Koning Filip laat in zijn ziel kijken in unieke documentaire: "Hij geeft zich helemaal bloot"

De grootste kracht van de documentaire “Filip, een jaar met de koning der Belgen” is dat we koning Filip zelf horen vertellen. Ongeremd, over de meest persoonlijke dingen van zijn leven. Niet omdat hij een interview geeft, wel via de gesprekken die hij had met regisseur Nicolas Delvaulx, die de documentaire mocht maken naar aanleiding van 10 jaar koningschap.

Zowat anderhalf jaar mocht Delvaulx onze vorst volgen met de camera. Omdat hij ook de mens achter het staatshoofd wou onthullen, kon hij ook tien keer praten met de koning, gedurende ongeveer twee uur, tijdens persoonlijke ontmoetingen.

“Eerst mocht ik alleen filmen wat de andere pers mocht filmen”, vertelt regisseur Nicolas Delvaulx. “Tot ik heb gezegd dat ik niet iets persoonlijkers kan maken, als ik niet een dialoog kan hebben met de koning. En dan hebben we veel momenten met zijn tweeën gehad.”

Die gesprekken dienden als achtergrond, om Delvaulx inzicht te geven in wie onze koning echt is. Hij mocht ze met zijn telefoon opnemen, als geheugensteuntje, maar ze waren niet bedoeld om gebruikt te worden. “Maar terwijl ik naar de opnames ervan luisterde, zei ik tegen mezelf, wie kan beter over de koning praten dan hijzelf? Met die emotie? Ik vond het ook modern om het zo te doen. En dus heb ik gevraagd of ik de opnames mocht gebruiken.”

“De koning zei eerst nee. In principe mag dat niet. En dan heb ik een montage gemaakt met zijn stem eronder, en die getoond, en dan ging hij akkoord. Uitzonderlijk, omdat het was voor zijn tienjarig koningschap. En ik denk dat dat de film zijn kracht geeft.”

En zo horen we de koning openhartig vertellen over zijn jeugd: “De zekerheid die ik had, was dat ik mezelf nooit zou laten gaan,” vertelt koning Filip. “Ik besefte ook dat het leven niet gemakkelijk was, al heel snel. De blik van de mensen was niet evident, oordelend, op school en zo, dat was hard. Ik was anders, een beetje verschillend.”

“Ik was de eerste in de geschiedenis van de monarchie die naar een normale school ging. De generatie ervoor was een beetje maatwerk, met leerkrachten die thuis kwamen. Dat heb ik niet gekend. Of ik vrede had met mijn lot? Ik keek veel rond, observeerde, maar erg sociaal was ik niet. In die periode was ik niet beschikbaar, of open. Dat is pas veel later gekomen. Eigenlijk maar op het moment dat ik koning geworden ben. Dat is nog geen tien jaar geleden.”

“Ik ben niet het type dat revolteert. Ik heb het eerder geïnternaliseerd, geprobeerd te zien hoe ik mijn eigen wereld kon opbouwen. Ze hebben me een ‘kapitaal’ gegeven, en ik heb gezegd, 'wat ga ik ermee doen?'”

Net omdat de gesprekken niet bedoeld waren om te gebruiken, horen we de koning zo ongeremd, en leren we hem echt kennen. “We horen hoe hij is”, vertelt Delvaulx. “Dat is de kracht van de film. Er is een oprechtheid. Bijzonder is dat ik alle vragen mocht stellen die ik wilde. Er was geen censuur, geen 'oh nee, dat niet'. Ik kon de rauwe waarheid vastleggen.”

De gesprekken met Delvaulx vormen de rode draad in deze historische documentaire. We leren erdoor hoe de koning der Belgen zijn ambt ziet, zijn rol. “Ik denk dat hij zelf ook aangevoeld heeft dat het anders mocht zijn dan wat mensen gewoon waren,” legt Delvaulx uit. “Als je bijvoorbeeld naar het filmpje kijkt met de Rode Duivels, daar zie je ook al van dat het anders was.”

De voorwaarde van de koning om zijn stem te gebruiken, was wel dat de koning ook in het Nederlands zou spreken. De gesprekken waren in het Frans, want Delvaulx is Franstalig, maar de koning heeft een deel van zijn gesprekken overgedaan in het Nederlands. “Dat ik niet genoeg Nederlands ken, daar had ik grote spijt van,” vertelt Delvaulx. “Maar de koning en zijn medewerkers hebben uit de originele gesprekken de fragmenten gekozen die hij in het Nederlands wou doen. Soms heeft hij ook iets toegevoegd, wat hij belangrijk vond om erbij te zeggen.”

In die nieuwe opnames, die wél bedoeld waren om gebruikt te worden, klinkt de koning iets minder spontaan, en meer bedachtzaam. We voelen dat hij meer spreekt vanuit het hoofd, en minder vanuit de buik en het hart. Al zijn er ook passages die wel aanvoelen als een echt gesprek. In elk geval ontdekken we doorheen heel de film een zekere empathie bij hem.

“Volgens mij is iedereen gevoelig,” vertelt koning Filip. “Elk mens gaat door moeilijke periodes, is gekwetst geweest, door anderen, door het leven, maar veel mensen steken hun gevoeligheid weg. Belangrijk is om niet te denken dat men alleen is. Ik denk dat als men weet dat wij allemaal ergens gekwetst zijn, dan kan men zijn eigen problemen relativeren en ook zijn eigen problemen gebruiken om de anderen te begrijpen en te helpen.”

“Ik had het gevoel toen ik de eed aflegde, dat er iets klikte. Ik denk dat de mensen iets meer begrepen wie ik was. Dat was voor mij... Oef... Omdat ik toen mezelf kon zijn.”

“Ik bewonder de manier waarop mijn echtgenote met mensen omgaat, ik heb enorm veel steun aan haar.  Er is ook iets dat wij gemeenschappelijk hebben in onze familie, als we onder elkaar zijn, we lachen veel. We hebben humor, en dat is voor ons belangrijk.”

Het meest emotionele moment dat regisseur Delvaulx heeft kunnen filmen, was toen de koning de Oekraïense president Zelenski ontmoette. De hele dag was de spanning voelbaar. Het gebied rond het Koninklijk Paleis was afgesloten en stond onder strenge beveiliging. Toen president Zelenski verscheen, had iedereen sterk het gevoel de geschiedenis “aan te raken”.

“Het is natuurlijk indrukwekkend als u weet wat daar allemaal gebeurt”, vertelt koning Filip daarover. “En als u dan president Zelenski ziet aankomen met zijn adviseurs, in gevechtskledij, en met legerschoenen aan, dat maakt het meteen heel tastbaar. Alles wat daar gebeurt, in Oekraïne, komt plots heel dichtbij.”

De ontmoeting met Zelenski heeft een uur geduurd. Toen hij vertrok, leek de koning oprecht ontroerd. “Het is confronterend”, vertelt de koning, “maar het toont toch aan hoe belangrijk het is om rechtstreeks contact te hebben, om bepaalde zaken te kunnen aanvoelen. Niets overtreft een menselijk contact. Het is altijd sterker.”

Regisseur Delvaulx vindt de empathie van de koning kenmerkend voor hoe hij zijn rol ziet, en wat hij kan bijdragen in een tijd waarin vaak ontmenselijkt wordt. “Ik vind mijn film interessant omdat hij nieuw is. Hij is historisch, omdat er in de geschiedenis van ons land nooit een soeverein zich op deze manier heeft blootgegeven.”

“Het meest trots ben ik dat ik de meest menselijke kant van de koning heb laten zien. Het is belangrijk om te laten zien wat hem drijft. Ik heb beseft dat hij iemand is die veel over zijn rol heeft nagedacht. We hebben het gehad over de zin van het leven, over de betekenis van alles, over de dood, over de liefde. Het is waar dat hij een filosoof-koning is.”

Doordat de koning zich zo blootgeeft, stelt hij zich ook kwetsbaar op, iets wat nog geen enkele koning heeft gedaan voor hem. Zelf heeft de koning de definitieve film nog niet gezien, maar Delvaulx heeft hem wel een voorlopige versie getoond.

“Hij stelde veel vragen”, zegt Delvaulx. “Hij vroeg, gaat het niet te ver, is dit het juiste moment? En tegelijk vond hij de film heel goed gemaakt, hij heeft me ermee gefeliciteerd. Het is moeilijk voor hem denk ik, omdat je moet durven. Er zijn weinig koningen of staatshoofden die zoiets durven. De film toont de mens achter de koning, en dat raakt mensen, het is goed om dat te doen. Dat beseft hij ook, denk ik. Hij heeft de sprong gewaagd, en daarvoor moeten we hem ook bedanken.”

Regisseur Delvaulx was een bekende voor de koninklijke familie en had van bij het begin het vertrouwen van de koning. Hij maakte eerder de historische documentaire over koningin Paola “Paola, côté jardin”, waarbij de oud-koningin, en ook oud-koning Albert, openhartig voor de camera vertellen over hun leven en de moeilijkheden in hun huwelijk, en de fouten die ze gemaakt hebben.

Bijzonder daarin was ook dat hun kinderen, zowel koning Filip als prinses Astrid en prins Laurent, vertellen over hun ongelukkige jeugd en hun ouders.

“Toen de film over koningin Paola klaar was, had ze me uitgenodigd in Belvédère om een ​​hapje te eten en om de film aan de familie te laten zien,” vertelt Delvaulx. “Erna was iedereen plots een beetje overmand door emoties en gebeurde er iets magisch. De koning begon een stukje piano te spelen.”

Dat moment zien we in de trailer voor deze documentaire “Filip, een jaar met de koning der Belgen”. In die magische sfeer heeft Delvaulx gevraagd of hij ook een film mocht maken over de koning, die net als bij koningin Paola inzicht zou geven in wie hij werkelijk is, in de aanloop naar de tiende verjaardag van zijn koningschap.

Delvaulx heeft al heel wat koninklijke documentaires op zijn palmares. Zo heeft hij ook documentaires gemaakt over onder meer koningin Elisabeth, koning Albert I, prins Leopold I, prinses Liliane en prins Alexander.

Regisseur Delvaulx had gevraagd om de koning één jaar te volgen met de camera. Uiteindelijk bleven de deuren rond de koning anderhalf jaar open voor zijn lens, en heeft hij twee jaar aan de documentaire gewerkt, vanaf de dag dat hij de koning vroeg om hem te volgen, tot de laatste dag van het filmen.

“De stress in dit project is enorm,” vertelt Delvaulx. “In het begin zat ik erg opgesloten. We kregen vijf minuten om hetzelfde beeld te maken als de andere camera’s. In het begin was ik erg bang. Ik zei tegen mezelf dat ik moest toegeven dat in die omstandigheden het niet zou lukken om een ander beeld te tonen van de koning. Ik dacht zelfs aan opgeven.”

“Ik heb toch volgehouden, heb het tijd gegeven. Maar het was moeilijk. Maar door de gesprekken had ik het gevoel dat er iets was om te laten zien. Dat het de moeite was om te blijven vechten. Ik denk dat veel mensen zich diep van binnen afvragen wat de drijfveer is van de koning. Ik hoop dat ze hem door mijn film anders gaan bekijken. Meer als mens.”

“Ik heb de koning echt ontdekt,” besluit Delvaulx. “Hij is iemand die moeilijkheden heeft overwonnen, en daar een menselijkheid aan overgehouden die vrij uniek is. Het is zoals de koning zegt: we hebben in het begin allemaal ‘kapitaal’ en we moeten zien wat we ermee doen. En ook al is het een verplichting, ook al wordt er niet voor gekozen, we moeten er iets positiefs van maken. En ik denk dat dat de boodschap van de film is.”

De documentaire “Filip, een jaar met de koning der Belgen” toont de mens achter de koning. U kan ze volledig bekijken volgende week maandag 18 december, op VRT 1 en VRT MAX. Het is een coproductie met RTBF (hun uitzending is op 15 december).