Konwencja Alpejska

                                                                                                                                                               Fot. Z. Niewiadomski

 

Informacje o Konwencji Alpejskiej dostępne są na jej stronie internetowej wyłacznie w czterech językach oficjalnych tej Konwencji (francuskim, niemieckim, słoweńskim i włoskim) oraz w języku angielskim – stąd potrzeba umieszczenia w Informatorium Karpackim choćby podstawowych informacji o „starszej siostrze" Konwencji Karpackiej.

 

 

Konwencja w sprawie ochrony Alp (Konwencja Alpejska)

 

Konwencja w sprawie ochrony Alp (Konwencja Alpejska) jest pierwszą wielostronną umową międzynarodową dotyczącą pojedynczego regionu górskiego. Jej celem jest ochrona środowiska naturalnego oraz zrównoważony rozwój regionu Alp, zamieszkanego przez niemal 14 milionów osób i odwiedzanego corocznie przez ok. 120 milionów turystów z całego świata. Potrzeba zawarcia takiej umowy wynikała z konieczności koordynacji polityk ośmiu państw alpejskich w dziedzinach takich jak np. planowanie przestrzenne czy rozwój infrastruktury transportowej w regionie. Konwencja Alpejska ma charakter ramowy, co oznacza, że do jej wdrażania konieczne jest przyjęcie stosownych protokołów tematycznych, regulujących współpracę Stron w poszczególnych dziedzinach.

 

Stronami Konwencji Alpejskiej są Austria, Francja, Lichtenstein, Monako, Niemcy, Słowenia, Szwajcaria, Włochy oraz Unia Europejska. Stały Sekretariat Konwencji Alpejskiej mieści się od 2003 r. w Innsbrucku (Austria), z pomocniczym biurem w Bolzano/Bozen (Włochy).

 

Historia przyjęcia Konwencji Alpejskiej

 

O przyjęcie międzynarodowej umowy na rzecz ochrony środowiska i zasobów naturalnych Alp zabiegała przez niemal czterdzieści lat Komisja na rzecz Ochrony Regionu Alpejskiego utworzona w 1952 r. przez rządy czterech państw alpejskich (Austrii, Francji, Szwajcarii i Włoch), przedstawicieli niemieckich organizacji działających na rzecz gór i ochrony przyrody, oraz IUCN (obecnie CIPRA - Międzynarodowa Komisja na rzecz Ochrony Alp ma status organizacji pozarządowej). Na wspólne problemy i wyzwania regionu oraz potrzebę międzynarodowej współpracy w skali Alp wskazywała również deklaracja końcowa Konferencji Regionów Alpejskich (Lugano, 20 września 1978 r.).

 

Jednak inicjatywa na rzecz zawarcia umowy dotyczącej Alp doczekała się szerszego wsparcia dopiero w 1987 r. Pierwszy projekt konwencji został przedłożony do akceptacji Komisji Europejskiej w 1988 r., w tym samym roku rozpoczęły się oficjalne negocjacje z udziałem rządów państw alpejskich. Ministerstwo Środowiska Niemiec przygotowało kolejną roboczą propozycję tekstu konwencji a następnie zorganizowało Pierwszą Alpejską Konferencję Ministrów Środowiska (Berchtesgaden, październik 1989), która uzgodniła dalszy tryb procedowania nad przygotowaniem konwencji i jej dodatkowych protokołów, oraz przyjęła Rezolucję o Ochronie Alp.

 

Konwencja o Ochronie Alp została podpisana przez Austrię, Francję, Lichtenstein, Niemcy, Szwajcarię, Włochy oraz Wspólnotę Europejską dnia 7 listopada 1991 r. podczas Drugiej Konferencji Alpejskiej w Salzburgu (Austria). Słowenia podpisała Konwencję Alpejską dnia 29 marca 1993 r., a Monako stało się jej stroną na podstawie odrębnego dodatkowego Protokołu, podpisanego w 1994 r.

 

Po ratyfikacji w 1994 r. przez Austrię, Lichtenstein i Niemcy Konwencja Alpejska weszła w życie dnia 6 marca 1995 r. (w stosunku do tych trzech państw), Słowenia stała się Stroną Konwencji kilka miesięcy później (w sierpniu 1995 r.). W kolejnych latach Konwencja weszła w życie we Francji (w 1996 r.), Wspólnocie Europejskiej (w 1998 r.), w Monako i w Szwajcarii (w 1999 r.), oraz we Włoszech (w 2000 r.).

 

 

Zakres tematyczny Konwencji Alpejskiej

 

Art. 2 Konwencji Alpejskiej zobowiązuje jej Strony do prowadzenia wszechstronnej polityki na rzecz ochrony Alp, oraz podjęcia działań w następujących dwunastu dziedzinach:

· ludność i kultura (ochrona dziedzictwa kulturowego, zrównoważony rozwój i współpraca)

· planowanie regionalne (zrównoważone użytkowanie gruntów i siedlisk przyrodniczych, zrównoważony rozwój regionalny, zapobieganie klęskom żywiołowym)

· zapobieganie zanieczyszczeniu atmosfery (ograniczenie emisji zanieczyszczeń)

· ochrona gleb (m.in. zmiana praktyk rolnych i leśnych, zapobieganie erozji)

· gospodarka wodna (zapobieganie zanieczyszczeniu wód, wykorzystanie energii wodnej)

· ochrona przyrody i terenów wiejskich (ochrona ekosystemów, różnorodności biologicznej, siedlisk i gatunków)

· rolnictwo w obszarach górskich (utrzymanie gospodarowania na gruntach tradycyjnie użytkowanych rolniczo, promowanie metod gospodarki rolnej przyjaznych dla środowiska, odpowiednich dla lokalnych warunków) 

· leśnictwo w obszarach górskich (wzmocnienie ochronnych funkcji lasów i ekosystemów leśnych)

· turystyka i rekreacja (np. ograniczanie negatywnego efektu dla środowiska, tworzenie stref ciszy)

· transport (ograniczanie negatywnego wpływu na środowisko)

· energia (wprowadzanie przyjaznych dla środowiska metod produkcji, dystrybucji i wykorzystania energii, promowanie metod oszczędzania energii)

· gospodarka odpadami (system zbierania, utylizowania i składowania odpadów odpowiedni dla topograficznych, geologicznych i klimatycznych warunków regionu alpejskiego).

 

W wymienionych wyżej dziedzinach Strony Konwencji zobowiązane są do współpracy w prowadzeniu badań naukowych, rozwijania wspólnych lub komplementarnych systemów monitoringu, oraz harmonizowania badań, monitoringu i związanych z nimi działań na rzecz pozyskiwania danych. Strony zobowiązane są również do współpracy o charakterze prawnym, naukowym, ekonomicznym i technicznym, oraz wzajemnego informowania się o planowanych działaniach prawnych lub gospodarczych, mogących mieć efekt transgraniczny lub wpływ na region alpejski.

 

Protokoły do Konwencji Alpejskiej

 

Osiem z wymienionych wcześniej dwunastu dziedzin objętych Ramową Konwencją Alpejską zostało uregulowanych odnośnymi protokołami tematycznymi, przyjęto również dwa specjalne protokoły: Protokół o przystąpieniu Księstwa Monako do Konwencji (1994 r.) oraz Protokół o rozwiazywaniu spraw spornych związanych z Konwencją i jej protokołami (2000 r.).

 

Trzy pierwsze protokoły tematyczne do Ramowej Konwencji Alpejskiej, tj. Protokół o ochronie przyrody i terenów wiejskich (Protocol “Conservation of Nature and the Countryside”),  Protokół o rolnictwie w obszarach górskich (Mountain Farming Protocol) oraz Protokół o planowaniu przestrzennym i  zrównoważonym rozwoju (“Spatial Planning and Sustainable Development” Protocol) zostały podpisane przez większość jej Stron już dnia 20 grudnia 1994 r., czyli na kilka miesięcy przed wejściem w życie Konwencji Alpejskiej w marcu 1995 r.

 

Kolejną umową międzynarodową powiązaną z wdrażaniem Konwencji Alpejskiej był przyjęty dnia 27 lutego 1996 r. Protokół o leśnictwie w obszarach górskich (“Mountain Forests” Protocol). Dnia 16 października 1998 r. przyjęto trzy kolejne protokoły tematyczne do Konwencji Alpejskiej: Protokół o turystyce (Tourism Protocol), Protokół o energii (Energy Protocol) oraz Protokół o ochronie gleb (Soil Conservation Protocol). Ostatnim protokołem tematycznym był przyjęty dnia 31 października 2000 r. Protokół o transporcie (Transport Protocol).

 

Dodatkowymi dokumentami Konwencji Alpejskiej są Deklaracja o ludności i kulturze (Declaration “Population and Culture”) oraz Deklaracja dotycząca zmian klimatu (Declaration on Climate Change), te dwie dziedziny nie zostały uregulowane protokołami tematycznymi do ramowej Konwencji.

 

Wszystkie wyżej wymienione protokoły tematyczne do Ramowej Konwencji Alpejskiej weszły w życie dnia 18 grudnia 2002 r., w stosunku do trzech państw: Austrii, Niemiec i Lichtensteinu. Francja stała się w 2003 r. Stroną Protokołu o rolnictwie w obszarach górskich, a w 2005 r. Stroną pozostałych protokołów tematycznych. Słowenia stała się Stroną wszystkich protokołów tematycznych do Konwencji Alpejskiej w 2004 r., a Włochy w 2013 r.

 

Unia Europejska jest Stroną pięciu protokołów tematycznych: o rolnictwie w obszarach górskich, o turystyce, o energii, o ochronie gleb i o transporcie, lecz jak dotychczas nie stała się  Stroną podpisanych przez Wspólnotę Europejską protokołów o  ochronie przyrody i terenów wiejskich, o planowaniu przestrzennym i  zrównoważonym rozwoju, nie podpisała też protokołu o leśnictwie w obszarach górskich. Szwajcaria, z uwagi na wymóg przeprowadzenia ogólnokrajowego referendum, do chwili obecnej nie jest stroną żadnego z podpisanych przez siebie protokołów tematycznych.

 

Trzy protokoły tematyczne o kluczowym znaczeniu dla osiągnięcia głównego celu Konwencji Alpejskiej weszły w życie dopiero po ośmiu latach od daty ich podpisania. Żaden z protokołów tematycznych nie wszedł dotychczas w życie we wszystkich Stronach Konwencji (jak dotychczas jedynym protokołem ratyfikowanym przez wszystkie Strony pozostaje specjalny protokoł dodatkowy, na mocy którego Stroną Konwencji w 1999 r. stało się Księstwo Monako).

 

Finansowanie współpracy w ramach wdrażania Konwencji Alpejskiej

Przyjęcie Konwencji Alpejskiej przez Wspólnotę Europejską (która stała się jej Stroną w 1996 r. na mocy decyzji Rady 96/191/WE) miało decydujący wpływ na utworzenie specjalnego programu finansowego UE dla regionu Alp: Alpine Space Programme, wspierającego wdrażanie Konwencji Alpejskiej w ramach wspólnotowych inicjatyw Interreg IIIB (2000-2006, € 118 mln) oraz Europejskiej Współpracy Terytorialnej (2007-2013, € 130 mln). Obszar objęty wsparciem programu finansowego Alpine Space wykracza poza geograficzny zasięg stosowania Konwencji Alpejskiej. W obecnej perspektywie finansowej EU budżet Alpine Space Programme 2014-2020  wynosi € 139 mln, projekty otrzymują do 85% dofinansowania ze środków EFRR (Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego).

 

Ze wsparcia środków programu finansowego Alpine Space regularnie korzystają organizacje, instytucje i samorządy z wszystkich krajów regionu alpejskiego. Liczne wspólne ponadnarodowe projekty, współfinansowane ze środków Unii Europejskiej i realizowane z udziałem ok. 5 800 gmin i 27 regionów w ośmiu krajach alpejskich, sprzyjają rozwojowi współpracy w skali całego regionu, umożliwiając np. działanie wspólnych tematycznych grup roboczych (zajmujących się m.in. zagadnieniami kultury, pasterstwa, leśnictwa, turystyki i gospodarki wodnej). Na rzecz wdrażania Konwencji Alpejskiej działają ponadto regionalne sieci współpracy (np. sieć „Via Alpina”, sieć gmin „Alians Alpejski” oraz alpejska sieć obszarów chronionych – ALPARC) oraz stowarzyszenia (np. Stowarzyszenie „Alpejskie Miasto Roku”). Funkcjonuje również interregionalna platforma dyskusji i współpracy „Sieć Regionów Alpejskich”. Posiadająca aktualnie status organizacji pozarządowej Międzynarodowa Komisja na rzecz Ochrony Alp (International Commission for the Protection of the Alps - CIPRA) skupia ponad 100 stowarzyszeń organizacji i członków indywidulanych. Główna siedziba CIPRA mieści się w Lichtensteinie, organizacja ta posiada przedstawicielstwa w siedmiu państwach alpejskich. 

 

Począwszy od 2000 r. współpraca w regionie alpejskim wspierana jest przez specjalny mechanizm finansowy Unii Europejskiej („Alpine Space Programme”). Ponadto w 2015 r. przyjęto specjalną makroregionalną strategię Unii Europejskiej na rzecz regionu alpejskiego (EUSALP) oraz powiązany z nią Plan Działań (EUSALP Action Plan).