Dania

Kongeriget Danmark Królestwo Danii
Flaga Danii Herb Danii
Dewiza: (duń.) Guds hjælp, Folkets kærlighed, Danmarks styrke (Boża pomoc, miłość Narodu, siła Danii)
Hymn: Der er et yndigt land – hymn państwowy (Jest taki piękny kraj) Kong Kristian – hymn królewski (Król Kristian)
Konstytucja	Konstytucja Danii
Język urzędowy	duński
Stolica	Kopenhaga
Ustrój polityczny	monarchia konstytucyjna
Typ państwa	demokracja parlamentarna
Głowa państwa	królowa Małgorzata II
Następca tronu	książę Fryderyk
Szef rządu	premier Lars Løkke Rasmussen
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	134. na świecie 43 098,31 km² 0,03%
Liczba ludności (2015)  • całkowita   • gęstość zaludnienia	110. na świecie 5 668 743 131 osób/km²
PKB (2014)  • całkowite   • na osobę	340,8 mld USD 60 564 USD
PKB (PSN) (2014)  • całkowite   • na osobę	249,5 mld USD 44 343 USD
Jednostka monetarna	1 korona duńska = 100 øre (DKK)
Wstąpienie do UE	1 stycznia 1973
Secesja (1918):	Królestwo Islandii
Religia dominująca	luteranizm
Strefa czasowa	UTC +1 – zima UTC +2 – lato
Kod ISO 3166	DK
Domena internetowa	.dk
Kod samochodowy	DK
Kod samolotowy	OY
Kod telefoniczny	+45
Terytoria zależne	Wyspy Owcze
Terytoria autonomiczne	Grenlandia

Dania, Królestwo Danii (duń. Kongeriget Danmark) – państwo położone w Europie Północnej (Skandynawia), najmniejsze z państw nordyckich. W jej skład wchodzą też formalnie Grenlandia oraz Wyspy Owcze, które posiadając szeroką autonomię tworzą z kontynentalną Danią Wspólnotowe Królestwo Danii (Rigsfællesskabet). Dania graniczy od południa z Niemcami, zaś przez cieśninę Sund sąsiaduje ze Szwecją.

Polityka

Ustrój polityczny

Dania jest monarchią konstytucyjną – głową państwa jest królowa Małgorzata II. Władzę ustawodawczą sprawuje jednoizbowy parlament noszący nazwę Folketing (179 deputowanych) wybierany na 4-letnią kadencję.

Dania jest najstarszą europejską monarchią z zachowaną ciągłością dziedzicznej władzy monarszej. Obecnie na tronie duńskim zasiada królowa Małgorzata II, córka Fryderyka IX i królowej Ingrid, z dynastii oldenburskiej, linii Sonderburg-Glücksburg, zamężna z księciem Henrykiem. Następcą tronu jest starszy syn królowej, książę Fryderyk. Dania jest monarchią konstytucyjną od 5 czerwca 1849 roku.

Dziedziczenie tronu

Według Aktu o sukcesji z 4 czerwca 2009 r. tron po zmarłej monarchini obejmuje najstarszy potomek. Przy braku potomka tron przechodzi na najstarszego brata lub siostrę. Jeżeli rodzeństwo zmarłego władcy nie żyje lub z innych powodów nie jest upoważnione do objęcia tronu, tron obejmuje najbliższa pokrewieństwem linia boczna panującej dynastii, lecz z ograniczeniem do potomków króla Chrystiana X. Brak możliwości zastosowania tych zasad prowadzi do elekcji nowego króla lub królowej przez parlament. Na tronie mogą zasiąść tylko spadkobiercy z legalnych związków małżeńskich i jeśli należą do Kościoła Ewangelicko-Luterańskiego. Związek małżeński króla musi zostać zaakceptowany przez Folketing, a małżeństwa zawarte przez pretendentów do tronu wymagają zgody królowej na forum Rady Państwowej. Tuż po wstąpieniu na tron monarcha lub monarchini składa przyrzeczenie na piśmie, że będzie przestrzegać postanowień konstytucji.

System partyjny

Obecny system partyjny Danii jest systemem wielopartyjnym. Liczba partii reprezentowanych w parlamencie kształtuje się zwykle w granicach 8-10. Wśród ugrupowań socjalistycznych dominuje Partia Socjaldemokratyczna. Inne lewicowe ugrupowania to m.in. Socjalistyczna Partia Ludowa oraz Partia Jedności, „Związek Czerwono-Zielonych”. Rola łącznika pomiędzy centrum a prawicą przypada Partii Radykalno-Liberalnej. Innego rodzaju partią liberalną jest Duńska Partia Liberalna – „Venstre”. Coraz większe poparcie wyborców uzyskuje nacjonalistyczna Duńska Partia Ludowa. Interesy niemieckiej mniejszości reprezentuje Partia Szlezwiku, o wyraźnie regionalnym zasięgu. Poza ww. występują również inne partie, np. Konserwatywna Partia Ludowa czy Sojusz Liberalny.

Historia systemu partyjnego

Do 1849 roku ustrój Danii był autokratyczny. Konstytucja tegoż samego roku przyznała swobody obywatelskie i obaliła strukturę dotychczasowych rządów, wprowadzając dwuizbowy parlament złożony z reprezentantów o określonym wieku (od 30. roku życia), wyłanianych w wyborach powszechnych. Pewna liczba ugrupowań pojawiła się w świeżo założonym parlamencie, Rigsdagu. Skrystalizowały się one do trzech grup głównych: Venstre (Lewica), Højre (Prawica) i Centrum.

1866 rok przyniósł nowelizację, w której izba wyższa (Landsting) złożona z przedstawicieli uprzywilejowanych właścicieli ziemskich zyskała pozycję dominującą. Stanowiło to czynnik zapalny walki politycznej, która oficjalnie dotycząca konfliktu bezpośrednio wybieranej izby, Folketingu, z mającym przewagę Landstingiem, była w rzeczywistości aspiracją Partii Lewicy (założonej i popieranej w większości przez rolników, ale po 1870 roku również robotników) dążącej do rozbicia monopolu władzy politycznej Partii Prawicy (składającej się z arystokracji, właścicieli ziemskich i wyższej klasy średniej).

W 1901, na skutek rosnącego niezadowolenia robotników, zrzeszających się w związki zawodowe, król Chrystian IX wezwał lewicę do utworzenia nowego gabinetu i od tego czasu akceptowano regułę, iż rząd powinien odzwierciedlać większość w Folketingu. W 1905 roku nastąpił rozłam w Partii Lewicy. Jej odłam stał się partią centrową. Radykalni-Liberałowie pragnęli współpracować z Socjaldemokratami. 1913: Obie partie otrzymują większość w Folketingu, Radykalno-Liberalny rząd kieruje Danią do czasu I wojny światowej. Nowa konstytucja przyjęta w 1915 roku zawierała warunek reprezentacji proporcjonalnej oraz prawo wyborcze dla wszystkich obywateli, zarówno mężczyzn, jak i kobiet, od 25. roku życia (zmiana w 1978 na 18. rok życia). W celu zmiany wizerunku, dawna Partia Prawicy przybrała nazwę Konserwatywnej. Od tego czasu ona i Umiarkowani Liberałowie (niegdyś Partia Lewicy), Radykalni-Liberałowie oraz Socjaldemokraci stanowili centrum duńskiej polityki. Socjaldemokraci krótko rządzili w 1924 i w 1929 r., w stowarzyszeniu z radykałami.

Podczas okupacji hitlerowskiej (1940-45), powstał rząd koalicyjny, utworzony przez główne partie polityczne, jednak wzrastający powszechny opór duński w stosunku do nazistów, skłonił ich do przejęcia władzy wykonawczej. Partie faszystowskie nigdy nie odnotowały nikłego nawet poparcia. Od wyzwolenia 1945 do 1957 roku, Danią kierował rząd mniejszościowy, ze zmiennym wpływem Socjaldemokratów z jednej strony i Umiarkowanych Liberałów oraz Konserwatystów z drugiej, w zależności, od tego, którą z dwu grup, poparła Partia Radykalno-Liberalna. W 1953 r., nowa konstytucja obaliła Landsting wprowadzając system jednoizbowy i powiększając liczbę deputowanych ze 151 do 179. Główne partie popierały działania ONZ i NATO, ponadto zacieśniając współpracę między krajami skandynawskimi.

Ów okres, kiedy najbardziej wpływowe partie otrzymywały łącznie w kolejnych wyborach mniej lub więcej 90 procent mandatów, był dla pozostałych pasmem porażek. Ciesząca się dotychczas nieznacznym poparciem Partia Komunistyczna, w 1957 roku nie weszła do parlamentu. Wcześniej odłączyła się od niej Partia Socjalistyczno-Ludowa. Pewną rolę odegrała również Partia Jednolitego Opodatkowania, opierająca się na zasadach Henry’ego George’a, będąc w koalicji rządowej 1957-1960. Industrializacja i rozwój sektora państwowego uczyniły partyjne podziały bardziej skomplikowanymi. Agresywna walka, radykalnej Partii Socjalistyczno-Ludowej, o wyborców lewicy przyczyniła się do destabilizacji w zachowaniach wyborczych, które nastąpiły w roku 1973.

Trzy nowe partie otrzymały mandaty, Chrześcijańsko-Ludowa, Centrum Demokraci oraz Partia Postępu (na skutek rozłamu, jaki nastąpił w 1995, wywodzi się z niej populistyczna Duńska Partia Ludowa) z liderem Mogensem Glistrupem, ekspertem podatkowym. Partia Postępu, założona na początku 1973 roku, forsowała zniesienie podatku dochodowego i stopniową likwidację biurokracji państwowej. Socjaldemokraci, obecni u władzy, ponieśli znaczną porażkę w tych wyborach. Ich przewodniczący, Anker Jorgensen, zrezygnował ze stanowiska premiera. W środku grudnia, Poul Hartling został zaprzysiężony jako premier liberalno-demokratycznego gabinetu.

Kiedy stało się jasne w grudniu 1974, że parlament nie akceptuje drastycznego antyinflacyjnego programu Hartlinga, wybory powszechne zostały zwołane ponownie i odbyły się w styczniu 1975. Liberałowie niemal podwoili swoją reprezentację w Folketingu. Jednakże, ponieważ większość nie socjalistycznych partii utraciła poparcie oraz dlatego, iż trzy z czterech lewicowych partii równocześnie zyskały parlamentarne mandaty, utracono stałą większość, zatem Hartling podał się do dymisji. Po kilku próbach, koalicja Hartlinga i Ankera Jorgensena, późniejszy sojusz Socjaldemokratów z pozostałymi socjalistami ukierunkowane partiami mniejszości w końcu odniosły sukces w tworzeniu nowego rządu. Jorgensen pozostał premierem dzięki wyborom w 1977, 1979 i 1981 roku. Jednakże we wrześniu 1982, rozbieżność zdań wobec planu Jorgensena, aby podnieść podatki, utworzyć nowe miejsca pracy, zwiększyć subwencje dla rolników i zmniejszyć deficyt budżetowy, była powodem rozwiązania rządu.

Koalicja czterech partii na czele z Poulem Schlüterem, pierwszym Konserwatywnym premierem od 1901 roku, przejęła wówczas władzę tworząc rząd mniejszościowy, a posiadając tylko 66 mandatów z 179. W 1984 roku parlament nie udzielił poparcia dla budżetu rządu Schlütera, który w konsekwencji domagał się nowych wyborów. Odbyły się one w styczniu 1984 i w rezultacie koalicja objęła 79 mandatów. Jednakże następne wybory wrześniowe 1987, przyniosły 70 mandatów koalicji. Wybory roku 1994, wyłoniły koalicję trzech silnych partii: Socjaldemokratów, Centrum Demokratów i Partii Radykalno-Liberalnej (otrzymali w sumie 76 mandatów). Liczba mandatów konserwatystów, głównej siły prawicowej, zmalała z 31 do 28, podczas gdy Partia Liberalna odczuła wzrost poparcia od 15,8% do 23,3% i tym samym stała się największą partią opozycyjną. Centrolewicowa koalicja przetrwała rozstanie z Centrum Demokratami, w 1996, którzy odrzucili propozycję Prezesa Rady Ministrów Poula Nyrupa Rasmussena, aby szukać poparcia dla budżetu po lewej stronie izby. Krucha koalicja dwóch partii przeżyła wiele kryzysów w roku 1997.

Wybory w 1998 odbyły się pod gwiazdą powrotu liberalno-konserwatywnego gabinetu. W lutym 1998, Socjaldemokraci odnotowali wzrost poparcia i Nyrup Rasmussen zwołał nagłe wybory. Ich wyniki były następujące: Partia Socjaldemokratyczna-35,9% (65 mandatów), Partia Radykalno-Liberalna-3,9% (7 mandatów), Partia Centrum Demokraci-4,3% (8 mandatów), Partia Chrześcijańsko-Ludowa-2,5% (4 mandaty), Partia Socjalistyczno-Ludowa-7,6% (13 mandatów), Czerwono-zielone przymierze-2,7% (5 mandatów), Liberałowie-23% (43 mandaty), Konserwatyści-8,9% (17 mandatów), Partia Postępu-2,4% (4 mandaty) i Duńska Partia Ludowa-7,4% (13 mandatów). Koalicja Socjaldemokratów i radykalnych-Liberałów pozostała nienaruszona (z Nyrupem Rasmussen jako premierem). Konserwatyści ponieśli em z Konserwatystami (9,1%, 16 mandatów) utworzyły rząd mniejszościowy, na którego czele stanął Anders Fogh Rasmussen. Dwie radykalne partie prawicowe: Duńska Partia Ludowa i Partia Postępu odniosły sukces przejmując głosy głównego nurtu prawicy. W marcu 2000, Nyrup Rasmussen dokonał zmiany członków gabinetu, a wprowadzając nowych ludzi starał się zapoczątkować pewne zmiany w odpowiedzi na oskarżenia Duńskiej Partii Ludowej. Krytykowała ona rząd za zbyt „miękką” politykę imigracyjną.

Sprawy imigracyjne były zagadnieniem najważniejszym w debatach poprzedzających wybory 20 listopada 2001. Socjaldemokraci Nyrupa Rasmussena zyskali mniej niż oczekiwali, bo tylko 29,1% głosów, a zatem 52 mandaty. Centroprawicowe partie osiągnęły najwyższe poparcie od 1926 roku. Partia Liberalna (31,3% głosów, 56 mandatów) spokrewniony z Poulem Nyrupem Rasmussenem). Ów gabinet musiał liczyć się ze zdaniem Duńskiej Partii Ludowej (12% i 22 mandatów), która udzieliła mu swego wsparcia. Pozostałe partie z reprezentacją w Folketing to: Partia Socjalistyczno-Ludowa (6,4%, 12 mandatów); Partia Radykalno-Liberalna (5,2%, 9 mandatów); Czerwono-zielone przymierze (2,4%, 4 mandaty); Partia Chrześcijańsko-Ludowa (2,3%, 4 mandaty); oraz po dwóch reprezentantów Wysp Owczych i Grenlandii.

Obecny układ sił prezentuje się podobnie. W lutym 2005 i znowu w listopadzie 2007, Partia Liberalna (Venstre) wraz z koalicyjnym partnerem, Partią Konserwatywną, ponownie uzyskały przewagę. Od wyborów w 2001 roku Venstre była największą partią duńskiego parlamentu. Dziś władzę sprawują partie lewicowe skupione w Bloku Czerwonym.

Członkostwo w organizacjach międzynarodowych

Dania z pokładu Międzynarodowej Stacji Kosmicznej

Dania jest państwem Unii Europejskiej, a także członkiem OECD, NATO, ONZ, Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, Unii Nordyckiej i innych organizacji międzynarodowych. Dania jest członkiem założycielem Rady Europy

Konstytucja Danii przewiduje szczególną procedurę wyrażania zgody na przekazanie przez władze Królestwa Danii wykonywania przysługujących im uprawnień organom międzynarodowym. Dla podjęcia decyzji w takiej sprawie wymagana jest kwalifikowana większość 5/6, a w przypadku uzyskania poparcia jedynie zwykłej większości członków Folketingu na wniosek rządu rozstrzygnięcie następuje w drodze referendum.

Siły Zbrojne

Duńska Gwardia Królewska podczas ceremonii zmiany warty przed Pałacem Królewskim Amalienborg w Kopenhadze

Duńskie Siły Zbrojne (duń. Det Danske Forsvar) dzielą się na Armię Danii, Marynarkę Wojenną, Siły Powietrzne i Obronę Terytorialną. Podstawowym zadaniem wojska jest obrona terytorium Danii, Wysp Owczych i Grenlandii przed zewnętrzną agresją. Wojsko podlega Ministerstwu Obrony, a jego najwyższym dowódcą jest królowa Małgorzata II. Dania od 1949 roku jest członkiem NATO.

Uzbrojenie sił lądowych Danii składało się w 2014 roku z: 57 czołgów, 700 opancerzonych pojazdów bojowych oraz 12 dział samobieżnych.

Wojska Danii w 2014 roku liczyły 25 tys. żołnierzy zawodowych oraz 63 tys. rezerwistów. W Danii służba wojskowa jest obowiązkowa dla mężczyzn i wynosi w zależności od specjalizacji od 4 do 12 miesięcy. Według rankingu Global Firepower (2014) duńskie siły zbrojne stanowią 43. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 4,4 mld dolarów (USD).

Podział administracyjny

Od 1 stycznia 2007 roku Dania podzielona jest na 5 regionów które z kolei dzielą się na 98 gmin.

Region	Położenie	Mapa	Stolica	Populacja (styczeń 2012)	Powierzchnia km²	Gęst. zal. os./km²	Jutlandia Środkowa Region Stołeczny Jutlandia Północna Dania Południowa Zelandia
Jutlandia Północna	północna część Jutlandii		Ålborg	579 996	7874,0	73,66
Jutlandia Środkowa	środkowa część Jutlandii		Aarhus	1 266 682	13 000,2	97,44
Dania Południowa	południowa część Jutlandii, Fionia i pobliskie wyspy, m.in. Langeland, Als, Ærø		Vejle	1 201 342	12 191	98,0
Region Stołeczny	mniejsza, północno-wschodnia część Zelandii i Bornholm		Hillerød	1 714 486	2546,3	673,32
Zelandia	większa, południowo-zachodnia część Zelandii i pobliskie wyspy, m.in. Lolland, Falster, Møn		Sorø	817 907	7217,8	113,32

Zobacz też: podział administracyjny Danii do 2006.

Grenlandia i Wyspy Owcze wchodzą również w skład Królestwa Danii w ramach tzw. Rigsfællesskabet.

Kraj/Region autonomiczny	Liczba ludności	Powierzchnia (km²)	Gęstość zaludnienia
Dania	5 430 590	43 094	126
Wyspy Owcze	47 017	1399	34
Grenlandia	56 916	2 175 600	0,026

Historia

Kościół koło Villingerød w gminie Gribskov do 2006 Græsted-Gilleleje

Zamek Frederiksborg w Hillerød, historyczna siedziba królów Danii

Fragment starego miasta w Roskilde, dawnej siedzibie królów Danii

Pierwotnie obszar dzisiejszej Danii został zasiedlony przez plemiona germańskie: Cymbrów i Teutonów, a następnie Anglów, Jutów i Sasów. Te 3 plemiona w V i VI wieku po podbiciu części Wysp Brytyjskich (dzisiejsza Anglia) przemieściły się tam, a na ich miejsce napłynął północnogermański lud Duńczyków. W okresie VIII-IX wieku Duńczycy brali udział w morskich wyprawach na wybrzeża Wielkiej Brytanii, państwa Franków i wybrzeża Bałtyku. Postępowało jednoczenie kraju, a w IX wieku kraj został schrystianizowany. Duński król Kanut II Wielki władał państwem, które obejmowało obok Danii, także Anglię, Norwegię, południową Szwecję oraz część Finlandii. W XII wieku Dania rozpoczęła ekspansję w rejonie Morza Bałtyckiego, zajmując m.in. Estonię, Holsztyn i Inflanty. W roku 1397 Dania utworzyła z Norwegią i Szwecją Unię Kalmarską, która przetrwała do 1523 roku, a następnie do roku 1814 istniała unia Danii z Norwegią. W 1448 r. tron objął Chrystian I z dynastii Oldenburgów. W latach 1534-1536 w Danii trwała wojna domowa, w wyniku której religią państwową stał się luteranizm. W drugiej połowie XVI wieku kraj zaangażowany był w wyniszczające wojny o panowanie na Bałtyku ze Szwecją i w ich wyniku utracił mocarstwową pozycję. W wojnie trzydziestoletniej (1618-1648) król Danii Chrystian IV wziął udział po stronie protestantów. Dania była państwem, które zaprotestowało przeciwko likwidacji Polski po II rozbiorze. W okresie napoleońskim Duńczycy opowiedzieli się po stronie francuskiej. Po klęsce Napoleona, Dania została ostatecznie wyparta z Półwyspu Skandynawskiego i w roku 1814 musiała oddać Norwegię Szwecji. Jednak zachowała norweskie posiadłości: Islandię, Wyspy Owcze i Grenlandię. Od roku 1849 Dania stała się monarchią konstytucyjną. Po wojnie duńskiej w 1864 roku z Austrią i Prusami, Dania utraciła Szlezwik i Holsztyn, od tego momentu przestrzegała neutralności politycznej. Podczas I wojny światowej Dania pozostała neutralna, a w roku 1920 w wyniku plebiscytu północny Szlezwik powrócił do Danii. Mimo neutralności Dania została prawie bez oporu zajęta w 1940 r. przez hitlerowskie Niemcy. Przez kilka lat mimo niemieckiej okupacji Dania zachowywała formalną suwerenność – funkcjonował parlament i rząd, ale od roku 1943 rządy bezpośrednie sprawowali już hitlerowcy. W trakcie II wojny światowej w roku 1944 Islandia zerwała unię personalną z Danią, gdyż ogłosiła się republiką. Dania została wyzwolona 5 maja 1945 roku przez wojska brytyjskie. Od razu zaczęto odbudowywać kraj i Duńskie Siły Zbrojne.

W roku 1949 Dania stała się członkiem NATO. Od 1953 roku w Królestwie Danii obowiązuje nowa konstytucja (Konstytucja Królestwa Danii z 5 czerwca 1953 r.). W roku 1960 weszła w skład Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu, a w 1973 stała się członkiem EWG. W roku 1992 w referendum Duńczycy odrzucili traktat z Maastricht, jednak rok później został on ostatecznie ratyfikowany.

Geografia

Dania pod względem warunków naturalnych jest krajem przejściowym pomiędzy Europą Północną i Środkową. Geologicznie terytorium Danii związane jest z trzonem kontynentalnym Europy. Większa część powierzchni kraju ukształtowana została w okresie ostatniego zlodowacenia. Granicę krajobrazową wyznacza zlodowacenie Würm, które ciągnie się przez cały Półwysep Jutlandzki w kierunku południkowym. Górnokredowe wapienie i kreda tworzą krajobraz północnej Jutlandii i wybrzeża typu klifowego na wyspach Møn i Zelandia.

Dania jest krajem nizinnym – najwyższym punktem jest wzgórze Yding Skovhøj (172,54 m n.p.m. razem z kurhanem nagrobnym na szczycie, bez kurhanu 170,77 m n.p.m.).

70% powierzchni Danii przypada na Półwysep Jutlandzki (Jutlandię, Jylland). Reszta kraju położona jest na 406 wyspach, z czego zamieszkanych jest 79. Największe i najważniejsze wyspy to Zelandia 7031 km² (Sjælland, na której znajduje się stolica kraju, Kopenhaga), Fionia (Fyn) 2984 km², Lolland 1243 km², Bornholm 588,5 km², Falster 514,0 km², Morsø 363,3 km², Als 321,0 km², Langeland 284,0 km², Møn 237,5 km² i Rømø 128,9 km².

• Powierzchnia całkowita: 43 094 km²
• Powierzchnia lądowa: 42 394 km² (98,38%)
• Powierzchnia wodna: 700 km² (1,62%)
• Całkowita granica lądowa: 68 km z Niemcami
• Długość wybrzeża: 7314 km
• Najwyższy punkt naturalny: Møllehøj 170,86 m n.p.m.
• Najniższy punkt: Lammefjord 7 m p.p.m.

Największe miasta Danii to Kopenhaga (518,6 tys.), Århus (239,9 tys.), Odense, Ålborg i Esbjerg.

Roślinność

Pierwotną roślinność kraju stanowiły lasy bukowo-dębowo-jesionowe oraz wrzosowiska. Obecnie znaczna ich większość została zastąpiona przez grunty orne oraz łąki i pastwiska. Lasy stanowią niespełna 12% powierzchni Danii i składają się głównie z sosen, jodeł, świerków i modrzewi, posadzonych przez człowieka.

Klimat

Na obszarze Danii panuje klimat umiarkowany ciepły typu morskiego. Zimy są krótkie i łagodne, zaś lata – dość chłodne, z dużą ilością opadów. Średnia temperatura w styczniu wynosi od -0,5 do +0,5 °C, a w lipcu od +16 do +17 °C. Najwyższa zanotowana na terenie Danii temperatura to +36,4 °C. Absolutne minimum termiczne to -31,2 °C.

Opady występują głównie w postaci deszczu (śnieg pojawia się rzadko), zaś największe nasilenie opadów ma miejsce w lipcu i sierpniu. Średnia roczna suma opadów wynosi ok. 650 mm, przy czym istnieją w tym względzie spore różnice pomiędzy poszczególnymi częściami kraju, i tak na Zelandii jest to ok. 550 mm, a na Półwyspie Jutlandzkim – 800 mm.

Gospodarka

Gospodarka Danii jest dobrze rozwinięta. Spośród krajów unijnych, ma najlepszy Wskaźnik Wolności i jest w pierwszej dziesiątce najbardziej wolnych na świecie. PKB per capita w 2005 roku wynosiło nominalnie 50 tys. 965 dolarów (8. miejsce na świecie), a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej 36 tys. 549 dolarów (7. miejsce na świecie), co jest wynikiem pod obydwoma względami porównywalnym do Szwajcarii. Wskaźnik Giniego, czyli poziom rozpiętości w dochodach, wynosi 25 i jest najniższy na świecie obok wyniku pozostałych krajów skandynawskich. Podatki należą do najwyższych w UE i na świecie, stanowią one 49% PKB. Najwięcej zatrudnionych (blisko 70%) pracuje w szeroko rozumianej sferze usług. Na terenie kraju istnieje m.in. przemysł spożywczy, maszynowy, celulozowo-papierniczy, metalurgiczny i budownictwo.

Dużą rolę odgrywa wydobycie surowców energetycznych (ropy naftowej, gazu ziemnego, węgla brunatnego, oraz torfu). Dania jest samowystarczalna energetycznie. Wydobycie ropy i gazu dwukrotnie przekracza potrzeby własne, a nadwyżka jest eksportowana.

Znane firmy duńskie to Maersk, jedna z największych na świecie firm kontenerowych, Lego i Carlsberg.

Dania posiada stosunkowo dobrze rozwiniętą sieć drogową. W 2006 ich łączna długość wynosiła 72 362 km a średnia gęstość 167,9 km/100 km². W 2007 istniało w tym kraju 2644 km linii kolejowych, ich średnia gęstość wyniosła 6,14 km/100 km².

Aalborg

Aarhus

Billund

Bornholm

Esbjerg

Karup

Kopenhaga

Læsø

Lolland

Odense

Roskilde

Sindal

Skive

Skjern

Sønderborg

Thisted

Porty lotnicze w Danii

Rolnictwo

Rolnictwo duńskie jest wysoko rozwinięte, nowoczesne o wysokim stopniu mechanizacji, cechuje się intensywnością i wysoką wydajnością (jedno z czołowych miejsc w świecie pod względem wydajności). Wytwarza się znaczną nadwyżkę żywności, trzykrotnie przewyższającą potrzeby kraju, która stanowi ważny towar eksportowy.

Dania ma jeden z największych w świecie odsetek gruntów ornych i sadów wynoszący 63% powierzchni kraju. Uprawa obejmuje głównie zboża (zwłaszcza pszenicę, a także jęczmień, żyto i owies), buraki cukrowe, ziemniaki oraz warzywa. Średnie plony są na poziomie: pszenica – 52 q/ha, jęczmień – 40 q/ha, owies – 38 q/ha. Hodowane jest przede wszystkim bydło (zarówno typu mlecznego, jak i mięsnego) i trzoda chlewna, sporą rolę odgrywa hodowla drobiu. Dania jest światową potęgą w produkcji i eksporcie mleka, mięsa, masła i serów. Udział duńskiego mięsa w handlu międzynarodowym sięga ok. 15% (1. miejsce w świecie), w przypadku masła odsetek ten wynosi 17% (2. miejsce w świecie). Istotną rolę, dzięki warunkom naturalnym, odgrywa rybołówstwo morskie, ponad 2/3 połowów przeznacza się na eksport. Największymi portami rybackimi są: Esbjerg, Skagen i Thyborøn. Produkcja ogrodnicza koncentruje się wokół dużych miast, najwięcej szklarni znajduje się na wyspach Fionii i Zelandii. Lasy pokrywają ok. 12% powierzchni kraju, a produkcja drewna zaspokaja 1/3 zapotrzebowania Danii.

Handel zagraniczny

Eksport jest bardzo ważnym czynnikiem w gospodarce Danii. Ok. 1/3 PKB kraju pochodzi  właśnie z eksportu. Eksportowane są przede wszystkim takie dobra jak: części maszyn, metale surowe, produkty spożywcze, elektronika i gaz ziemny. Najważniejszymi partnerami handlowymi Danii są Niemcy (17%), Szwecja (12%), Wielka Brytania (8%) oraz Stany Zjednoczone (7%). W roku 2009 handel zagraniczny z Niemcami uległ pogorszeniu ze względu na kryzys finansowy w Europie. W latach 60. Niemcy zdetronizowały Wielką Brytanię z pozycji głównego partnera handlowego Danii, jednakże Anglia dalej pozostaje jednym z najbardziej znaczących odbiorców duńskich produktów eksportowych. Handel z krajami Europy Wschodniej urósł na znaczeniu. Bilans handlowy Danii jest pozytywny; oznacza to, ze eksport przewyższył import. Na początku lat 60. Głównymi towarami eksportowymi Danii były produkty mięsne oraz nabiał. Obecnie są to również produkty farmaceutyczne, maszyny, metale oraz części transportowe.

Turystyka

Turystyka jest ważnym źródłem dochodowym Danii. Przemysł turystyczny w Danii kwitnie od lat i ciągle nabiera na sile. Dania jest szczególnie lubiana przez turystów z Niemiec, Szwecji oraz Norwegii. Szczególnie chętnie odwiedzanym miejscem jest stolica kraju, Kopenhaga. W roku 1999 Danię odwiedziło ponad 2 miliony turystów z różnych krajów, przede wszystkim z innych krajów skandynawskich. Łącznie zyski w turystyce z tamtego roku wyniosły 3,31 mld dolarów.

Demografia

Demografia Danii

Populacja: 5 659 715 mieszkańców (2015)

Grupy etniczne:

• Duńczycy – 90,11%
• Turcy – 1,63%
• Serbowie – 1,18%
• Arabowie – 0,69%
• Niemcy – 0,48%
• Holendrzy – 0,48%
• Bośniacy – 0,43%
• Szwedzi – 0,39%
• Somalijczycy – 0,29%
• Persowie – 0,27%
• pozostali – 4,05% (w tym: Pasztuni, Kurdowie, Brytyjczycy, Norwegowie, Inuici)

Religie:

Kościół Fryderyka w Kopenhadze

Struktura religijna kraju w 2010 roku według Pew Research Center:

• protestantyzm – 81,9%
• bez religii – 11,8%
• islam – 4,1%
• katolicyzm – 0,7%
• hinduizm – 0,4%
• inni chrześcijanie – 0,3% (w tym: Świadkowie Jehowy – 0,23% i mormoni – 0,08%)
• buddyzm – 0,2%
• prawosławie – 0,1%
• inne religie – 0,5%

Wśród protestantów dominuje Kościół Luterański z 4,4 miliona wiernych. Wśród innych wyznań protestanckich największe stanowią: ruch zielonoświątkowy (20,5 tys. wiernych), baptyzm (8 tys.), Kościół Duńskiej Konwencji (3,3 tys.) i Kościół Adwentystów Dnia Siódmego (3,2 tys.). Przynależność do państwowego Kościoła luterańskiego jest oznaką nie tyle religijności, ile tożsamości narodowej. Duńczycy są jednym z najbardziej zsekularyzowanych narodów świata. Wiarę w Boga deklaruje mniej niż 1/3 Duńczyków (wg Eurobarometru 31% w 2005 roku). Powszechna jest obojętność religijna, agnostycyzm i w mniejszym stopniu ateizm.

Struktura wieku: (2006 r.)

0-14 lat: 18,7%

15-64 lat: 66,1%

65 i więcej lat: 15,2%

Średnia wieku: (2006 r.)

ogółem: 39,8 lat

średnia wieku mężczyzn: 38,9 lat

średnia wieku kobiet: 40,7 lat

Przeciętna długość życia: (2006 r.)

dla całej populacji: 77,79 lat

średnia długość życia mężczyzn: 75,49 lat

średnia długość życia kobiet: 80,22 lat

Poziom dzietności:

1,8 dziecka/kobietę

Języki Oficjalnym językiem Królestwa Danii jest język duński, który występuje w wielu regionalnych dialektach. Języki mniejszości to turecki oraz niemiecki. Na terytoriach zależnych Danii używane są też języki farerski i grenlandzki. Najpowszechniej znanym językiem obcym jest angielski.

Miasta Danii

Kopenhaga

Århus

	Miasto	Liczba mieszkańców (2006)	Region
1	Kopenhaga	501 158	Region Stołeczny
2	Århus	228 674	Jutlandia Środkowa
3	Odense	152 060	Dania Południowa
4	Aalborg	100 617	Jutlandia Północna
5	Frederiksberg	91 855	Region Stołeczny
6	Esbjerg	71 886	Dania Południowa
7	Charlottenlund	68 623	Region Stołeczny

Nazwa państwa

Nazwa państwa duńskiego pojawiła się po raz pierwszy ok. roku 955 w formie ᛏᛅᚾᛰᛅᚱᚴᛅ, co oznacza „graniczny las Duńczyków” (więcej na ten temat w haśle kamienie runiczne z Jelling).

Oświata

Obowiązek szkolny w Danii trwa dziewięć lat, obejmuje cały okres nauki w szkole podstawowej i może być realizowany na trzy różne sposoby: w szkołach państwowych, prywatnych lub w formie domowego nauczania. Wybór pozostawia się rodzicom.

Sztuka duńska

Jednym z najstarszych zabytków znalezionych na terenie Danii jest Fibula z Værløse datowana na III wiek, znaleziona w 1944 w Værløse na północ od Kopenhagi.

Literatura i filozofia

Najbardziej w Polsce znanym duńskim filozofem jest Søren Kierkegaard, który jest obecnie uznawany za jednego z prekursorów egzystencjalizmu. Znacznie mniej znany jest żyjący współcześnie z Kirkegaardem Nikolai Frederik Severin Grundtvig (nauczyciel, pisarz, polityk, a także filozof, który odegrał ogromną rolę w kształtowaniu duńskiej świadomości narodowej). W czasach najnowszych znaną postacią jest Knud Ejler Løgstrup, który sam uważał za kontynuatora dzieła Grundtviga. Najbardziej rozpoznawalnym duńskim pisarzem jest Hans Christian Andersen.

Kuchnia duńska

Typowa duńska kuchnia jest połączeniem tradycyjnej kuchni Skandynawii ze tradycjami kontynentalnymi. Posiłkowi towarzyszy koncepcja hygge (ciepłej i miłej atmosfery, odpowiedniego nastroju). Często spożywane są dania z ryb np.: makreli, śledzia (które bywają jadane w marynowanej słodkiej zalewie albo jako dodatek do kwaśnej śmietany i koperku). Bardzo popularne są kanapki tzw.: smørrebrød, w których dodatkiem do pieczywa jest marynowana wieprzowina, duński bekon, surowa wołowina czy też marynowana na słodko czerwona kapusta. Jednym z najpopularniejszych dań typowo duńskich są frikadeller, czyli kotlety mielone z mięsa wieprzowego i wołowego. Kolejnym słynnym daniem są smażone ziemniaki z cebulą i mięsem zwane biksemad.

Zobacz też

 Wikimedia Atlas: Dania – wikiatlas z mapami w Wikimedia Commons

• Władcy Danii
• Premierzy Danii

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona kraju
• Obywatel Danii – Informator dla nowych obywateli
• Dania – mapa