ZADUŽBINARI SE OKREĆU U GROBU

Razmišljam o ,,Zadužbini"... I o nama, Kraljevcanima... Većeg jada od ove dve teme za razmišljanje odavno video nisam. Elem... S kraja devedesetih, McDonald’s ponudi (tada opštini) Kraljevo da preuzme Zadužbinu Anđelka i Tatije Savić. Predložili su da je kompletno renoviraju, ali da zadrže fasadu i da urade sve što podrazumeva rekonstrukcija u skladu sa zahtevima Zavoda za zaštitu spomenika kulture. Posle toga bi komisija procenila radove I za taj iznos bi McDonald’s plaćao manju kiriju. Podrazumevalo je to da zaposle mlade ljude, a garantovali su i deset godina poslovanja. Javno mnjenje Kraljeva se usprotivilo!

Oni se povlače, Zadužbina potom ide na licitaciju, u godišnji zakup. Na licitacijama je pobeđivao zakupac koji je Zadužbinu držao do pre neki dan. Ja, koji sam prošao milion kafana i hotela, od najgorih udžerica do najboljih, veću SMRDUŠU od naše Zadužbine video, tj. osetio nisam. Rekao bih da su toalet čistili jedanput mesečno. Smrad užeglog ulja od girica sa sve giricama je zauzimao dobar deo raskrsnice oko Zadužbine, sa sve «mirisom» amonijaka iz gore pomenutog klozeta. I tako, više od deceniju!

E sad, zgrada Zadužbine, sama po sebi nije za to kriva, kao ni Savići. Tu dolazimo do nas, rođenih Kraljevcana, da ne bude zabune. Anđelko i Tatija Savić su sahranjeni na našem Starom groblju. Spomenik im se urušava. Mi, ne znamo da ga obnovimo. Našim dobrotvorima. Otud me i čudi ovolika histerija oko toga što sad dolazi apoteka... Pa šta? Nije kafana? Ne odgovara nam čisto, to je. Kada je sve čisto, ispali bismo seljaci kada pljunemo na trotoar ispred zadužbine. Na prljavom, smrdljivom tlu kojim gazimo osećamo se kao ,,kod kuće ". Ovako branimo, ne simbol zadužbinarstva (jer 95 odsto Kraljevčana i ne zna ko su bili naši zadužbinari), već svoju uskogrudost. Voleo bih da je samo deo ,,zabrinutih" i ,,čuvara duha Kraljeva " izašao ili barem pozaoi na proteste kod Bogavčevog zdanja, takođe zadužbine, koje je BIA zaposela devedesetih, da zatraže da se zgrada vrati omladini. Nego, nije nas bilo ni tad, još teže da će biti sad. Toliko o nama. Čuvarima zadužbina. Pih. Zadužbinari se u grobu okreću zbog nas.

*******

Priča o Zadužbini iz knjige Kraljevačke kafane autora Milana Matijevića:

U centru Kraljeva nalazi se stara kafana koju Kraljevčani nazivaju Zadužbina. Na čeonoj fasadi visoko iznad ulaznih vrata, nalazi se krupan natpis HOTEL ZADUŽBINA ANĐELKA SAVIĆA i supruge mu TATIJE sirotoj školskoj omladini i iznemoglim starcima i staricama varoši KRALJEVA.

Anđelko Savić je bio poznati kraljevački trgovac. Imao je veliku imovinu u Kraljevu i Kruševcu. Pored zemlje, imao je trgovačke radnje, pekaru i kafanu, koje je izdavao pod rentu. Posle prvog rata 1919. godine sa ženom se preselio za Beograd. Pred smrt je svoju imovinu zaveštao omladini i starima. Među zaostavštinom Anđelka Savića nalazi se kafana Zadužbina.

Zadužbina se nalazi u centru Kraljeva, i za nju su vezani mnogi događaji iz prošlosti varoši. Anđelko Savić je kupio gostionicu Bosna 1916. god. od Angeline, udove Dušana Pribakovića, kafedžije iz Kraljeva. Po preseljenju za Beograd, Anđelko je kafanu izdavao u zakup kraljevačkim kafedžijama. Testamentom iz 1924. godine zaveštao je kafanu sirotoj školskoj omladini i iznemoglim starcima i staricama i tražio da se ostvareni prihodi od kafane i celokupnog imanja dele u humanitarne svrhe. Tada je nadzidao fasadu i promenio naziv kafani. Među zaveštanom imovinom Anđelka Savića kafana je bila najveći objekat, površine 180 kvadratnih metara. U sklopu zgrade pored kafane bile su dve trgovačke radnje. Jedna radnja je kasnije prepravljena za pekaru sa pomoćnim prostorijama. U sastavu kafane bio je prostor za kujnu, pet soba za prenoćište i jedna porodična soba. Ispod kafane nalazio se veliki podrum pića, a u dvorištu štala za odmor tovarne i zaprežne stoke. Kasnije su prostorije prepravljene pa je Zadužbina radila samo kao kafana…

Anđelko Savić je umro 30. oktobra 1924. godine u Beogradu. Iza sebe je ostavio suprugu Tatiju da prema testamentu uživa imanje do njene smrti. Tatija se preselila uoči 1936. godine u Kraljevo i prenela kosti svoga supruga Anđelka u novosagrađenu grobnicu na kraljevačkom groblju. Tatija je umrla u Kraljevu 1941. godine i sahranjena je u grobnici svoga muža.

Kafanu Zadužbina držali su najduže pod zakup poznate kraljevačke kafedžije, Đorđe Dimitrijević – Cincar i Stanko Nikolić. Đorđe Dimitrijević – Cincar je držao kafanu do 1921. godine u Vrbi. Početkom 1922. godine prelazi u Kraljevo i uzima Zadužbinu u zakup od Anđelka Savića i sa njom radi od 1922. do 1932. godine.

Posle Đorđa Dimitrijevića kafanu 15. maja 1932. godine preuzima Stanko (Jeftimija) Nikolić, kafedžija iz Vrbe. Prema ugovoru koji su potpisali godišnja zakupnina od 1. maja 1932. do 1. maja 1933. godine iznosila je 54.000 dinara. U ugovoru je između ostalog predviđeno da zakupac Stanko Nikolić dužan sve opravke učiniti o some trošku, kao i zgradu sa svim sporednim prostorijama održavati u redu, ovaj zakup ne može na drugoga prenositi kao i to, da je dužan u ovome lokalu isključivo točiti Sarajevsko pivo.

Stanko je imao uspešnu kafedžijsku praksu u kafani svoga oca. Stankov otac Jeftimije je od 1910. godine držao kafanu u Vrbi. Jeftimije je sina Stanka dao na pinterski zanat. Pošto je ocu često pomagao, Stanko je zavoleo da radi u kafani i tako nastavio ugostiteljsku delatnost svog oca u Kraljevu. Zadužbinu je preuzeo od Đorđa Cincara sa kojim je njegov otac bio dobar prijatelj. Ugovor o kiriji Stanko je potpisao sa Milanom Jovičićem, kome je Tatija dala punomoćje da je zastupa u vođenju imanja.

Pored ugostiteljske delatnosti Stanko je bio drvarski trgovac. Izvozio je građu za Grčku i Englesku zajedno sa Bunjakom iz Ribnice. U sastavu kafane, u avliji, bila je štala u koju je moglo da se smesti do 25 grla zaprežne i tovarne stoke. Sam Stanko je držao svoje konje koje je prezao u čeze i zaprežna kola. Stanko je Zadužbinu držao do 1941. godine i uredno plaćao zakup Tatiji Savić, tj. njenom zastupniku Milanu Jovičiću, trgovcu i hotelijeru iz Kraljeva. On je preuzimao novac za kiriju od Stanka i slao ga Tatiji za Beograd, što mu je ona pismeno potvrđivala. Kasnije je Stanko sam nosio kiriju za Beograd Tatiji sve dok se ona nije doselila u Kraljevo 1936. godine.

Stanka su 1942. godine uhapsili Nemci i sa grupom Kraljevčana internirali na Banjicu, a zatim je prebačen u Grčku. Krajem 1943. godine vraćen je kao težak bolesnik u Beograd i zatvoren u logor na Sajmištu. Sa Sajmišta je pobegao nakon savezničkog bombardovanja 1944. godine.

Posle oslobođenja, od 1944. godine Zadužbina ulazi u sastav Radničko-službeničke zadruge, u okviru koje radila kao menza. Od 1. januara 1947. godine Zadužbinu preuzima pod zakup novoformirano Narodno ugostiteljsko preduzeće Stolovi iz Kraljeva. U vreme formiranja Ugostiteljskog preduzeća Stolovi još je postojala Zadužbina Anđelka Savića, što potvrđuje ugovor od 13. novembra 1947. godine koji je za zakupca potpisao Milan Pribaković , direktor Ugostiteljskog preduzeća. Za Zadužbinu Anđelka Savića ovaj ugovor je potpisao M. Lazarević sekretar fonda. U Ugovoru se navodi da zakup teče od 1. januara 1947. godine i da se zakupljeno imanje sastoji od jedne kafane zvane Zadužbina, jednog dućančeta u Anđelka Savića ulici, tri kafanske sobe, kuhinja, podrum špajz i štala. Godišnja zakupnina prema ovom ugovoru iznosila je 27.000 dinara. Kafanu Zadužbina pod zakup drži neprekidno kraljevačko ugostiteljstvo.

Fond Anđelka Savića prema zaveštanju počeo je da funkcioniše 1941. godine, posle smrti Tatije, žene Anđelkove. Fond je praktično delovao u uslovima okupacije i neposredno posle oslobođenja sve do 6 oktobra 1948. godine kada je rešenjem Drugog sreskog suda za grad Beograd kao ostavinskog suda u vezi zaostavštine Anđelka Savića doneto Rešenje Posl.br. 0.266/48 god. Kojim se oglašava za naslednika na osnovu testamenta pok. Anđelka Savića , – Gradski narodni odbor u Kraljevu. Ovim rešenjem naslednik je odgovoran za isplatu dugova pok. Anđelka Savića u visini nasleđene imovine kao i za isplatu poreza na nasleđe i paušala koji nije plaćen, ukoliko Gradski odbor nije oslobođen plaćanja ove takse.

Usled izvršene reorganizacije Zadužbina od 1954. do 1956. godine posluje kao samostalna ugostiteljska radnja. Od 1. juna 1956. godine Zadužbina ulazi u sastav novoformiranog Ugostiteljskog preduzeća Srbija… Ugostiteljskom preduzeću iz Kraljeva kafanu Zadužbina u zakup je prvo izdavala Opština, a kasnije Stambeni odsek opštine, zatim Stambeno preduzeće Kraljevo. Zadužbina je više puta preuređivana i pregrađivana. Deo kafane je pregrađen i tu je bilo smešteno zanatsko preduzeće 7. juli, kasnije Zaštita rada, koja je proizvodila higijensko – zaštitnu kožnu opremu, rukavice, kecelje i drugo…