NYSA Antik Kenti

Araştırma ve kazı tarihçesi: Nysa XX. yüzyılın başlarında birçok araştırmacının ilgisini çekmiş bir antik kenttir. Alman Walther von Diest 1907 ve 1909 yılları arasında, arkeolog ve haritacılardan oluşan bir ekiple Nysa’da kazı ve araştırma çalışmalarını sürdürmüş, ardından 1921 yılında Yunanlar tarafından alanda çalışmalar gerçekleştirilmiştir. İzmir Arkeoloji Müzesi, 1960’larda Gerontikon ve Tiyatro’da kazı çalışmaları yürütmüş, Aydın Arkeoloji Müzesi de 1980’li yıllarda Tiyatro’nun sahne binasında kısa süreli çalışmalar gerçekleştirmiştir. 1990 – 2010 yılları arasında, Nysa’daki araştırma, kazı ve restorasyon çalışmaları, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Vedat İdil’in başkanlığını, Prof. Dr. Musa Kadıoğlu’nun başkan yardımcılığını yürüttüğü ekip tarafından gerçekleştirilmiştir. 2012 yılından itibaren ise çalışmalar Aydın Arkeoloji Müzesi başkanlığında, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Serdar Hakan Öztaner’in bilimsel danışmanlığında gerçekleştirilmektedir.

 Nysa 2014 Kent Planı için tıklayınız…

Nysa 2015- Sayın Rektörümüz Prof. Dr. Erkan İBİŞ ve Dekanımız Prof. Dr. Abdulkadir GÜRER’in Nysa Antik Kentini ziyareti (13 Ağustos 2015)

Nysa: Nysa Karia Bölgesi’nin önemli kentleri arasında yer almaktadır. Bölgenin ve Menderes Nehri’nin kuzeyinde, Aydın (Messogis) Dağları’nın güneyindeki korunaklı yamaçta bulunmaktadır. Antik dönemde yoğun olarak kullanılan önemli bir ana yol, Anadolu’nun iç bölgelerinden gelerek Nysa’dan geçmekte ve buradan Karia ve İonia Bölgeleri’nin diğer kentlerine ulaşmaktadır. Dolayısıyla kent önemli ulaşım ve ticaret yolları üzerinde yer almaktadır. Kent Menderes Nehri’nin hemen kuzeyinde, nehrin oluşturduğu bereketli havzada kurulmuştur. Antik kaynaklardan, Hellenistik Dönem’de MÖ 3. yüzyılda kurulduğu öğrenilen Nysa, özellikle Roma Dönemi’nde oldukça gelişmiş bir kent haline gelmiştir. Strabon ve Bizanslı Stephanos’un anlattıklarından, kuruluşu hakkında bilgi edindiğimiz Nysa’nın ilk olarak Athymbra ismiyle kurulmuş olduğunu öğrenmekteyiz. Antik kaynaklar ışığında Nysa önemli bir eğitim ve kültür kentidir. Öyle ki, Amasyalı ünlü coğrafyacı Strabon (MÖ 64 – MS 24), eğitimini Nysa’da sürdürmüştür. Strabon Coğrafya adlı eserinde (Geographica XIV, 649) kenti, hızlı akan ve derin bir boğaz oluşturan dereyle ikiye ayrılmış, çifte kent olarak tanımlayıp, kentteki yapıları anlatmaktadır. Antik kentte gerçekleştirilen kazı ve araştırma çalışmaları sonucunda, kalıntıları açığa çıkarılan yapıların tamamına yakını Roma ve Geç Roma Dönemi’ne aittir. Kentin kuruluş dönemine ait Hellenistik Dönem yapıları, kentte ağırlıklı olarak görülen Roma ve Geç Roma Dönemi mimarisinin altında kalmıştır. Strabon’un sözünü ettiği yapılardan batı yakadaki Gymnasium, Tiyatro ve Stadion ile doğu yakadaki Agora ve Gerontikon, Geç Hellenistik Dönem orijinli yapılar olmalıdır.

Menderes Nysa’sı olarak da adlandırılan kent, özellikle Roma Dönemi’nde eğitim ve kültür açısından oldukça ilerlemiştir. Kentte eğitim amaçlı kullanılan yapılardan biri genç erkeklerin eğitildiği Gymnasium, diğeri ise Efes Celsus Kütüphanesi gibi, Anadolu’nun en iyi korunmuş örneklerinden biri olan Kütüphane’dir. Bu yapıların yanı sıra Tiyatro ve Stadion da, Nysa kentinin gelişmiş kültürünün göstergesi olan yapılardır. Kentin politik, sosyal ve ticari yaşantısına ait bilgiler ise Gerontikon / Yaşlılar Meclisi ve Agora aracılığıyla edinilmektedir. Topografyaya uyumlu bir şekilde inşa edilmiş yapıların çoğu, Roma Dönemi’nin mimari ve mühendislik özelliklerini oldukça çarpıcı bir şekilde yansıtmaktadır. Vadi üzerine inşa edilmiş olan Stadion ile 3 adet köprü ve kenti ikiye ayıran derenin içinden geçtiği Tünel, Roma Dönemi mimarisinin görülmesi gereken örneklerindendir. Kentin 3 km batısında, iki katlı tonozlu yapılardan oluşan nekropol ve daha da batıda yer alan bir kutsal alan (Akharaka / Pluton ve Kore Tapınağı) bulunmaktadır. Geç Roma ve Bizans Dönemleri’nden MS 13. yüzyıla kadar, kentte yaşamın devam ettiği, ortaya çıkarılan kalıntılardan anlaşılmaktadır. MS 13. ve 14. yüzyıllarda Aydın Bölgesi’ne Selçuklular ve Anadolu Beylikleri’nden Menteşe ve Aydınoğulları Beylikleri hakim olmuş, 15. yüzyıldan itibaren ise Nysa terkedilerek, güneyindeki günümüz modern yerleşimi olan Sultanhisar’da yaşanmaya başlanmıştır.

Tiyatro: İyi korunmuş yapılardan biri olan Tiyatro, yaklaşık 73×99 m’lik bir alanı kaplamaktadır. Geç Hellenistik Dönem’de (MÖ 1. yy’ın 2. yarısı) inşa edilmiş olduğu düşünülen tiyatro at nalı planlı bir cavea’ya sahiptir. Yapıya ait sahne binası ve scaenae frons, cavea’dan bağımsız olarak MS 120–140 yılları arasında olasılıkla iki katlı olarak inşa edilmiştir. MS 178 depremiyle yıkılan Hadrian Dönemi sahne binası, MS 180–200 yıllarında yeniden üç katlı olarak inşa edilmiştir. Nysa Tiyatrosu, diğer Anadolu antik tiyatroları gibi Anadolu-Roma tiyatroları karakteristik özelliği taşımaktadır. Scaenae fronsu taşıyan yüksek podyumlar, Perge, Side ve Hierapolis tiyatrolarında olduğu gibi kabartmalarla süslüdür. Scaenae frons’ a ait üç adet Efes Hera’sı tipinde giyimli kadın heykeli, esin perilerinden olan Melpomene ve diğer heykeltıraşlık eserleri Aydın Arkeoloji Müzesi’ndeki Nysa antik kentine ayrılmış salonda sergilenmektedir. (Bkz. M.Kadıoğlu, Die Scaenae Frons des Theaters von Nysa am Mäander. Forschungen in Nysa am Mäander Band 1, 2006).

 

 

Stadion: Antik Dönem coğrafyacısı ve tarihçisi Strabon’un da sözünü ettiği gibi bu yapı, Roma Dönemi mimarisinin üstün özelliklerini yansıtmaktadır. Topografyaya uygun olarak inşa edilmiş olması nedeniyle, etkileyici bir alt yapıya sahiptir. Vadinin iki yakasında kısmen korunmuş yapının kuzeybatı köşesindeki oturma sıraları ve altyapısı iyi bir şekilde izlenebilmektedir.

Cadde-sokak sistemi: Nysa kentinin hippodamik – birbirine paralel ve birbirini dik kesen cadde-sokak sistemini açığa çıkarmaya yönelik çalışmalar 2005 yılından itibaren devam etmektedir. Kütüphane ve Meclis Binası ile bağlantılı caddeler ile kentin doğu-batı yönlü ana caddesi, Cadde 1 açığa çıkarılmıştır. Cadde-sokak sistemine entegre edilmiş üç adet köprü, vadi üzerine kurulmuş bir kent olan Nysa’da, kent içi ulaşımının gereklilikleri sonucunda, kamusal yapıları birbirlerine bağlayan noktalarda inşa edilmiştir. 2014 yılı çalışmalarıyla Cadde1’in doğu kesimi ve Stadion’un kuzeyinden geçen 2 numaralı köprüyle olan bağlantısı açığa çıkarılmıştır.

Kütüphane: MS 130 yılı civarında inşa edilen bu yapı, kütüphane, toplantı salonu ve mahkeme salonu olarak kullanılmıştır. Dış ölçüleri 25 m x 14 m, ana iç mekan ölçüleri 13,3 m x 8,7 m olan yapının, ahşap koridorlar aracılığıyla ulaşılan 2 katı ve 16 kitap rafı bulunmaktadır. Bir merdivenle, ikinci kattaki 6 adet arşiv odasına ulaşılmaktadır. Kütüphaneyi yaptıran kişinin lahti, yapının güneyinde gerçekleştirilen kazı çalışmaları sırasında gün yüzüne çıkarılmıştır. Günümüzde Aydın Arkeoloji Müzesi’nde sergilenmektedir. MS 4. yüzyılın sonu veya 5. yüzyılın başında onarım görmüş olan kütüphanenin, 6. yüzyılda kamusal kullanım amacı tamamen son bulmuştur. (Bkz. V.M.Strocka, S.Hoffmann, G.Hiesel; Die Bibliothek von Nysa am Mäander. Forschungen in Nysa am Mäander Band 2, 2012).

Gerontikon: Gerontikon (Yaşlılar Meclisi) Meclis Binası kentin doğusunda, Agora’nın kuzeybatısında yer almaktadır. Agora’dan kuzey-güney aksındaki ana caddeyle (plateia) ayrılmaktadır. 27,84 m x 23,55 m ölçülerindeki yapı kompleksi, propylon, ön avlu, iki katlı scaenae frons ile birlikte cavea’dan oluşmaktadır. Yaklaşık 700 kişilik oturma kapasitesine sahip yapıya, ana cadde üzerindeki propylon’dan geçilerek girilmektedir. MS 2. yüzyılın ortasında Nysalı zengin Sextus Iulius Antoninus Pythodoros tarafından, annesinin vasiyeti üzerine yapı, iki katlı scaenae frons’u, ön avlusu, propylon’u ile birlikte yeniden inşa ettirilmiştir. Strabon’un kentin doğu yakasındaki yapılar arasında saydığı Gerontikon’dan günümüze hiçbir arkeolojik kalıntı ulaşmamış olsa da, MS II. yüzyılda inşa edilmiş olan bu yapı olasılıkla Gerontikon’un bulunduğu alanda yer almıştır. Üstü kapalı olan yapı, kentteki birçok kültürel ve politik toplantılara hizmet etmiştir. (Bkz.M.Kadıoğlu, Das Gerontikon von Nysa am Mäander. Forschungen in Nysa am Mäander Band 3, 2014).

Agora: Agora, doğu-batı yönünde 113,5 m, kuzey-güney yönünde ise 130 m’lik bir alanı kaplayan geniş bir pazar yeridir. Dört tarafında sütunlu portikolar bulunan ve iç ölçüleri 88,5 m x 102 m olan bu yapı, özellikle doğu stoa’sının (revak) sahip olduğu mimari özellikler nedeniyle, Geç Hellenistik Dönem’e tarihlendirilmiştir. Agora’yı, kuzey ve doğuda çift sıra sütunlu ion düzeninde, güney ve batıda tek sıra sütunlu dor düzenindeki stoa’lar çevrelemektedir. Ayrıca kuzey stoa’nın gerisinde üst örtüsü tonozlu bir dükkan sırası bulunmaktadır.

Çarşı Bazilikası: Tiyatronun güneydoğusundaki teras üzerinde, Gerontikon ve Agora’ya doğru, günümüzde Kavaklı köyüne çıkan asfalt yolun üzerinden geçtiği yapı, 1994 yılındaki yol genişletme çalışması sırasında ortaya çıkan bir figürlü başlık ile saptanmış ve bazilika olarak tanımlanmıştır. 2012 ve 2013 yıllarında yürütülen kazı çalışmalarıyla 20×15 m ölçülerindeki yapının kuzey kesiminin kazısı yolun altında kalan 4.85 m genişliğindeki doğu kenar hattı haricinde tamamlanmıştır. Açığa çıkarılan kısmın güney kenarında üç kemeri taşıyan figürlü başlığa sahip yaklaşık 5 m yüksekliğinde iki ayak ile pilaster yan ayakların yer aldığı saptanmıştır.

Gymnasium: MS 2. yüzyılın ortasında inşa edilen Gymnasium, 170×82 m ölçüleri ile Anadolu’nun en geniş örnekleri arasında yer alan bir palaestra’ya sahiptir. Palaestra’nın ortasında oldukça geniş bir sarnıç bulunmaktadır. Palaestra’nın etrafı, tiyatro masklarıyla dekore edilmiş kemerli sütun sıralarıyla çevrilidir. Gymnasium’un güneyinde, yapının işlevsel devamlılığını sağlayan bir hamam kompleksi bulunmaktadır. Yapının büyük bir kısmı toprak altındadır.

NYSA KAYNAKÇASI

( 1995 – 2015 )

Hazırlanan	S.H.Öztaner, “La Basilique Civile de Nysa du Méandre”
Hazırlanan	N. Gökalp Özdil, “A New Honorary Inscription From Nysa ad Maeandrum”
Baskıda	M.Kadıoğlu, S.H.Öztaner, “Nysa Antik Kenti Cadde-Sokak Sistemi Ve Şehir Plancılığı Üzerine Son Araştırmalar”, in: Emre Madran Anı Kitabı.
Baskıda	S.H.Öztaner, “Nysa Çarşı Bazilikası” XVII. Türk Tarih Kongresi (15-17 Eylül 2014, Ankara) Kongreye Sunulan Bildiriler.
2015	E. N. Akdoğu Arca, “Iulius Iulianus Phrygia-Caria Eyaletinin İlk Valisi miydi?”, in: B. Takmer – E. N. Akdoğu Arca – N. Gökalp Özdil (ed.), Vir doctus Anatolicus, Studies in Memory of Sencer Şahin/Sencer Şahin Anısına Yazılar, İstanbul, 60-73.
2014	S.H.Öztaner, E.N.Akdoğu Arca, N.Gökalp Özdil, “Nysa Ad Maeandrum’daki Yeni Bulgular Üzerine Bir Değerlendirme” içinde In Memoriam Filiz Öktem (2014), s.225-246.
2014	M. Kadıoğlu, Das Gerontikon von Nysa am Mӓander.Forschungen in Nysa am Mӓander. Band 3, 2014.
2012	V. M. Strocka, S. Hoffmann, G. Hiesel, Die Bibliothek von Nysa am Mӓander. Forschungen in Nysa am Mӓander. Band 2, 2012.
2011	M. Kadıoğlu, “Vorbericht über die Arbeiten im Gerontikon von Nysa am Mäander 2006-2009”, JDL 126 (2011), 107-154.
2011	M. Kadıoğlu – C. Özbil Serin, “Atça’da (Aydın) Bulunan Yeni Bir Miltaşı”, içinde: H. Taşkıran – M. Kartal – K. Özçelik – M. B. Kösem – G. Kartal (ed.), Işın Yalçınkaya’ya Armağan / Studies in Honour of Işın Yalçınkaya (Ankara 2011) 127-131.
2010	V. İdil – M. Kadıoğlu – M. Beckmann – C. Özbil Serin – R. Tamsü Polat, “2008 Yılı Nysa Kazı ve Restorasyon Çalışmaları”, KST 31.2, 2009 (2010) 271-295.
2009	V. İdil – M. Kadıoğlu, “2007 Yılı Nysa Kazı ve Restorasyon Çalışmaları“, KST 30.3, 2008 (2009) 499-522.
2009	G. Sachs, “Das Mindestalter der Stadt Nysa nach der literarischen Überlieferung”, Anadolu/Anatolia 35, 2009, 119-129.
2009	C.Ç. Yalçıner – M. Bano – M. Kadıoğlu – V. Karabacak – M. Meghraoui and E. Altunel, “New temple discovery at the Archaeological site of Nysa (western Turkey) using GPR Method”, Journal of Archaeological Science 36, 2009, 1680-1689.
2009	C. Habicht – T. C. Brennan – W. Blümel, Ehren für Cn. Domitius Calvinus in Nysa, ZPE 169, 2009, 157–161.
2008	M. Kadıoğlu, “Ein Porträtfragment des Lucius Verus? aus dem Gerontikon von Nysa am Mäander”, içinde: E. Winter (ed.), Vom Euphrat an den Bosporus. Kleinasien in der Antike. Festschrift für Elmar Schwertheim zum 65. Geburtstag. 2 Bde. Asia Minor Studien 65,2 (2008) 359-366.
2008	M. Kadıoğlu – Y. Kağan Kadıoğlu, “Native of the marble in ancient city, Nysa on the Meander of Hellenistic and Roman Period, Aydin- Western Anatolia – Turkey”,   Donald D. Harrington Symposium on the Geology of the Aegean, Earth and Environmental Science 2 (2008) 1-7.
2008	V. İdil – M. Kadıoğlu, “2006 Yılı Nysa Kazı ve Restorasyon Çalışmaları“, KST 29.2, 2007 (2008) 197-226.
2007	V. İdil – M. Kadıoğlu, “2005 Yılı Nysa Kazı ve Restorasyon Çalışmaları“, KST 28.1, 2006 (2007) 647-670.
2007	V. İdil, “A Bust of Athena/Minerva from the theatre at Nysa on the Meander”, in: E. Öztepe – M. Kadıoğlu (eds.), Patronvs. Coşkun Özgünel’e 65. Yaş Armağanı / Festschrift für Coşkun Özgünel zum 65. Geburtstag (2007) 217-222.
2007	M. Kadıoğlu, “Menderes Nysası’ndan Bir Kantar”, E. Öztepe – M. Kadıoğlu (ed.), Patronvs. Coşkun Özgünel’e 65. Yaş Armağanı / Festschrift für Coşkun Özgünel zum 65. Geburtstag (2007) 223-229.
2007	W. Blümel, Neue Inschriften aus Karien III, EpigrAnat 40, 2007, 45–54
2006	V. İdil, “Neueste Grabungsergebnisse von der Agora in Nysa am Mäander”, in: W. Hoepfner – L. Lehmann (ed.), Die Griechische Agora. Bericht über ein Kolloquium am 16. März 2033 in Berlin (2006).
2006	G. Hiesel – V. M. Strocka, “Die Bibliothek von Nysa am Mäander: Vorläufiger Bericht über die Kampagnen 2002-2006”, AA 2. Halbband 2006, s. 90-92
2006	M. Kadıoğlu, Die Scaenae frons des Theaters von Nysa am Mäander. Forschungen in Nysa am Mäander Band I (Mainz 2006).
2006	V. İdil – M. Kadıoğlu, “2004 Yılı Nysa Kazı ve Restorasyon Çalışmaları”, KST 27.2, 2005 (2006) 131-146.
2005	V. İdil – M. Kadıoğlu, “2003 Yılı Nysa Kazı ve Restorasyon Çalışmaları”, KST 26.1, 2005, 387-400.
2003	M. Kadıoğlu – Ph. von Rummel, “Frühbyzantinische Funde aus dem Theater von Nysa am Mäander”, Anadolu/Anatolia 24, 2003, 103-119.
2003	M. Kadıoğlu, “Nysa Tiyatrosu Sahne Binası Cephe Mimarisi (scaenae frons): Rekonstrüksiyon ve Yapı Evreleri”, Aydın Kültür ve Sanat Dergisi 20, 2003, 29-32.
2001	M. Kadıoğlu, “Zwei korinthische Kapitelle aus Nysa am Mäander”, C. Özgünel – O. Bingöl – V. İdil – K. Görkay – M. Kadıoğlu (edt.), Cevdet Bayburtluoğlu için yazılar / Essays in Honour of C. Bayburtluoğlu. Günışığında Anadolu / Anatolia in Daylight (2001) 156-161.
2000	M. Kadıoğlu, “Der Opus Sectile-Boden aus dem Gerontikon-Bouleuterion von Nysa ad Maeandrum”, Asia Minor Studien, Band 34, 1999, 175-188; Tükçesi “Menderes Nysası Bouleuterion-Gerontikon’u Opus Sectile Döşemesi”, Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi 1, 2000, 9-16.
1999	V. İdil, Nysa ve Akharaka / Nysa and Acharca (1999).
1999	V. İdil, “Die römischen Bibliotheken in Kleinasien: Die Celsusbibliothek in Ephesos und die Bibliothek in Nysa”, in: H. Friesinger – F. Krinzinger (Hrsg.), 100 Jahre Österreichische Forschungen in Ephesos, Akten des Symposions des ÖAW, Wien 1995, (1999) 437-441.
1995	W. Blümel, Inschriften aus Karien I, EA 25, 1995, 60–61
1995	W. Blümel, Epigraphische Forschungen im Westen Kariens 1994, AST 13,1, 1995, 243–244