نگاهی به ترانه‌های ماندگار جمشید ارجمند منتقد فقید سینمای ایران

در حالی که طی یکی دو هفته اخیر چند چهره سینمایی دارفانی را وداع گفته بودند، جمشید ارجمند یکی از قدیمی‌ترین منتقدان فیلم سینمای ایران هم به جمع از دست رفتگان پیوست تا اندوه اهالی سینما برای از دست دادن بزرگانش همچنان ادامه داشته باشد.
این نویسنده و منتقد سرشناس از دهه ٣٠ فعالیت نوشتاری‌اش را آغاز کرد و در مجله ستاره سینما و سایر مجلات نقد فیلم، به انتشار نقد، مقاله و ترجمه مشغول بود. او یکی از مهم ترین منتقدان فیلم دوره خودش بود، دوره‌ای که چهره‌های دیگری چون پرویز دوایی هم محصول همان دوره‌اند. او نزدیک به بیست کتاب مهم را از زبان فرانسه به فارسی ترجمه کرده و در زمینه ویرایش هم فعالیت داشته است. دوره دوجلدی درباره چند سینماگر، درباره سینما، فیلم‌‌ساختن، سینماگر، دستور خط و نگارش، دست‌نامه‌ شیوه نگارش، گربه روی شیروانی داغ و ۲۱ فیلم- قصه از مهم‌ترین آثار تالیفی جمشید ارجمند هستند.
شايد كمتر كسى بداند كه وى سُراینده ترانه های مشهوری چون «دامن کشان»، «ساری گلین» و «دلم را بی خبر می بری» بوده است.در طی این روز ها از نوشته‌ها و ترجمه‌های سینمایی وی بسیار یادشده است، و کمتر به ترانه های جاودانه او اشاره‌ای شده است. به همین بهانه تصمیم گرفتیم نیم‌نگاهی به این ترانه های ماندگار که بی‌هیچ گفتگویی خط برگردان حافظه جمعی بسیاری از ماست بیندازیم.

پس‌ازآنکه آذری‌زبان ها قطعه عروس زرد (ساری گلین) را زمزمه می‌کردند و دلشان می‌رفت برای آن ملودی محزون و لطیف، برای اولین بار یک آهنگساز ارمنی به نام خاچاطور آگدیسیان آن را دوباره برای ویگن تنظیم کرد تا این خواننده ارمنی آن را به دو زبان فارسی و ارمنی بازخوانی کند. قطعه در آواز بیات اصفهان بود و تنظیم درخشان آگدیسیان آن را قطعه شنیدنی کرد تا مردم آن را در برنامه «یک شاخه گل-شماره ۲۷۷» بشنوند؛ اما حال و هوای «ساری گلین» با ترانه ای بی نظیر به زبان فارسی سبب شد تا ملودی «عروس زرد» زمزمه فارسی‌زبانان شود.
«دامن‌کشان» ترانه ای بود که استادانه برای این ملودی خاص ساخته شد و جمشید ارجمند جوان که منتقد سینما و بود مترجم؛ نشان داد که در ترانه‌سرایی هم تبحر خاصی دارد و ریتم و وزن را به‌خوبی می‌شناسد. ترانه «ساری گلین» یا «دامن‌کشان» آنقدر کلام فارسی قدرتمندی داشت که بسیاری همچنان فکر می‌کنند این شعر، یک شعر قدیمی است و سینه به سینه نقل‌شده غافل از اینکه شاعر محجوبش چندی پیش از میان ما پر کشیده است.
جمشید ارجمند هیچ‌گاه در کار ترانه‌سرایی مدعی نشد و در برابر بازخوانی‌های ترانه اش فروتنانه سکوت کرد. «دامن‌کشان» توسط استاد علیزاده در «به تماشا آبهای سپید»، علی زندوکیلی در «یادی به رنگ امروز» و دنگ شو در «شیراز چهل ساله» بازخوانی شد و از این میان تنها علی زندوکیلی به نام ترانه‌سرا اشاره‌کرده است. البته استاد علیزاده قطعه ساری گلین را در آلبوم «عشقیم گل» اجرا کرده اند با این تفاوت که بخش فارسی با ترانه دیگری از سیروس جمالی همراه شده است.

اما جمشید ارجمند دو ترانه دیگر دارد که اگرچه شهرت «دامن‌کشان» را ندارند اما ترانه بسیار عاشقانه و زیبایی هستند. هر دو ترانه در برنامه‌های مختلف «یک شاخه گل» و «گل‌های صحرایی» اجراشده‌اند.
«دلم را بی خبر می‌بری» با تنظیم استاد جواد معروفی و بر اساس ملودی بومی تاکستانی ساخته‌شده است و بانو الهه آن را اجرا نموده اند. ترانه عاشقانه این قطعه از جمشید ارجمند است. «بستر گلها» ترانه دیگری از جمشید ارجمند است که این قطعه را استاد حبیب اله بدیعی در آواز افشاری ساخته و استاد کوروس سرهنگ زاده آواز آن را خوانده است. این تصنیف در برنامه گلهای صحرایی شماره ۴۱ اجراشده است.

برنامه‌های «یک شاخه گل» و «گلهای صحرایی» از مجموعه بزرگ برنامه رادیویی «گلها» هستند که به همت داود پیرنیا از سال ۱۳۳۵ تا ۱۳۵۷ از رادیو ملی ایران پخش شد. این برنامه‌ها که حدود ۸۵۰ ساعت موسیقی و دکلمه شعر را شامل می‌شود، اتفاق بزرگ و نادری در فرهنگ ایران به شمار می‌آمد و شاید به اعتباری اولین برنامه منسجم رادیو به‌حساب آید.
هیچ بعید به نظر می‌رسد که زنده یاد جمشید ارجمند بیش از این سه اثر در حوزه ترانه داشته باشد. در سالهایی که آثار وی ساخته‌شده، تصانیف زیادی وجود دارد که ترانه‌سرای آن‌ها مشخص نیست و بانام های مستعار، شناسنامه این تصانیف تکمیل‌شده است. جمشید ارجمند، گاهی با تخلص «ارجمند تهرانی» نیز ترانه گفته است و یا درجایی دیدم که ترانه ایشان به نام مستعار «کاوه» ثبت‌شده است.
به‌هرروی که از دست دادن یکی از قدیمی ترین منتقدان و مترجمان سینما به قدر کفایت جانکاه است و دانستن این نکته که ایشان خالق دست کم یکی از ماندگارترین ترانه های موسیقی ایران است، این غم را دوچندان می‌کند. یادش گرامی.