Watykan
Watykan, Państwo Watykańskie[1] (wł. Città del Vaticano, Stato della Città del Vaticano, łac. Status Civitatis Vaticanæ) – miasto-państwo w Europie Południowej, na Półwyspie Apenińskim, enklawa na terytorium Włoch, w Rzymie. Najmniejsze państwo świata pod względem powierzchni[7].
Watykan to siedziba najwyższych władz Kościoła katolickiego, gdzie rezyduje papież. Obywatele Watykanu to głównie dostojnicy kościelni, księża, zakonnice i Gwardia Szwajcarska. Oprócz tego do pracy przychodzi około 3000 osób mieszkających poza murami Watykanu (pracownicy poczty, radia, gazety, sklepów, dworca kolejowego i służby medycznej)[10][11].
Spis treści
- 1 Unia Stolicy Apostolskiej z Watykanem
- 2 Nazwa
- 3 Historia[13]
- 4 Ustrój polityczny[2]
- 5 Finanse i gospodarka
- 6 Topografia miasta i budowle
- 7 Atrakcje turystyczne[26]
- 8 Bazylika[27]
- 9 Nauka
- 10 Media
- 11 Tablice rejestracyjne
- 12 Święta państwowe
- 13 Transport kolejowy
- 14 Zobacz też
- 15 Przypisy
- 16 Linki zewnętrzne
Unia Stolicy Apostolskiej z Watykanem[edytuj | edytuj kod]
Stolica Apostolska (łac. Sancta Sedes) jest połączona z Watykanem unią personalną i funkcjonalną. Stolica Apostolska sprawuje nad Watykanem wyłączne zwierzchnictwo oraz suwerenną władzę i jurysdykcję[12][11]. Obydwa byty posiadają międzynarodową podmiotowość prawną.
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Nazwa „Watykan” pochodzi od łacińskiego vaticinius, vaticinia, vaticinium oznaczającego proroczy, przepowiadający przyszłość, wieszczy, wróżebny. Pokrewny wyraz został użyty m.in. w Wulgacie, księga Nehemiasza 6:12:
- et intellexi quod Deus non misisset eum sed quasi vaticinans locutus esset ad me et Tobia et Sanaballat conduxissent eum
- Przeniknąłem bowiem: Nie Bóg go posłał, lecz on wypowiedział to proroctwo o mnie, ponieważ go przekupili Tobiasz wraz z Sanballatem.
Także słowo vates oznacza wieszcza. Drugi człon nazwy pochodzi od łacińskiego canto, -are – śpiewać, grać, wieszczyć. Vaticanus mogło więc oznaczać także Miejsce wróżbitów lub Miejsce prorocze. Określenie pochodzi zapewne od wróżbiarzy, którzy oferowali w tym miejscu swoje usługi starożytnym Rzymianom. W Rzymie istniał też, według świętego Augustyna, kult boga Vaticanusa odpowiedzialnego za kwilenie niemowląt.
Nazwa państwa pochodzi od wzgórza na prawym brzegu Tybru, w zachodniej części Rzymu, gdzie była etruska osada zwana „Vatica” albo „Vaticum”. Nazwą Watykan (Pola Watykańskie) określano płaski obszar między Tybrem oraz wzgórzami Janiculum i Monte Mario.
Nazwę „Państwo Watykańskie” wymyślił Benito Mussolini, strona kościelna proponowała nazwę „Roma vaticana” (Rzym watykański) podczas negocjacji traktatu laterańskiego w 1929 roku.
Historia[13][edytuj | edytuj kod]
Osobny artykuł: Historia Wzgórza Watykańskiego sięga IV wieku, kiedy cesarz rzymski Konstantyn Wielki przekazał biskupom Rzymu Pałac Laterański. Państwo Kościelne, władane przez papieży, powstało później. Jego początek zgodnie z legendą związany miał być z tzw. donacją Konstantyna, sfałszowanym dokumentem, który rzekomo darował papieżom Rzym wraz z okolicami.
Początkowo siedzibą papieży nie był sam Watykan, lecz Lateran. Watykan był miejscem pielgrzymek do grobu św. Piotra. W pobliżu już w pierwszych wiekach chrześcijaństwa zbudowano klasztory, przytułki i schroniska. Powstały też liczne kramy kupieckie obsługujące podróżujących. Pierwsze umocnienia obejmujące bazylikę św. Piotra i Mauzoleum Hadriana zostały zbudowane podczas pontyfikatu papieża Leona IV pod koniec IX wieku. Watykan stał się miejscem, gdzie papież mógł się schronić przed najeźdźcami. Przeniesienia siedziby papieskiej do Watykanu dokonał Grzegorz XI 17 stycznia 1377 po powrocie z Awinionu, kiedy zastał Pałac Laterański w ruinie. W połowie XV wieku papież Mikołaj V powiększył i upiększył budowle watykańskie, założył również Bibliotekę Watykańską. Jego następcy kontynuowali rozbudowę Watykanu – Sykstus IV wzniósł Kaplicę Sykstyńską (1475-1483), Aleksander VI wybudował wieżę nad kaplicą (Torre del Borgia), Juliusz II natomiast zatrudnił Bramantego do zbudowania nowej Bazyliki św. Piotra.
Państwo to utrzymało się do 1870, kiedy to armia króla Włoch Wiktora Emanuela II włączyła je do nowo powstającego Królestwa Włoch. Papież nie pogodził się z podbojem Państwa Kościelnego i ogłosił się więźniem Watykanu. Dopiero w 1929 faszystowski rząd włoski Benito Mussoliniego i Stolica Apostolska podpisali tzw. traktaty laterańskie, kończące spór i gwarantujące istnienie państwa Watykańskiego w obrębie pałacu i ogrodów watykańskich.
Ustrój polityczny[2][edytuj | edytuj kod]
Monarchia elekcyjna i teokratyczna, w której pełnię władzy posiada papież. Funkcje legislacyjne pełni Papieska Komisja ds. Państwa Watykańskiego, zaś bieżącym zarządzeniem Watykanem zajmuje się Gubernatorat Państwa Watykańskiego. W relacjach zagranicznych Watykan (najczęściej występuje jako Stolica Apostolska[14]) reprezentuje sekretarz stanu, potocznie nazywany premierem Watykanu.
Finanse i gospodarka[edytuj | edytuj kod]
Do 2014 roku czołową instytucją finansową Watykanu był Instytut Dzieł Religijnych (wł. Istituto per le Opere di Religione, IOR), znany także jako Bank Watykanu. Bank ten odpowiadał za finanse Stolicy Apostolskiej oraz operacje na światowych rynkach finansowych. Obecnie zachował rolę pomocniczą[15]. Jego rola została jednak znacznie ograniczona. Od 2014 roku, mocy decyzji papieża, jednak to Administracja Dóbr Stolicy Apostolskiej stała się bankiem centralnym Watykanu[16]. W 2014 papież Franciszek powołał Radę Ekonomiczną i stanowiący jej urząd wykonawczy Sekretariat ds. Ekonomicznych, jako organy zajmujący sprawami ekonomicznymi Państwa Watykańskiego i Stolicy Apostolskiej[17].
Państwo Watykańskie posiada osobny od Stolicy Apostolskiej bilans finansowy. W 2012 r. zamknął się on pozytywnym saldem w wysokości 23 mln euro, podczas gdy w budżecie Stolicy Apostolskiej wyniósł 2 mln euro[18].
Gospodarka Watykanu opiera się m.in. na dochodach z pielgrzymek i wizyt w muzeach (rocznie od 5 do 7 mln turystów; w 2007: 4,3 mln), rękodzieła i emisji znaczków pocztowych oraz na dochodach z inwestycji na rynkach finansowych[19][1].
Watykan ma prawo bicia własnych monet, które są często rarytasami numizmatycznymi[20]. Posiada też swoją gazetę (L'Osservatore Romano)[21], telewizję (Watykański Ośrodek Telewizyjny)[22] i rozgłośnię radiową (Radio Watykańskie)[23]. Na terenie Watykanu znajduje się mała stacja kolejowa[24] oraz funkcjonuje Poczta Watykańska.
Topografia miasta i budowle[edytuj | edytuj kod]
Całe terytorium państwa watykańskiego od trzech stron otoczone jest murami. W kraju znajduje się zespół pałacowo-kościelny z Bazyliką świętego Piotra, placem św. Piotra, pałacem oraz wiele gmachów galerii, muzeów i budynków administracyjnych[7]. Watykan posiada też Papieską Akademię Nauk[25] i Obserwatorium Watykańskie założone w 1572 roku oraz Ogrody Watykańskie[26].
Atrakcje turystyczne[26][edytuj | edytuj kod]
-
Jedna z fontann na placu św. Piotra
-
Schody w Muzeum Watykańskim
-
Widok na Ogrody Watykańskie
-
Kopuła
-
Bazylika św. Piotra
-
Pałac Rządowy
-
Gwardziści szwajcarscy
- renesansowo-barokowy kompleks Bazyliki św. Piotra
- Muzea Watykańskie
- Muzeum Broni w dawnym więzieniu
- Pinakoteka
- Museo Chiaramonti
- Museo Sacro
- Museo Pio Clementino
- Museo Missionario-Etnologico
- Appartamento Borgia
- Kaplica Sykstyńska ze słynnymi freskami Michała Anioła
- Plac Świętego Piotra
- Brama św. Piotra
- Brama dzwonnicy
- Fontanna orła
- Pałac Sykstusa V
- Pałac Grzegorza XIII
- Wieża Mikołaja V
- Dziedziniec Gwardii Szwajcarskiej
- Pałac Belwederski
- Poczta Główna
- Mury Leoniańskie
- Campo Santo Teutonico
Bazylika[27][edytuj | edytuj kod]
Bazylika św. Piotra na Watykanie (wł. San Pietro in Vaticano) została zbudowana w latach 1506-1626 rzymskokatolicka bazylika na placu św. Piotra na Watykanie. To drugi co do wielkości kościół na świecie (powierzchnia ok. 23 tys. m²) i jedno z najważniejszych świętych miejsc chrześcijaństwa. Wedle tradycji stoi na miejscu ukrzyżowania i pochówku św. Piotra, uznawanego za pierwszego papieża – jego grób leży pod głównym ołtarzem. W bazylice i w jej podziemiach znajdują się także groby innych papieży.
Liczba odwiedzających bazylikę św. Piotra jest szacowana na kilkanaście milionów rocznie[28].
Oprócz bazyliki św. Piotra w Rzymie znajdują się jeszcze trzy inne kościoły mające tytuł bazyliki większej. Są to[1]:
- Bazylika św. Jana na Lateranie,
- Bazylika św. Pawła za Murami,
- Bazylika Santa Maria Maggiore (Matki Bożej Większej).
Nauka[edytuj | edytuj kod]
Najważniejszą instytucją naukową w Watykanie jest Papieska Akademia Nauk (założona w 1603 roku, zreorganizowana w 1936). Ma 80 członków powoływanych przez papieża spośród wybitnych uczonych z całego świata (głównie przedstawicieli nauk matematyczno-przyrodniczych). Akademia nie prowadzi własnych badań naukowych, jest organem opiniodawczym papieża w sprawach nauki[25]. Z nieteologicznych instytucji naukowych Watykanu najbardziej znane są:Obserwatorium Watykańskie[29], Watykańska Grupa Badawcza, biblioteka (Bibliotheca Apostolica Vaticana), Pinacoteca Vaticana (założona w 1932, Muzea Watykańskie) i Watykańskie Muzeum Historyczne (założone w 1973 roku). Pod egidą Watykanu działa 5 uniwersytetów: Papieski Uniwersytet Gregoriański (Gregorianum, założony w 1553), Papieski Uniwersytet Laterański (założony w 1824), Papieski Uniwersytet Świętego Tomasza z Akwinu (Angelicum, założone w 1909), Papieski Uniwersytet Urbaniana (założony w 1627), Papieski Uniwersytet Salezjański (założony w 1940), 7 kolegiów teologicznych, 5 instytutów studyjno-badawczych, m.in. największy ośrodek studiów biblijnych Papieski Instytut Biblijny (Biblicum, założony w 1909)[30].
Media[edytuj | edytuj kod]
- Watykański Ośrodek Telewizyjny (CTV)
- Portal internetowy
- Radio Watykańskie
- Kanał YouTube
- Gazeta L'Osservatore Romano
Tablice rejestracyjne[edytuj | edytuj kod]
Na tablicach rejestracyjnych Watykanu znajdują się trzy czarne litery „SCV” (Stato della Citta del Vaticano) oznaczające Watykan oraz pięć cyfr – dla samochodów administracji, a dwie litery „CV” i pięć cyfr dla samochodów mieszkańców. Jednoślady posiadają odpowiednio litery „SCV” i cztery cyfry dla administracji oraz litery „CV” i cztery cyfry dla mieszkańców[31].
Istnieją ponadto tablice specjalne dla papieża i kardynałów – na białym tle czerwone litery „SCV” i numery od 2 do 100. Numerem rejestracyjnym SCV1 jest oznaczany samochód, którego aktualnie używa papież[31].
Święta państwowe[edytuj | edytuj kod]
W Watykanie świętem państwowym jest rocznica wyboru papieża[32].
Transport kolejowy[edytuj | edytuj kod]
W Watykanie znajduje się jedna stacja kolejowa, Watykan, oraz 300 metrów torów kolejowych[24].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 Leksykon świata. Poznań: Publicat, 2009, s. 507. ISBN 978-83-245-1719-0.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Ustawa zasadnicza państwa Miasto Watykan (pol.). libr.sejm.gov.pl. [dostęp 2014-05-07].
- ↑ Władza absolutna w Watykanie (pol.). Newsweek, 12 października 2003. [dostęp 2014-05-07].
- ↑ Wedle artykułu 1 Prawa Fundamentalnego Watykanu
- ↑ 5,0 5,1 Nowy szef rządu Watykanu. Papież ma nowego najbliższego współpracownika (pol.). Polskie Radio, 31 sierpnia 2013. [dostęp 2014-05-07].
- ↑ Kardynał Giuseppe Bertello. Opoka. [dostęp 2014-05-07].
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 Watykan w bazie World Factbook (ang.). CIA. [dostęp 2014-05-07].
- ↑ Krystian Chariza: Atlas geograficzny dla szkół ponadgimnazjalnych. Warszawa: Nowa era, 2012. ISBN 978-83-267-0775-9.
- ↑ INTERNATIONAL TELECOMMUNICATION UNION.
- ↑ Watykan ciekawostki (pol.). lovetravel.pl. [dostęp 2014-05-07].
- ↑ 11,0 11,1 Sławomir Jeżmański: Państwo-Miasto Watykańskie i Stolica Apostolska w świetle prawa międzynarodowego (pol.). Racjonalista, 21 lipca 2006. [dostęp 2014-05-07].
- ↑ Jacek Barcik, Tomasz Srogosz: Prawo międzynarodowe publiczne. Warszawa: Wydawnictwo C. H. Beck, 2007, s. 152 i n. ISBN 978-83-7483-785-9.
- ↑ Historia Watykanu (pol.). [dostęp 2014-05-07].
- ↑ Traktowanie Stolicy Apostolskiej i Watykanu jako odmiennych podmiotów, jakkolwiek uzasadnione z punktu widzenia ustrojowego, nie występuje jednak wyraźnie na gruncie prawa międzynarodowego. W stosunkach międzynarodowych nazwy te bywają stosowane zamiennie, a zaciągnięcie zobowiązania pod jedną z nich jest rozumiane jako wiążące dla obu.
- ↑ Papież zdecydował, że watykański bank IOR będzie dalej działać (pol.). wp.pl, 7 kwietnia 2014. [dostęp 2014-05-07].
- ↑ http://wpolityce.pl/polityka/186443-papiez-franciszek-reformuje-finanse-watykanu-powolal-dwie-nowe-instytucje-finansowe-i-bank-centralny-by-zmniejszyc-wydatki-oraz-zapobiec-naduzyciom
- ↑ Papież ustanowił Sekretariat ds. Gospodarczych (pol.). deon.pl, 25 lutego 2014. [dostęp 2014-05-07].
- ↑ Kryzys finansowy w Watykanie? Wręcz przeciwnie. (pol.). Polskie Radio, 4 lipca 2013. [dostęp 2014-05-07].
- ↑ Watykan ostrzega przed chciwością i inwestuje, Gazeta Wyborcza, 2008-10-10.
- ↑ Monety obiegowe – Watykan (pol.). euromonety.pl. [dostęp 2014-05-07].
- ↑ Oficjalna strona gazety L'Osservatore Romano (pol.). [dostęp 2014-05-07].
- ↑ Łukasz Knapik: Watykański Ośrodek Telewizyjny (CTV) z nowym szefem (pol.). SATkurier, 23 stycznia 2013. [dostęp 2014-05-07].
- ↑ Radio Watykańskie – oficjalna strona (pol.). [dostęp 2014-05-07].
- ↑ 24,0 24,1 Watykan: kryje wiele tajemnic (pol.). wp.pl, 11 lutego 2013. [dostęp 2014-05-07].
- ↑ 25,0 25,1 Oficjalna strona Papieskiej Akademii Nauk (ang.). [dostęp 2014-05-07].
- ↑ 26,0 26,1 Watykan (pol.). Rzym-it. – wakacje. [dostęp 2014-05-07].
- ↑ Strona oficjalna Bazyliki św. Piotra (wł.). [dostęp 2014-05-07].
- ↑ Źródło: Radio Watykańskie, 18.01.2008.
- ↑ Oficjalna strona Watykańskiego Obserwatorium Astronomicznego (ang.). [dostęp 2014-05-07].
- ↑ Watykan. Nauka (pol.). PWn. [dostęp 2014-05-07].
- ↑ 31,0 31,1 Watykan bez tajemnic czyli rzecz o samochodach, pociągu i helikopterze w Watykanie (pol.). stacja7.pl, 18 marca 2013. [dostęp 2014-05-07].
- ↑ Praca zbiorowa (red. prowadzący Jadwiga Marcinek, zespół red. Anna Borowiec): Ilustrowana encyklopedia powszechna: A-Z. Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa, 2011, s. 1028. ISBN 9788376238487.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Oficjalna strona internetowa Państwa Watykańskiego
- Watykan na zdjęciu satelitarnym
- Mapa topograficzna Watykanu (plik PDF)
- Strona Radia Watykańskiego
- Radio Vaticana Laudetur Jesus Christus
|
|||||||||||||||||
|
||||||||
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||
