваўкі, бабры. Самае буйное возера Латвіі — Лубанс.
Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]
У Сярэднявеччы вядомыя як Ліфляндыя або Інфлянты, землі сучаснай Латвіі з 13 ст. належалі Лівонскаму ордэну. Пасля заняпаду ордэна Інфлянты ў 1562 годзе трапілі ў склад Вялікага Княства Літоўскага, а пазней — Рэчы Паспалітай. У 18 і 19 ст. тэрыторыя Латвіі была паступова далучана да Расійскай імперыяй.
18 лістапада 1918 Латвія абвясціла незалежнасць ад ахопленай рэвалюцыяй Расіі. У 1934 Латвія стала аўтарытарнай дзяржавай.
17 ліпеня 1940 Латвія згодна з Пактам Молатава-Рыбентропа была ўключана ў склад СССР на правах рэспублікі.
21 жніўня 1991 года Латвія аднавіла сваю незалежнасць. Урад дзяржавы ўзяў курс на еўраінтэграцыю, не стаў далучацца да пост-савецкага аб'яднання СНД. На пачатку 21 ст. Латвія стала членам НАТА і Еўрапейскага Саюза.
Дзяржаўны лад і палітыка[правіць | правіць зыходнік]
Латвія — рэспубліка. Дзейнічае Канстытуцыя 1922, адноўленая і змадыфікаваная 6 ліпеня 1993. Кіраўнік дзяржавы — прэзідэнт, якога выбірае парламент на 4 гады.
Заканадаўчая ўлада належыць аднапалатнаму парламенту — Сейму (100 дэпутатаў), які выбіраецца на 4 гадоў.
Выканаўчая ўлада налкжыць ураду на чале з прэм'ер-міністрам, якога прызначае прэзідэнт.
Адміністрацыйны падзел[правіць | правіць зыходнік]
Да 2009 Латвія падзялялася на 26 раёнаў і 7 гарадоў асаблівага статусу. У выніку рэформы ўтвораны адзін узровень адміністрацыйна-тэрытарыяльнага падзелу: 109 муніцыпалітэтаў (лат. novadi) і 9 рэспубліканскіх гарадоў (лат.: republikas pilsētas).
Эканоміка[правіць | правіць зыходнік]
Найважнейшая галіна прамысловасці Латвіі — машынабудаванне. Апроч таго, важную ролю мае марское рыбалоўства, вытворчасць мэблі і тэкстыльная прамысловасць. Найважнейшыя гандлёвыя партнёры Латвіі — краіны Паўночнай Еўропы, таксама важнае значэнне мае транзіт нафты і нафтавых прадуктаў з Беларусі і Расіі. Традыцыйна вялікае значэнне мае турызм, што зноў перажывае рост пасля атрымання незалежнасці.
Транспарт[правіць | правіць зыходнік]
Транспартная інфраструктура Латвіі добра развітая. Цэнтр транспартнай сеткі — сталіца Рыга.
Чыгунка[правіць | правіць зыходнік]
За апошнія 10 гадоў чыгунка перажыла вялікае зніжэнне пасажырапатоку. Найбуйнейшае прадпрыемства чыгункі — LDZ (Latvijas dzelzceļš). Важнымі застаюцца таварныя перавозкі да балтыйскіх портаў, прыгарадныя электрычкі ў Рыжскай агламерацыі, пасажырскія перавозкі з Рыгі ў Даўгаўпілс, а таксама з Рыгі ў Вільнюс, Каўнас, Мінск, Маскву і Санкт-Пецярбург.
Авіяцыйны транспарт[правіць | правіць зыходнік]
Буйнейшы аэрапорт краіны знаходзіцца ў Рызе. Таксама там размешчана найбуйнейшая авіякампанія Латвіі — airBaltic, што ажыццяўляе рэйсы ў Скандынавію, краіны Цэнтральнай Еўропы і іншыя краіны Прыбалтыкі.
Аўтамабільны транспарт[правіць | правіць зыходнік]
Латвія мае прамянёвую сістэму шашэй з цэнтрам у Рызе. Важнае значэнне мае аўтастрада Via Baltica, што ідзе праз усю краіну з поўначы на поўдзень праз Рыгу.
Марскі транспарт[правіць | правіць зыходнік]
Марскі транспарт на Балтыцы — важны складнік транспартнай сістэмы рэгіёна з Сярэднявечча. Марскія парты Латвіі — Рыга, Вэнтспілс і Ліепая. Паромныя маршруты злучаюць Латвію з краінамі Скандынавіі, Польшчай, Германіяй. Апроч таго, багата марскіх камунікацый ідуць уздоўж латышскга ўзбярэжжа.
Насельніцтва[правіць | правіць зыходнік]
У 2001 насельніцтва Латвіі склала 2.385.231 чалавек. З іх: 59,4 % — латышы, 27,6 % — рускія, 3,6 % — беларусы, 2,5 % — украінцы, 2,3 — палякі, 1,3 % — літоўцы, 2,2 % — іншыя этнічныя групы (сярод іх эстонцы, немцы, лівы). У Латвіі дагэтуль здараюцца канфлікты вакол рускай меншасці, прадстаўнікі якой часта адмаўляюцца атрымліваць латышскае грамадзянства па ўстаноўленай працэдуры, якая прадугледжвае іспыт па латышскай мове, а латышскія ўлады парушаюць права рускіх на навучанне на роднай мове. Прыкладна палова рускамоўных мае статус неграмадзян і пазбаўлены права голасу на выбарах і іншых правоў і свабод.
1935* | 1959* | 1989* | 2005 | 2011 | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Нацыянальнасць | Колькасць | Працэнт | Колькасць | Працэнт | Колькасць | Працэнт | Колькасць | Працэнт | Колькасць | Працэнт |
Латышы | 1.467,0 | 77,0 | 1.297,9 | 62,0 | 1.387,8 | 52,0 | 1.357,1 | 58,8 | 1.284,2 | 62,1 |
Рускія | 168,3 | 8,8 | 556,4 | 26,6 | 905,5 | 34,0 | 669,7 | 28,6 | 556,4 | 26,9 |
Яўрэі | 93,4 | 4,9 | 36,6 | 1,7 | 22,9 | 0,9 | 9,9 | 0,4 | 6,4 | 0,3 |
Немцы | 62,1 | 3,3 | 1,6 | 0,1 | 3,8 | 0,1 | 3,9 | 0,2 | 3,0 | 0,1 |
Палякі | 48,6 | 2,6 | 59,8 | 2,9 | 60,4 | 2,3 | 56,5 | 2,5 | 44,8 | 2,2 |
Беларусы | 26,8 | 1,4 | 61,6 | 2,9 | 119,7 | 4,5 | 88,3 | 3,8 | 68,2 | 3,6 |
Літоўцы | 22,8 | 1,2 | 32,4 | 1,5 | 34,6 | 1,3 | 31,7 | 1,4 | 24,4 | 1,2 |
Украінцы | 1,8 | 0,1 | 29,4 | 1,4 | 92,1 | 3,4 | 59,0 | 2,6 | 45,7 | 2,2 |
Татары | 15,1 | 0,7 | 10,7 | 0,9 | 39,5 | 1,8 | 30,3 | 1,7 | 28,3 | 1,3 |
Усяго | 1.905,9 | 100,0 | 2.086,4 | 100,0 | 2.666,6 | 100,0 | 2.306,4 | 100,0 | 2.067,9 | 100,0 |
Культура і грамадства[правіць | правіць зыходнік]
За сваю гісторыю Латвія трапляла пад культурныя ўплывы розных краін. Найбольш яскравы ўплыў краін Паўночнай Еўропы. Архітэктура старых гарадоў тыповая для гарадоў Ганзы. Таксама і сучасная латышская культура мае шчыльныя сувязі з шведскай, фінскай і, асабліва, нямецкай культурамі.
Важную ролю ва ўтварэнні культурнага ландшафту Латвіі адыграла расійскае панаванне, што доўжылася амаль два стагоддзі. Руская мова дагэтуль вельмі пашыраная ў краіне, асабліва ў гарадах і на ўсходзе, сярод рускіх і іншых нацыянальных груп, што складаюць да 40 % насельніцтва.
Частка сучаснай Латвіі вакол Даўгапілса (Латгалія) гістарычна была населена беларусамі, уваходзіла ў Полацкае княства і нават была ўключана ў склад Беларускай Народнай Рэспублікі ў 1918 годзе. Сам Даўгапілс мае адпаведную беларускую назву — Дзвінск.
Апроч таго, у Латвіі пражывае народнасць ліваў колькасцю 1.500 чалавек, перш за ўсё ў Рызе і некаторых прыморскіх вёсках.
Пануючай у Латвіі рэлігіяй пасля Рэфармацыі стала лютэранства, за выняткам пераважна каталіцкай Латгаліі. Сярод рускамоўных латвійцаў пашыранае праваслаўе. Колькасць рэгулярна наведваючых царкву ў Латвіі сёння вельмі малая, ці не самая нізкая ў Еўропе. Латышская лютэранская царква вельмі кансерватыўная і адмаўляе жанчынам у праве прапаведаваць, у чым яна супярэчыць з латышскай лютэранскай царквой у замежжы ў Швецыі і іншых краінах. Вялікую ролю граюць абрады і элементы традыцыйных балцкіх вераванняў.
Самае яскравае народнае свята ў латышоў — Купалле (Ligo), з якім таксама звязана шмат звычаяў і абрадаў.
Латвія знакамітая сваёй культурай народных спеваў. Тыповая латышская форма спеваў — Дайны, чатырохрадковыя, невершаваныя спевы на розныя тэмы, ад міфалагічных да пабытовах сюжэтаў. Этнографамі было сабрана больш за мільён народных дайнаў, што ёсць рэкордам, зважаючы на колькасць насельніцтва невялікай Латвіі. Запіс дагэтуль перадаваных у вуснай форме дайнаў пачаў напрыканцы 19 ст. Крыш'яніс Баронс; сабраная ім для гэтага Шафа Дайнаў дагэтуль з'яўляецца свайго кшталту нацыянальнай святыняй.
Кожныя 5 год у Рызе (за савецкім часам — за мяжой) праходзіць вялікае Спеўніцкае свята, у якім бяруць удзел тысячы латышскіх і замежных хораў, хораў латышскае дыяспары.
Як і ў Эстоніі, гарадская культура і буйныя паны ў Латвіі былі да Рэвалюцыі 1917 года нямецкамоўнымі. Таксама нямецкамоўнаю была інтэлігенцыя. Падчас Другой Сусветнай вайны нямецкая меншасць была вывезена ў Германію. Таксама амаль не засталося ў Латвіі пасля Другой Сусветнай вайны яўрэяў.
Дачыненні з Беларуссю[правіць | правіць зыходнік]
У снежні 1991 года Рэспубліка Беларусь і Латвійская Рэспубліка падпісалі Дэкларацыю аб прынцыпах добрасуседскіх адносін. Дыпламатычныя дачыненні ўрады ўстанавілі 7 красавіка 1992 года. У 1993 годзе ў Мінску адкрылася латвійскае пасольства, а ў Рызе — беларускае. У 1994 годзе Беларусь адкрыла генеральнае консульства ў Дзвінску, а Латвія — у Віцебску[2].
У 1993 годзе Латвію наведаў з візітам міністр замежных спраў Беларусі Пётр Краўчанка. У 1995 годзе ў Мінску двойчы пабываў прэм'ер-міністр Латвіі Марыс Гайліс. У тым жа годзе ўпершыню адбыўся візіт у Беларусь дэлегацыі латвійскага парламента. У верасні 1997 года на міжнароднай нарадзе ў Вільні адбылася сустрэча прэзідэнтаў. У сакавіку 1998 года Латвію наведаў міністр замежных спраў Беларусі Іван Антановіч, у маі таго ж года — прэм'ер-міністр Сяргей Лінг. Уладзімір Ярмошын, які змяніў яго на пасадзе кіраўніка ўрада, ажыццявіў візіт у Латвію ў сакавіку 2001 года. У кастрычніку 2000 года адбыўся візіт у Беларусь міністра эканомікі Латвіі Айгара Калвіціса. У 1998 і 2001 гадах Беларусь для ўзаемінаў з Нацыянальным сходам наведвалі латвійскія парламенцкія дэлегацыі. У 2001 годзе ў латвійскім парламенце была створана група па супрацоўніцтве з Рэспублікай Беларусь. У 2006 годзе Латвія аб'явіла, што не дапусціць на сваю тэрыторыю вышэйшых службовых асоб Беларусі, якія маюць дачыненне да парушэння правоў чалавека і дэмакратычных норм. 31 студзеня 2008 года бакі падпісалі пагадненне аб узаемных паездках грамадзян. У лютым пагадненне набыло моц. Першая сустрэча кіраўнікоў урадаў Сяргея Сідорскага і Іварса Годманіса адбылася 11 ліпеня 2008 года ў будынку латвійскай памежнай аховы на КПП «Урбаны — Сілене». У лістападзе 2008 года ў рамках правядзення чарговай выстаўкі «Беларусь-ЭКСПА» ў Рызе пабываў Сяргей Сідорскі. Візіт у адказ Іварса Годманіса, падчас якога адбылася сустрэча і з Аляксандрам Лукашэнкам, адбыўся ў лютым 2009 года[2].
Мяжа[правіць | правіць зыходнік]
У жніўні 1993 года Беларусь і Латвія падпісалі пагадненне аб прыгранічных пунктах пропуску, у лютым 1994 года — пагадненне, якое спрашчае працэдуру пропуску праз мяжу жыхароў прыгранічных тэрыторый. 21 лютага 1994 года ўрады падпісалі Дамову аб мяжы. За аснову мяжы была прынята лінія, якая склалася да моманту ўключэння Латвіі ў склад СССР у 1940 годзе. У маі 1998 года бакі пачалі працэс дэмаркацыі і ў кастрычніку 2006 года завяршылі яго, устанавіўшы апошні памежны знак ля вёскі Карасіна ў Браслаўскім раёне. У верасні 2007 года ў Мінску на пасяджэнні змешанай дэмаркацыйнай камісіі былі падпісаны, сшыты і апячатаны пячаткамі міністэрстваў замежных спраў пратаколы і каталог каардынат, памежных знакаў, дэмаркацыйная карта і апісанне дзяржаўнай мяжы[2].
Цікавае[правіць | правіць зыходнік]
Паводле некаторых вучоных, у Латвіі ў 1510 годзе была ўстаноўлена першая яліна ў свеце. Іншая тэорыя адносіць гэта вынаходніцтва да Страсбурга ў французскім Эльзасе.
Гл. таксама[правіць | правіць зыходнік]
Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]
Зноскі
|