Харватыя

Харватыя Republika Hrvatska
(Сьцяг) (Герб)
Дзяржаўны гімн «Lijepa naša domovino»
Афіцыйная мова	харвацкая
Сталіца	Загрэб
Найбуйнейшы горад	Загрэб
Форма кіраваньня Прэзыдэнт Прэм’ер-міністар	парлямэнцкая рэспубліка Калінда Грабар-Кітаравіч Зоран Міланавіч
Плошча  • агульная  • адсотак вады	126-е месца ў сьвеце 56 594 км² 1,09%
Насельніцтва  • агульнае (2011)  • шчыльнасьць	128-е месца ў сьвеце 4 284 889 75,8/км²
СУП  • агульны (2011)  • на душу насельніцтва	67-е месца ў сьвеце $80,334 млрд $18 191
Валюта	куна (HRK)
Часавы пас  • улетку	CET (UTC+1) СEST (UTC+2)
Незалежнасьць ад Югаславіі	25 чэрвеня 1991
Аўтамабільны знак	HR
Дамэн верхняга ўзроўню	.hr
Тэлефонны код	+385

Рэспу́бліка Харва́тыя альбо Харва́тыя (па-харвацку: Republika Hrvatska) — краіна на паўднёвым усходзе Эўропы. Мяжуе з Славеніяй і Вугоршчынай на поўначы, Сэрбіяй, Чарнагорыяй ды Босьніяй і Герцагавінай на ўсходзе. На захадзе мае выхад да Адрыятычнага мора. З 2009 году Харватыя ўваходзіць у НАТО, а 1 ліпеня 2013 яна стала 28–й краінай Эўрапейскага Зьвязу.

Гісторыя

Асноўны артыкул: Гісторыя Харватыі

Славянскія плямёны харватаў, што далі пачатак харвацкай нацыі, мігравалі да ўсходняга ўзьбярэжжа Адрыятычнага мора ў VII стагодзьдзі. Неўзабаве Харвацкае каралеўства стала адной з наймацнейшых дзяржаваў рэгіёну, але ў 1102 годзе ў выніку дынастычнага крызысу краіна трапіла ў залежнасьць ад Вугорскага Каралеўства. У сярэдзіне XV стагодзьдзя вугорскі ўплыў на поўначы краіны зьмяніўся турэцкім, у той час як Далмацыя трапіла пад кантроль Вэнэцыі. Пры гэтым Дуброўніцкая рэспубліка заставалася ў асноўным незалежнай.

У 1526 годзе Харватыя ўклала зьвяз з імпэрыяй Габсбургаў дзеля процідзеяньня асманскай экспансіі.

У пэрыяд з 1797 да 1815 году Істрыя, Далмацыя і Дуброўнік увайшлі ў склад Аўстра-Вугоршчыны. Пасьля Першай сусьветнай вайны ў 1918 годзе Харватыя ўвайшла ў склад Каралеўства сэрбаў, харватаў і славенцаў, дарма што Істрыя, Рыека і Задар знаходзіліся пад уладай Італіі. У 1929 годзе дзяржава была пераназваная ў Каралеўства Югаславія. Падчас Другой сусьветнай вайны пад кіраўніцтвам Антэ Павэліча была створаная пранямецкая Незалежная Дзяржава Харватыя (усташы). Пад націскам камуністычна настроеных партызанскіх аддзелаў Ёсіпа Броза Ціта рэжым Павэліча быў зрынуты і ўтвораная Сацыялістычная Фэдэрацыйная Рэспубліка Югаславія, або СФРЮ, у склад якой увайшлі шэсьць фэдэрацыйных рэспублік: Сэрбія, Харватыя, Славенія, Македонія, Чарнагорыя і Босьнія і Герцагавіна. У 1991 годзе Харватыя абвесьціла незалежнасьць, прызнаную міжнароднай супольнасьцю ў 1991—1992 гадах, пачалася вайна за незалежнасьць, якая доўжылася да канца 1995 году. Абвяшчэньне незалежнасьці Харватыяй і Славеніяй сталася пачаткам распаду СФРЮ. Канчаткова цэласнасьць краіны была адноўленая ў 1998 годзе. Першым прэзыдэнтам новай незалежнай Харватыі быў Франьё Туджман. У 2013 г. адбыўся рэфэндум аб пажыцьцёвым шлюбе мужчыны і жанчыны.

Насельніцтва

Насельніцтва краіны налічвае каля 4,3 млн чалавек, зь які харваты складаюць 90%, сэрбы — 5%, астатнія — басьнійцы, вугорцы, славенцы, чэхі. 88% насельніцтва — каталікі, 4% — праваслаўныя. Афіцыйная мова — харвацкая.

Палітыка

Кіраўнік краіны — прэзыдэнт. Заканадаўчую ўладу прадстаўляе аднапалатны парлямэнт — Сабор.

У адміністрацыйным сэнсе тэрыторыя краіны складаецца з 20 жупаніяў і сталічнай акругі.

Жупанія	Сталіца	Плошча (км²)	Насельніцтва
Белавар-Білагора	Белавар	2652	119,743
Брод-Пасавіна	Славонскі Брод	2043	158,559
Дуброўнік-Нерэтва	Дуброўнік	1783	122,783
Істрыя	Пазін	2820	208,440
Карловац‎	Карловац‎	3622	128,749
Капрыўніца-Кружэўцы	Капрыўніца	1746	115,582
Крапіна-Загор’е	Крапіна	1224	133,064
Ліка-Сенж	Госьпіч	5350	51,022
Медымур’е	Чакавец	730	114,414
Асіек-Баранья	Асіек	4152	304,899
Пажэга-Славонія	Пажэга	1845	78,031
Прымор’е-Горскі Котар	Рыека	3582	296,123
Шыбэнік-Кнін	Шыбэнік	2939	109,320
Сісак-Маславіна	Сісак	4463	172,977
Спліт-Далмацыя	Спліт	4534	455,242
Вараждзін	Вараждзін	1261	176,046
Віравіціца-Падравіна	Віравіціца	2068	84,586
Вукавар-Сырмія	Вукавар	2448	180,117
Задарская жупанія	Задар	3642	170,398
Загрэбская жупанія	Загрэб	3078	317,642
Загрэб (сталічная акруга)	Загрэб	641	792,875

Геаграфія

Тэрыторыя краіны мае мае выгнутую канфігурацыю. Адзін з бакоў, утвараемы рэкамі Мура, Драва і Дунай на поўначы і Сава на поўдні, цягнецца на ўсход да Сэрбіі. Другі бок, абмежаваны Адрыятычным морам і заходнімі хрэбтамі Дынарскіх Альпаў, цягнецца па поўдзень да Каторскай бухты.

Тапаграфічная мапа Харватыі

Славонія – раўнінная тэрыторыя паміж рэкамі Драва, Дунай і Сава (зьяўляецца часткай Сярэднедунайскай нізіны). На паўднёвы-захад ад яе разьмешчаны горны ланцуг выпняковых Дынарскіх Альпаў, выцягнутая ўздоўж узьбярэжжа Адрыятычнага мора: самая высокая кропка – гара Цынцар (2 085 м). У Істрыі так сама пераважае раўнінны рэльеф. Здараюцца землятрусы. Берагавая лінія Адрыятычнага мора значна парэзаная. Уздоўж берага шмат скалістых выспак. (усяго каля 1 185).

У Славоніі і Малай Харватыі ўмерана-кантынэнтальны клімат зь цёплым летам (+20°С — +23°С) і прахалоднай зімой (-1°С — +3°С); у Далмацыі і Істрыі — міжземнаморскі субтрапічны клімат зь цёплым, амаль без дажджоў летам (+25°С) і мяккай даждлівай зімой (+8°С). У зімку пераважае халодны паўночна-ўсходні вецер «бура». У Дынарскіх Альпах клімат горны, з умераным цёплым летам, умерана халоднай зімой і шматлікімі ападкамі. На ўсходзе і поўначы выпадае 700—1000 мм, на Адрыятычным узьбярэжжы — 800—1500 мм ападкаў штогод. Галоўныя рэкі — Сава, Драва, Дунай і Купа. Самае вялікае возера — Вранска.

У паўночнай частцы краіны пераважаюць дубовыя і ліпавыя лясы; у Славоніі — лесастэпы і стэпы; на Адрыятычным узьбярэжжы і выспах — субтрапічная расьліннасьць; у гарах — дубова-грабавыя, букавыя і сасновыя лясы. Апрацоўваемыя землі займаюць каля 25% тэрыторыі краіны, пасьвішчы — 22%. У лясах жывуць воўкі, мядзьведзі, алені, казулі, дзікі, лісы, фазаны, дзікія качкі.

Эканоміка

Харватыя мае разьвітую рынкавую эканоміку. Зьвесткі Міжнароднага валютнага фонду сьведчаць пра тое, што СУП краіны склаў у 2011 годзе 80,3 млрд даляраў, ці 18 191 даляраў на чалавека. Агенцтва Эўрастат сьведчыць, што ў 2010 годзе ў Харватыі СУП на чалавека складае каля 61% ад сярэдняга значэньня па Эўрапейскім Зьвязе. Сярэдні заробак ў краіне склаў у ліпені 2012 году 5492 куны (912 даляраў) за месяц, а Міжнародная прафсаюзная арганізацыя ацэньвае беспрацоўе ў Харватыі на ўзроўні 9,1%.

У 2010 годзе большая частка эканомікі краіны складаецца з сэктара паслугаў (66%), прамысловасьць складае 27,2%, сельская гаспадарка — 6,8%. Прамысловасьць у асноўным прадстаўленая караблебудаўніцтвам, пераапрацоўкай ежы, фармацэўтыкай, інфармацыйнымі тэхналёгіямі, біяхіміяй і дрэваапрацоўкай. У 2010 годзе харвацкі экспарт склаў 64,9 млрд кунаў (8,65 млрд эўра), а імпарт 110,3 млрд кунаў (14,7 млрд эўра). Самым буйным зьнешнегандлёвы партнэрам краіны зьяўляецца Эўрапэйскі Зьвяз.

Прыватызацыя і разьвіцьцё эканомікі краіны пачалося з фармаваньня новага ўраду Харватыі, і канчаткам грамадзянскай вайны 1991 году. Наступствам вайны стала значнае разбурэньне інфраструктуры, асабліва турыстычнай галіны. У 1993 годзе, у параўнаньні з 1989 годам СУП краіны скараціўся на 40,5%. У наш час каля 40% валавага прыбытку Харватыі забясьпечваюць прадпрыемствы дзяржаўнай уласнасьці. Значнай праблемай застаецца карупцыйнасьць дзяржаўнай сыстэмы кіраваньня. У 2011 годзе Харватыя заняла 66 месца па ўзроўні карупцыі. Іншай буйной праблемай эканомікі краіны зьяўляецца буйныя зьнешнія запазычанасьці, якія складаюць больш за 34 млрд эўра ці 89,1% СУП краіны.

Глядзіце таксама

• Сьпіс харвацкіх літаратараў

Літаратура

• Аксёнова Л.А., Жидков М.П., Кайданова О.В., Конюшков Б.Д. Котляков В.М. Люри Д.И., Стрелецкий В.Н., Тархов В.А., Уткин А.И., Хропов А.Г. Страны мира. — М.: ОЛМА, 2009. — 320 с. — ISBN 978-5-373-02764-9

Вонкавыя спасылкі

 Харватыя — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў